O’quv materiallari a ma’ruzalar mavzulari bo`yicha reja, tayanch so`z va iboralar, asosiy matn

15-jadval
“Kishilik kapitali” omilini baholash uchun indikatorlarning SHveysariya tizimi (Jahon Jeneva iqtisodiy forumi)

“Insonparvarlik (kishilik) kapitali” omilining yig‘ma indikatorlari	22 mamlakat orasidagi o‘rin
	1-chi	2-chi	3-chi
1	2	3	4
Aholi soni	AQSH	YAponiya	GFR
Aholi sonining dinamikasi	Turkiya	Avstriya	AQSH
Aholining iqtisodiy o‘sishga ta’siri	AQSH	Portugaliya	Ispaniya
Aholining yoshli tuzilmasi	Irlandiya	Turkiya	AQSH
Urbanizatsiya darajasining ta’siri	Finlandiya	AQSH	Kanada
YOsh shaxslarning aholining umumiy sonidagi ulushi	Turkiya	Irlandiya	Yangi Zelandiya
Katta yoshdagi shaxslarning aholining umumiy sonidagi ulushi	Avstriya	YAponiya	YAngi Zelandiya
Mehnatga qobiliyatli yoshdagi (15-64 yoshlar) shaxslarning aholining umumiy sonidagi ulushi	SHvetsiya	Norvegiya	Daniya
Mehnatga qobiliyatli yoshdagi aholi sonining dinamikasi	YAngi Zelandiya	Avstriya	Kanada
Ayollarning mehnatga qobiliyatli yoshdagilarning aholi sonidagi ulushi	SHvetsiya	Finlandiya	Daniya
Band bo‘lganlarning mehnatga qobiliyatli yoshdagi aholi sonidagi ulushi	SHvetsiya	Norvegiya	Finlandiya
Band bo‘lganlarning dinamikasi	AQSH	Avstriya	Norvegiya
Ishsizlikning umumiy darajasi	SHveysariya	SHvetsiya	YAponiya
YOshlar orasidagi ishsizlikning darajasi	Daniya	SHveyseriya	GFR
Davomli ishsizlik darajasi	YAponiya	Portugaliya	SHveysariya
Istiqbolda yangi ish joylarining tashkil qilinishi	YAponiya	Portugaliya	Kanada
YUqori malakali ishchi kuchining ko‘chib ketishi	AQSH	Finlandiya	SHveysariya
Kasbiy o‘qitish	GFR	YAponiya	SHveysariya
YUqori malakali ishchi kuchi	Irlandiya	YAponiya	Daniya
YUqori malakali ishchi kuchining band bo‘lganlar sonidagi ulushi	Irlandiya	YAponiya	Daniya
YOllanlangan xodimlarning motivatsiyasi	YAponiya	SHveysariya	SHvetsiya
YOllangan xodimlar uchun rag‘batlar	YAponiya	AQSH	Fransiya
YOllangan xodimlarning safarbarligi	YAponiya	AQSH	Irlandiya
Menejerlarni tayyorlash	Irlandiya	SHvetsiya	SHveysariya
Menejerlarni kasbiy moslashtirish	SHvetsiya	Irlandiya	AQSH
Menejerning iste’dodi	YAponiya	SHveysariya	AQSH
Ish haqi (oklad)	YAponiya	SHveysariya	SHvetsiya
Daromad solig‘ining eng yuqori stavkasi	GFR	Fransiya	YAngi Zelandiya
Aholi soniga ta’limga davlat xarajatlari	AQSH	Kanada	SHvetsiya
YUqoriroq darajadagi o‘rta ta’lim	Kanada Daniya	-	SHveysariya
Oliy ta’lim	AQSH	Kanada	SHvetsiya
Gazetalar chiqarish	YAponiya	Finlandiya	SHvetsiya
Bo‘lg‘usi hayotning o‘rtacha davomiyligi	YAponiya	YAngi Zelandiya
Sog‘liqni muhofaza qilish tizimi	SHvetsiya	SHveysariya	GFR
Hayotning xatarligi darajasi	YAponiya	Angliya	Turkiya
Umuman kishilik kapitali omili	AQSH	Kanada	YAponiya

\

80-yillarda AQSH, YAponiya, GFR, Kanada va SHveysariya hamisha yuqori raqobatbardoshlik bilan ajralib turganlar. Bunda nafaqat iqtisodiy tashkil qiluvchi, balki eng asosiysi – ularning raqobatbardoshligining tuzilishi bilan ham. CHunonchi: iqtisodiyotni jahon talabi o‘zgarishlariga moslashganligi darajasi, ichki imkoniyatlarga mos keluvchi milliy ixtisoslashishni to‘g‘ri tanlanishi, qat’iy va ba’zida ma’nosiz raqobatdan epchillik bilan qocha bilishlik, yangi tovarlarni ishlab chiqarishga o‘ta olishlik, yangi bozorlarni o‘zlashtirish va h.k.bilan. Etakchi g‘arbiy mamlakatlar va firmalarning muvaffaqiyatlarining sababi xuddi safarbarlikda, ya’ni jahon talabi evolyusiyasiga moslasha olish va o‘z salohiyatini tarkibiy qayta qurish yo‘li bilan unga o‘z vaqtida javob qaytarish va uni kerakli yo‘nalishlarda rivojlantirishdadir.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, zamonaviy raqobat kurashida “shtik bilan” hujumga boruvchi emas, balki to‘g‘ri holatni tanlab, undan qochishni biluvchi kishi g‘alaba qozonadi.
Matritsa usuli. Uning asosida raqobat jarayonini ularni dinamika bilan bog‘liqlikda ko‘rib chiquvchi g‘oya yotadi. Tovarning egri chiziqli yashash davri ushbu usulning metodoligik asosi bo‘ladi.
70-yillarning o‘rtalarida “Boston konsalьting grupp” marketing firmasi o‘zining etarlicha oddiy holatlariga asoslangan holda har xil tovarning raqobatbardoshligini baholashning matritsa usulini ishlab chiqqan bo‘lib, hozir u har xil korxonalar va sohalarning raqobatbardoshligini tadqiqot qilishda qo‘llaniladi. Tadqiqotning asosiy quroli ikkita ko‘rsatkichlar asosida qurilgan matritsadir. Vertikal bo‘yicha bozor sig‘imining to‘g‘ri chiziqli ko‘lamdagi o‘sishi sur’atlari ko‘rsatiladi. Gorizontal bo‘yicha esa – tadbirkor yoki korxonaning bozordagi logarifmli ko‘lamdagi ulushi. Barcha kompaniyalar, korporatsiyalar, firmalar va biznesning boshqa birliklari bu matritsada o‘zlarining parametrlari va bozor sharoitlariga ko‘ra joylashadilar. Bozorda eng katta ulushga ega bo‘lganlar raqobatbardoshroq hisoblanadilar.
Matritsa usulidan foydalangan holda, menejer va biznesmen nafaqat o‘z korxonasining, balki raqibining salohiyati raqobatbardoshligi darajasini ham baholashi va keyin esa bozordagi xulqining strategiyasini ishlab chiqishi mumkin. Matritsa usuli amerika maslahat firmalarida keng qo‘llaniladi, bizning tadbirkorlarimiz uchun ham salohiyatning raqobatbardoshligini baholash uchun ishonchli qurol bo‘ladi.
Korxonaning salohiyati har xil turdagi bozorlardagi raqobat kurashida amalga oshiriladi. Uni amalga oshirilishining muvaffaqiyati ko‘proq menejerlarning san’ati, ularning bilimlari, tajribasi va kasbiy mahoratiga bog‘liq. Biznesning murakkab dunyosida bunday o‘zini-o‘zi baholash etarli emas. Ammo muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarning sabablariga mustaqil ekspertlar, maslahatchilar va raqiblarning ko‘zlari bilan qarash va solishtirish uchun maxsus ishlab chiqarilgan standartlardan, ya’ni etalon uchun qabul qilingan har xil korxonalar, sohalar va boshqalar salohiyatlari raqobatbardoshligining baholaridan foydalanish foylidir. Bu holda yutuqlarni o‘zi tomonidan baholashga aniqlik, tuzatishlar kiritiladi va u endi korxonaning bozor tizimidagi haqiqiy holatiga mos keladi.
Qadimgilarning aytishlaricha, dunyoning boshlanishida so‘z yotadi. Muvaffaqiyatli biznesning asosida esa nima yotadi? Biznes strategiya (uzoq muddatli maqsadlar) ni belgilashdan, ya’ni jamiyatda qabul qilingan va mustahkamlangan qonunlar, axloqiy me’yorlar, iste’molchilarning ruhiy qaragshlari, milliy an’analar va h.k. ko‘rinishidagi huquqiy, iqtisodiy, sotsial, ekologik va boshqa standartlarni hisobga olish bilan kattaroq daromad olishga imkon beruvchi resurslar (xodimlar, moddiy-ashyoviy va boshqalar) ni muvofiq tanlab olishdan boshlanadi va uning asosida taktika ishlab chiqiladi. Muvaffaqiyatli biznesning strategiyasini umumiy ko‘rinishda quyidagicha aks ettirish mumkin: