O’quv materiallari a ma’ruzalar mavzulari bo`yicha reja, tayanch so`z va iboralar, asosiy matn

Kommunikatsion jarayon va boshqaruv samaradorligi.
Kommunikatsiya – bu kishilar o`rtasidagi o`zaro axborot almashuvidir.Rahbarlar qilayotgan hamma ishlar axborotlarning samarali almashishini talab qiladi. Yaxshi yo`lga quyilgan kommunikatsiya ish muvaffaqiyatini ta`minlaydi.
Axborot va maqsadlarga erishish to`g’ridan-to`g’ri bog’liq. Bu degani, tashkilot muvaffaqiyati uchun samarali kommunikatsiya zarur.

Samarali rahbar – bu kommunikatsiyada samarali bo`lgan kishilardir. Ular kommunikatsiya jarayonining mohiyatini ko`rsatadilar, shuning uchun rivojlangan og’zaki va yozma muloqot mahoratiga ega bo`lishlari shart.

Olib borilgan so`rovlar natijasidan ma`lumki, 73 foiz amerikalik, 85 foiz yapon, 63 foiz angliyalik rahbarlar, kommunikatsiya qo`yilgan maqsadga erishish yo`lidagi bosh to`siq deb hisoblaydilar.
Umuman, har bir rahbar 50 dan 90 foizgacha vaqtini kommunikatsiyaga sarflaydi<sup>1</sup>. Shu sababli, menejer faoliyatining samaradorligi eng avvalo kommunikatsiya samaradorligiga, ya`ni: kishilar bilan yakkama-yakka suhbat olib borish qobiliyati; telefonda so`zlashuv qobiliyati; rasmiy hujjatlarni tuzish va o`qiy olish qobiliyati; majlislarda qatnashish madaniyati kabilarga bog’liq.
Korxona (tashkilot) kommunikatsiyasi – bu o`ta murakkab, ko`p bosqichli tizim bo`lib, o`z tarkibiga nafaqat tashkilot ichidagi va tashqarisidagi axborot almashuvini ham oladi (11.5-chizma).
Tashkilot va muhit o`rtasidagi kommunikatsiya. Tashkilot faoliyatiga ta`sir ko`rsatadigan omillarga tashkilotning kommunikatsion ehtiyojlari bog’liq. Tashkilotlar tashqi muhit bilan kommunikatsiya uchun turli vositalardan foydalanadilar. Iste`molchilar bilan reklama orqali munosabatda, davlat boshqarmalari bilan hisobot yordamida muloqotda bo`lishadi. Lobbistlardan foydalanib, qonunlarga ta`sir ko`rsatadilar. Tashqaridan keladigan axborotlar, jumladan yuqori boshqaruv organlari, hokimiyat, vazirlik, qo’mitalar, Vazirlar mahkamasi, president devoni axborotlari bunga misol bo’ladi.


Boshqaruv pog’onalari va bo`linmalar o`rtasidagi kommunikatsiya. Ichki kommunikatsiya – korxona ichidagi bo`limlar o`rtasidagi, korxona ichki faoliyatini yurgizish uchun zarur bo`lgan axborot almashinuvi tushuniladi. Tashkilotda vertikal hamda gorizontal kommunikatsiyalar farqlanadi.
Vertikal kommunikatsiya yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga yo`nalgan bo`ladi. Axborot tashkilot ichkarisida bosqichdan-bosqichga vertikal kommunikatsiya chegarasida harakat qiladi. U pastga yo`nalgan, ya`ni yuqori bosqichdan quyiga yuboriladigan (joriy masalalar, topshiriqdagi o`zgarishlar va h.z.) va yuqoriga yo`naltirilgan bo`ladi. Quyi bosqichdan yuqoriga yo`nalgan axborot unumdorlikka katta ta`sir ko`rsatadi. Eng quyi bosqichda yaratilgan narsa barcha oraliq bosqichlardan o`tib, eng yuqoriga ko`tarilishi kerak. Yuqoriga yo`nalgan axborot odatda hisobot, taklif, tushuntirish xatlari ko`rinishida bo`ladi.
Gorizontal kommunikatsiya bo`limlar o`rtasida axborot almashuvi vazifa va harakatlarni bir yo`nalishda muvofiqlashtirish uchun zarur. Tashkilotlar pastga yoki yuqoriga yo`nalgan axborotdan tashqari gorizontal kommunikatsiyaga ehtiyoj sezadilar.
Rahbar va bo`ysunuvchi o`rtasidagi kommunikatsiyalarvertikal axborot almashinuviga misol bo`lib xizmat qiladi. Bu bo`ysunuvchilarga vazifalarni, imtiyozlar va kutilayotgan natijalarni tushuntirib berish, bo`lim vazifalarini yechishda ularni jalb qilishni ta`minlash va h.k.z.
Rahbar va guruh o`rtasidagi kommunikatsiyarahbarga guruh harakatlari samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Norasmiy kommunikatsiyalar – bu mish-mishlar tarqaladigan kanal. Har qanday yashirin yo`l bilan olingan axborot, norasmiy tarqalgan (sartaroshxonada, choyxonada) noaniq axborot mish-mish hisoblanadi. Mish-mish kanallari bo`yicha axborot tez tarqaladi va rahbarlar ulardan foydalanadilar. Ko`pincha mish-mishlar to`g’ri bo`lib chiqadi.
Axborot almashuvi tashkilotlarda ko`pincha samarali emas. Ko`p hollarda axborot noto`g’ri tushuniladi va muloqotdagilar bir kelishuvni kelishmaydi. Bunday samarasizlikning sababi kommunikatsiya – axborot almashinuvi ekanligini unutishdir. Almashuv jarayonida har ikkala tomon aktiv rol o`ynaydi. Masalan, rahbar xizmatchiga vazifani tushuntirishi, bu almashuvning boshlanishi. Xizmatchi rahbar kutayotgan natijaga nisbatan qanday tushunganini bildirishi kerak. Axborot almashuvi bir tomon axborotni taklif etib, boshqasi qabul qilganda sodir bo`ladi. Shunday bo`lishi uchun kommunikatsiya jarayoniga katta e`tibor berish kerak.