O’quv materiallari a ma’ruzalar mavzulari bo`yicha reja, tayanch so`z va iboralar, asosiy matn

18- chizma. Individual xatti-harakat va muvaffaqiyatli faoliyatga
ta’sir etuvchi omillar.

Idroklash ma’lum vaziyatda inson ehtiyoj sezayotganligi qanday ekanligini aniqlab beradi. Haqiqatda yuz berayotgan holat, inson xatti-harakatiga u qanday idroklanayotganidan bog‘liq ravishda ta’sir ko‘rsatadi. Agar rahbariyat ishlovchilar tashkilot maqsadlariga erishishga intilishlarini xohlasa, unda ishlovchilarga bunday xatti-harakat ularning individual ehtiyojlarini qondirishini yetkazishi kerak. Toki ishlovchilar buni idroklab, rahbariyatga ishonmasa, kerakli holda o‘zlarini tutishmaydi.

Munosabat. Nuqtai nazar. Odamlar orasidagi farqning yana bir tomoni – ularning biron-bir narsaga munosabati yoki ijtimoiy shakllani­shidir. Munosabatlar bizning atrof-muhitni noob’yektiv idroklashimizni shakllantiradi va shu tariqa hatti-harakatga ta’sir ko‘rsatadi. Ayollar yaxshi xodim emas degan nuqtai-nazarga ega bo‘lgan odamlar, ayollarning hamma xatolarini bo‘rtirib ko‘rsatishga harakat qilishadi va ularning yaxshi xodim ekanligi to‘g‘risidagi isbotlarni idroklay olishmaydi.
Qadriyatlar. Munosabat – alohida e’tiqod bo‘lsa, qadriyatlar umumiy e’tiqod, hayotda nima yaxshi va nima yomon, nimaga beparvo to‘g‘risida ishonchdir. «Qo‘l mehnatini yoqtirmayman» – bu munosabat to‘g‘risidagi ibora. «O‘z qo‘li bilan bajarilgan mehnat – eng olijanob mehnat shaklidir», – bu qadriyat iborasi hisoblanadi. Qadriyatlar, hamma individual xarakteristikalar kabi o‘rganish, o‘qish vositasida egallanadi. Unga maktabda, ota-onalar tarbiyasi orqali o‘rganiladi.
Har qanday tashkilot, ongli yoki ongsiz ravishda, o‘zining qadriyatlari tizimini shakllantiradi. Bu tizim tashkilotning tashkiliy madaniyati va axloqini tashkil etadi.
Rahbariyat tashkil etadigan muhit ishlovchi xatti-harakatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun rahbarlar bu muhitni tashkilotning maqsadlariga erishishiga ko‘maklashishiga qaratishi kerak.
Ishchi muhit – bu boshqarish jarayoni yordamida tashkilotning ehtiyojlariga moslashgan hamma ichki o‘zgaruvchilarning to‘plami. Muhitning ikki aspekti: guruh va boshqarish sardorligi ishlovchi xatti-harakati xarakteriga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Guruhlar alohida odamlar xatti-harakatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Guruh normalari – ma’lum sharoitlarda qabul qilingan xatti-harakat standartlaridir. Qanchalik inson o‘zining guruhga taalluqli ekanligini qadrlasa, shunchalik uning xatti-harakati guruh normalariga mos tushadi. Guruh normalari tashkilotning maqsadlariga erishishiga ko‘maklashishi yoki to‘sqinlik qilishi mumkin. Rasmiy tashkilotning maqsadlariga erishishni ta’minlaydigan normaga misol bo‘lib, guruh ichidagi yuqori jamoachilik, ochiq muloqot hisoblanadi. Tashkilot maqsadlariga erishishga to‘sqinlik qiladigan guruh normalariga paxta terimida yaxshi terimchini «kombayn» deb nomlash misol bo‘lishi mumkin.
Liderlik – bu odamlarni ma’lum tarzda o‘zini tutishga majbur etib, ularning xatti-harakatiga ta’sir etishda rahbar tomonidan qo‘llanadigan vositadir. Tashkilot sharoitida liderlikka nisbatan bir qancha nuqtai-nazar mavjud. Ulardan biri liderlik uslubidir. Liderlik uslubi menejerning dunyoqarashini, xodimlarga munosabatini, o‘z-o‘ziga baho berishini aks ettiradi. Menejer qo‘llaydigan liderlik uslubidan maqsadlarga erishishda ishlovchilar kuch-g‘ayratini yo‘naltirish, nizoli holatlarni yechish katta bog‘liq.
Barcha ichki o‘zgaruvchilar o‘zaro bog‘liq bo‘ladi.