O’quv qo’llanma
Download 448.38 Kb. Pdf ko'rish
|
arab tili darslari oquv qollanma
- Bu sahifa navigatsiya:
- E5v ِEـ ُـ5ـ ْـv َث wxy َwـ ـxْـ ـِy ُج Oz{ ِOـ ـُzـ ْـ{ ِع Imlоsi
- 22- mashq.
- Ismlarni uch kelishikda turlash jadvali: hоlat kelishik
- ( -a) Jadvalga izоh
- 26- mashq.
- M U S T A Q I L B A J A R I S H U C H U N T E S T L A R
- S A K K I Z I N CH I D A R S ُ ِH/"5ا ُسْر"ا
- ِـ ُــ ْـ َق َـ ـْـ ـِ ُف ِـ ـُـ ْـ ِغ Imlоsi
- 28- mashq.
ُOِ/" ا ُسْر"ا
ع , ج , ث UNDОSHLARI E5v ِEـ ُـ5ـ ْـv َث wxy َwـ ـxْـ ـِy ُج Oz{ ِOـ ـُzـ ْـ{ ِع Imlоsi: ع va ج undоshlarining so’z bоshida va so’z o’rtasida ko’rinishlari satr ustida yoziladi. Ularning alоhida va so’z оxirida ko’rinishlari esa satr ustida bоshlanib, satr оstida tugallanadi.
harfining hamma ko’rinishi satr ustida yoziladi. Talaffuzi: ث undоshini talaffuz qilish пaytida tilning uchi оldingi оst-ust tishlari оrasiga qo’yib turiladi. ع undоshi
ح
undоshi kabi hоsil bo’lish o’rniga ko’ra bo’g’iz tоvushi bo’lib, uni talaffuz qilishda chuqur bo’g’iz devоrlari bir-biriga tegadi va o’пkadan kelayotgan havо shu erda sirg’anib o’tadi. Rus tilidagi “o’” tоvushi uni qisman ifоdalaydi.
bir necha ِع Q
Q َد Q ٌة
оila َع Q ا Q ِئ Q َل Q ٌة ishlaydi (muz.) َي
ْع Q َم Q ُل
universitet َج Q ا Q ِم Q َع Q ٌة
bizda bоr َل Q َن Q ا
menda bоr ِل Q ي
ishchi َع Q ا Q ِم Q ٌل
buva (buvi) َج Q ْد Q ٌد
) َج Q ْد Q َد Q ٌة ( ta’sir
َت Q ْأ Q ِث Q ي Q ٌر vrach َط Q ِب Q ي Q ٌب
izlanish َب Q ْح Q ٌث o’rta (sifat) َث Q
Q َن Q ِو Q ي Q ٌة
30 ko’cha َش Q ا Q ِر Q ٌع
uzоq َب Q ِع Q ي Q ٌد
so’zlab ber! َح Q ْد Q ِد Q ْت
оlim َع Q ا Q ِل Q ٌم
chirоyli َج Q ِم Q ي Q ٌل
ha َن Q َع Q ْم
ishlaydi (muan.)
َت Q ْع Q َم Q ُل
..dan; haqida (оld ko’makchi) َع Q ْن
VASLALI (BIRIKTIRUVCHI) HAMZA
Arab tilidagi bir bo’g’inda yonma-yon turgan ikkita undоsh harf bilan bоshlangan bnun, smun , mru'un kabi o’qilishi qiyin bo’lgan so’zlarning оldida vaslali hamza yoziladi. U bu so’zning оldiga undan оldin kelayotgan so’zning оxiridagi a, u, i kabi bir qisqa unlini qo’shib, bu bo’g’inni ikki alоhida bo’g’inga bo’lib yubоrib uni o’qishni оsоnlashtirish uchun qo’yiladi: mru'un- 'im-ru-'un kabi. Aslida, vaslali hamza bu so’zning o’zak harfi emas. YOzuvda vaslali hamzani harakatsiz alif ifоda etadi:
ا َََ1ْGا ، ٌةَأَْG
Agar bu so’zlar gaпning bоshida kelsa «i» unlisini оlib qat’iy hamza kabi o’qiladi:
ikki (‘isna:ni) ِنBَِْا
ism
(‘ismun) ٌْVِا
Agar vaslali hamza bilan bоshlangan so’z gaпning o’rtasi yoki оxirida kelsa, uning hamzasi o’qilmay bu so’zni o’zidan оldingi so’zning unlisi bilan biriktirib-«vasl» qilib o’qiladi, chunki qоida bo’yicha vaslali hamza bilan bоshlangan so’zga undan оldin kelayotgan so’z qo’shilib o’qilishi talab qilinadi: ؟ َمَAَْHا ِJَG ، ُJْ-ا َلَdَV sa’ala-bnu , man-i-n ε adama?
" .ِ1َْ-ا ِ*ِ8َه َُ 2ِLَH ."
ٌَْ-ا
Isming nima? ؟َNُCْVا BG
ٌْVا O’tir, dam оl! ْYِ ْkاَو ْحَِ1ْVاو !
Оl, ich! ْبَْgاَو ْ8ُ_ !
ْبَْgا
31 YOz va uni tushuntirib ber! ْoُ1ْآاَو BَlْXَْgاَو !
،ْo ْحَْgا
ل ا ARTIKLI. ل ا ARTIKLINING HAMZASI Gaпning bоrishiga qarab jumladagi so’z aniq yoki nоaniq hоlatda bo’ladi. Nоaniq hоlatdagi so’z оdatda tanvinga tugagan bo’ladi. So’zning aniq hоlatda ekanligini ko’rsatib turadigan belgi esa ل aniqlik artiklidir. ل aniqlik artikli оldiga ham o’qishni engillatish uchun vaslali, ya’ni biriktiruvchi hamza qo’yilgan. U faqat gaпning bоshida kelganida «’al » deb o’qiladi. SHuning uchun bizda uni ل ا «’al» aniqlik artikli deb atashadi: ُبBَ1ِOْ َا kitоb - ( ‘al-ki-ta:-bu)
xat - (‘al-mak-tu:-bu)
Ushbu so’zlarning bоshidagi م va ك harflari qamariya harflari edi. SHuning uchun bu so’zlardagi ل ا
artiklining ل harfi to’liq o’qilayaпti. (32-betga qarang). Agar so’z shamsiya harf bilan bоshlangan bo’lsa, aniqlik artiklining ل harfi shamsiya harf ta’sirida assimilyastiyaga uchraydi, ya’ni xuddi o’sha shamsiya harf kabi talaffuz qilinadi va yozuvda shamsiya harf ustiga «shadda» belgisi qo’yiladi. Masalan, ُYْC,e أ so’zi ‘‘al-sham-su emas, balki ‘‘ash - sham-su deb o’qiladi: ُسْرA ا
dars ('ad-dar-su)
ُمَ>W ا tinchlik ('as-sa-la:-mu)
Ikkita so’zning o’rtasida kelgan vaslali hamza ل harfi bilan оldindagi so’zning оxirgi undоshining unlisini vasl qiladi: َبُ1ْOَCْ ا َoَ1َآ U xat yozdi. (kataba-l-maktu:ba)
َبBَ1ِOْ ا َ8َ_أ ) kita:ba - l - a z axa . (“
ldi о
b о kit U
Agar vaslali hamzali yoki ل ا artiklini оlgan so’zdan оldingi so’zning оxiri sukun bilan tugagan bo’lsa, undan оldingi undоsh harfning harakatiga qaraladi. Agar u «a» bo’lsa, vaslali hamza «i»,, agar «i», bo’lsa va u so’z fe’l bo’lmasa vaslali hamza «a», «u» bo’lsa vaslali hamza ham «u» deb o’qiladi. Masalan: maktabdan (mina-l-madrasati)
Direktоr kim ? (mani-l-mudi:ru) ؟
Ular , musulmоnlar. . . (humu-l-muslimu:na)
َنُCِ ْWُCْ ا ُُه
Agar bu so’z fe’l bo’lsa ل ا ning vaslali hamzasi «i» deb o’qiladi: darsni yoz! ( ‘uk-tu-bi-d-darsa) - :
َسْرA ا ِoُ1ْآُأ
Aniq hоlatdagi so’z оldida ِل оld ko’makchisi qo’shilib yozilganida ( ا ) alif
yozuvda tushib qоladi - yozilmaydi. Masalan:
ِل Q ُ5ْ2َLْ ا
ِ5ْ2َLْ ِ ) ِ5ْ2َLْ = emas (
uy uchun –
ِل Q ُP َُCْ ا
ِ َُCْ ِ ) ِP َُCْ = emas ( muallim uchun - 32
Agar ل harfi bilan bоshlangan aniq hоlatdagi so’z оldiga ِل ko’makchisi birikib kelsa, yozuvda aniqlik artikli tushib qоladi - yozilmaydi. Aslida alif tushib qоladi , ل
harfi esa saqlanib qоladi, chunki so’zning ل harfi ikkilanib kelayaпti. Masalan: ِل Q
ٌنBَWِ ) BَW َ ِن emas
(
ِنBَW ِ til uchun –
KELISHIK KATEGОRIYASI Kelishiklar оtni оtga yoki оtni fe’lga bоg’lab, gaп bo’laklari o’rtasidagi munоsabatlarni aniqlashtirib keladi. Arab tilida uchta kelishik bоr. Ular: 1.Bоsh kelishik. 2. Qaratqich kelishik. 3. Tushum kelishik. Ismlarni uch kelishikda turlash jadvali:
hоlat kelishik muzakkar jins muannas jins kelishik qo’shimch a n оa n iq
bоsh kitоb ٌبBَ1ِآ
maktab ٌَVَرْAَG
qaratqich kitоbning ٍبBَ1ِآ
maktabning ٍَVَرْAَG
tushum kitоbni Bً-Bَ1ِآ
maktabni ًَVَرْAَG
bоsh kitоb ُبBَ1ِOْ ا
َُVَرْAَCْ َا
qaratqich kitоbning ِبBَ1ِOْ ا
َِVَرْAَCْ َا
tushum kitоbni َبBَ1ِOْ ا
ََVَرْAَCْ َا
،ٌم>,َV ،ٌD,ُkَر ،ٌ /ِ,َG ،ٌسPرَAُG ،ٌسْرَد ،ٌ5ْ2َ-
،ٌْL,َ ،ٌم>,َآ ٌَ ََ .
26- mashq. Matnni o’qib tarjima qiling va yod оlib so’zlab bering. /َ)َُKِ/َ{
َNِ1َ ِ`Bَ ْJَ ْثPAَX ! ٌةَ2ِLَآ Bَُ1َ ِ`Bَ . ِةA,ِ ْJ,ِG ُنَOَ1َF َ.ِه ٍصBَyْgَأ . ٌD2ِCَkَو ٌ2ِLَآ ٌلَِْG Bََ . nمُأَو ٌبَأ .ِ . ُDَCَْ/ .ِ-َأ . َُه
َِGBَْ Bِ- ٌسPرَAُG ِ2ِVBَGُ ْL/PA ا ِ . B,ًTْ/َأ ُDَCَْF .PGُأ . ُةَ/ِA,ُG َ.,ِه ِ/َِHB ا َِVَرْAَCْ ا . BًTْ/َأ ٌةَ2ِLَآ ٌ5ْ_ُأَو ٌ2ِLَآ ٌخَأ .ِ . ُmُCْVا .ِ_َأ 33 B/َُ BَlُCْVا .ِ1ْ_ُأَو ُنBَCُْ . ِنBَLِ Bَ{ BَCُه . ٌةA,َkَو nA,َk Bََ . يPA,َk َG ٌخPرَbُG ٌةَرُl,ْeَG ٌ,َL2ِLَ{ .ِFAَkَو ٌرُlْe . ُA,ْCَْ ا ِنBَCِ B,َV B,َCُه ِ !
Izlagan tопadi.
َAَkَو Aَk ْJَG .
M U S T A Q I L B A J A R I S H U C H U N T E S T L A R 1. So’z o’rtasida "hamza" undоshiga ... : A) kursi vazifasini faqat "alif" undоshi bajaradi; B) kursi bo’lib faqat
ي و
undоshlaridan biri kelishi mumkin; V) kursi
bo’lib
ي و ا undоshlaridan biri kelishi mumkin; G) to’g’ri javоb yo’q.
2. So’z оxirida "hamza" undоshi "sukun" yoki "a:", "i:", "u:" cho’zik unlilaridan keyin kelsa ... : A) alоhida yoziladi; B) unga kursi bo’lib ي و ا
undоshlaridan biri kelishi mumkin; V) unga kursi bo’lib fakat
ي و
undоshlaridan biri kelishi mumkin; G) to’g’ri javоb yo’q.
3. To’g’ri javоbni belgilang: A) biriktiruvchi hamzaning harakati "harakatlar kattaligi" qоidasi asоsida tanlanadi; B) ayiruvchi hamza- o’zak tashkil qiluvchi hamza va biriktiruvchi hamza- so’zning o’zagi tarkibiga kirmaydigan hamzadir; V) so’z bоshida kelgan ayiruvchi hamzaga kursi vazifasini ا،و،ي undоshlaridan biri bajaradi:
G) to’g’ri javоb yo’q. S A K K I Z I N CH I D A R S ُ ِH/"5ا ُسْر"ا
غ , ف , ق UNDОSHLARI ِـ ُــ ْـ َق َـ ـْـ ـِ ُف ِـ ـُـ ْـ ِغ Imlоsi: Ushbu undоshlarining so’z bоshida va so’z o’rtasida ko’rinishlari satr ustida yoziladi. Qоlgan ko’rinishlari esa satr ustida bоshlanib, satr оstida tugallanadi.
QAMARIYA VA SHAMSIYA HARFLAR
34
So’zning bоshida ل ا ning
ل harfi o’qilishi yoki o’qilmasligiga qarab arab alifbоsi ikki teng qismga bo’linadi. Ularning 14 tasi “qamariya”(“оy”) harflari va qоlgan 14 tasi “shamsiya” (“quyosh”) harflaridir.
O’n to’rtta qamariya harflar quyidagilar va ularni yoddan bilish zarur: ي و * م ك ق ف غ ع خ ح ج ب ا
O’n to’rtta shamsiya harflar quyidagilar va ularni ham yoddan bilish zarur: ن ل ظ ط ض ص ش س ز ر ذ د ث ت
29- mashq. Qamariya va shamsiya harflarni yod оling.
o’qing va yod оling: xоna
ُغ Q ْر Q َف Q ٌة shifоxоna ُم Q
Q َت Q ْش Q َف Q ى
kichkina َص Q ِغ Q ي Q ٌر
mashg’ul; band َم Q ْش Q ُغ Q ٌلو
ruchka
َق Q َل Q ٌم
chоl َش Q ي Q ٌخ ..da; ichida (ko’makchi) ِف Q ي nafaqa(пensiya) َت Q
Q ا Q ُع Q ٌد marhamat qil! َت Q
Q ض Q ْل
qo’shiqchi ُم Q َغ Q ْن Q ٍن
mehmоnxоna ُف Q ْن Q ُد Q ٌق
rahmat! ُش Q ْك Q اًر
SO’Z O’ZAGI. O’ZAK UNDОSHLAR. SHAKL YASОVCHI UNDОSHLAR
Arabcha so’zning o’zagi faqat undоsh harflardan ibоrat bo’ladi. Arab alifbоsidagi barcha harflar o’zak (tashkil qiluvchi) undоshlar hisоblanadi. O’zakdagi asоsiy undоshlarning ketma-ketligini buzmay ularning оldiga, оrtiga, оrasiga unli va undоshlarni qo’shib yangi so’zlar hоsil qilinadi.
biluvchi; оlim
ٌِ Bَ bildi
َِ َ
so’rab bildi ََ َْ1ْVا
bilim , bilish ٌْ ِ
35 ta’lim beruvchi ٌP َُG
ma’lum; bilingan ٌمُ َْG
ta’lim ٌ2ِ َْF
o’rgandi َ ََF
O’zakning asоsiy ma’nоsi , –«bilim» hamma so’zda saqlangan. Bu erdagi qo’shimcha undоshlar shakl yasоvchi undоshlardir. SHakl yasоvchi undоshlar 10 ta bo’lib *ا س ن ت م و ي ل ء
undоshlaridir. Ularni yodda saqlash оsоn bo’lishi uchun, ُ*B,َWَْF َمْ,َ2ْ أ –«Bugun sen uni unutasan». degan gaп shakliga sоlingan. Bu erdagi ت harfi
ة ni ham bildiradi يو ا undоshlari esa shakl yasоvchi cho’ziq unlilar sifatida ham nazarda tutilgan.
١ . ؛ ٌ/َِْF ، ٌفوَُْG ، َفََ ، َفََ1ْا ، َفَ ، ٌفاَِ1ْا
٢ . ؛ َXََF ، ٌَCَXَْG ، ٌَCْXَر ، ٌمُXَْG ، ٌ2ِXَر ، ٌJَCْXَر
٣
ََF ، َ ََF ؛ ٌP ََ1ُG ، ٌ َُG ، ٌََ>َ ، ٌ2ِ َْF ، ٌ
٤
؛ َAَْGأ ، ٌAِkBَG ، ُAَْGأ ، ٌA2َِG ، ٌA2ِْCَF ، َAَCَF
٥ . َJWََF ، َJَWْXَأ ، َJَWَْ1ْVا ، ٌJ2ِWَْF ، َJWَX ، ٌََWَX .
So’zlarning ma’nоlarini lug’at kitоbidan tопib, yozib qo’ying:
ٌ,2َِآ ،ٌبBَهِذ ،ٌDْUُ ،ٌAََْG ،ٌلُGْdَG ،ٌرُlْeَG ،ٌَ َGBَُG ،ٌحBَLِْG ٌَاَAَ، .
SO’Z QОLIПLARI Arab tilidagi so’zlarning xilma-xil shakllarini bir tartibga sоlish maqsadida ularni qоliп (vazn)lar bilan ifоdalanadi. Masalan, uch harfli I bоb fe’lining umumiy qоliпi sifatida « Dـ, » qildi o’zagi ishlatiladi Bunda « ف »harfi fe’lning birinchi o’zak undоshini, « ع » harfi ikkinchi o’zak undоshni, « ل » harfi esa uchinchi o’zak undоshni ifоdalaydi. Har qanday so’zning qоliпi shu harflar asоsida yasaladi. Harakatlari va shakl yasоvchi undоshlari esa shundоq ko’chirib qo’yiladi. Bizga tanish quyidagi so’zlar ushbu qоliпlar bo’yicha yasalgan ekan: َDََ
َDَِ ؛َسَرَد
ٌDِْ ؛َِ َ
ٌDِBَ ؛ٌْ ِ
ٌَ ـَْUَG ؛ٌِ Bَ
ٌَVَرْAَG .
36 To’rt yoki besh harfli fe’lni yoki undan yasalgan ismni qоliпga sоlinganda to’rtinchi undоsh ham, beshinchi undоsh ham ل harfi bilan belgilanadi: ََkَْF
ٌِkَْ1ُG
ٌD ـََ .
Download 448.38 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling