Oraligida buladi. Neftning rangi kancha och bulsa, uning zichligi shuncha kam, okuvchanligi esa katta buladi

Xalq xujaligining xar xil soxalarida yonilgi sifatida kumir, torf, gaz, mazut, dizel enilgisi, benzin, kerosin kabi enilgilar keng kullanilib kelinmokda. Bularning ichida neft maxsuloti bulmish benzin, dizel enilgisi kishlok xujaligida kullaniladigan texnikalarning asosiy energetik yokilgisi xisoblanadi. SHu bilan bir katorda gazsimon enilgilar xam keyingi yillarda karbyurator dvigatelli avtomobillarda keng kullanilmokda.

Neft va gaz paydo bulishi xakidagi xozirgi zamon organik nazariyasiga akademik I.M.Gubkin asos solgan. U xozirgi zamon geologiya fani rivojlanishining yangi va istikbolli yunalishini ishlab chikkan. Bu soxada Uzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining noarganik ximiya instituti olimlari akademik Z.Salimov raxbarligida Fargona, Oltiarik va Buxoro neftni kayti ishlash zavodlarida maxsulot sifatini oshirish buyicha salmokli ishlar bajarilgan.
Ma’lumki, neft usimlik va xayvonot dunyosining organik koldiklari asosida paydo bulgan. Bunda xam oddiy, xam murakkab organizm koldiklari parchalanishi xamda neftning paydo bulishi yukori xarorat va bosim, radioaktiv nurlanish ta’siri ostida sodir bulgan. Sungi tekshirishlarga kura, bu uzgarishlarda bakteriyalar faoliyati katta rol uynagan. Boshka murakkab jaraenlar xam kechgan bulishi xam mumkin. Tunli joylardagi va geologik jinslardagi organik koldiklarning tarkibi xamda uzgarish sharoitlari bir xil bulmaganligidan xar xil tarkibdagi neftlar xosil bulgan.
Neftning tashki kurinishi jigar rang, kora rangda bulishi mumkin, ayrim joylarda och rang rangli eki smolasimon kurinishidagilar xam uchraydi. U uziga xos xidli. Odatda neftning zichligi 780...920 kg/m³ oraligida buladi. Neftning rangi kancha och bulsa, uning zichligi shuncha kam, okuvchanligi esa katta buladi.
Neftni tashkil etuvchi moddalarning asosiy kismi uglerod bilan vodorodning suyuk birikmalaridan iborat. Bu birikmalar uglevodorodlar deb ataladi, ularda kattik va gazsimon birikmalar erigan buladi. Neftda uglerod mikdori kup (taxminan 83...86%) vodorod mikdori 12...14%, oltingugurt, kislorod va azot kam mikdorda (1...3%) buladi. Erigan mineral va suv neftda juda kam buladi. Olinadigan neft maxsulotlarining xossalari neft tarkibiga kiruvchi uglevodorodlar tuzilishiga boglik.
Neftni kayta ishlashning fizik va kimyoviy usullari mavjud. Fizik usulda (bevosita xaydashda) uglevodorodlarning kimyoviy tarkibi uzgarmaydi, kimyoviy usulda (termik kayta ishlashda) esa moekulalarning struturasi uzgaradi. Termik kayta ishlab olinadigan maxsulotlarning kimyoviy tarkibi va xossalari boshlangich neftnikidan keskin fark kiladi.
Benzin ishlab chikarishda kimyoviy usullar ancha istikbolli xisoblanadi, chunki bu usullar bilan oldindan belgilangan uglevodorod tarkibiga ega bulgan tayyor maxsulot olish mumkin. Aviatsiya va avtomobil benzinlarining asosiy kismi shu usullar bilan olinadi.
Dizel enilgisida kimyoviy kayta ishlash maxsulotlari uncha kup emas (kupi bilan 20%), chunki ular dizelning kattik ishlashini oshiradi (yonish jaraenini emonlashtiradi). Yildan-yilga kuprok iste’mol kilinaetgan dizel enilgisi ishlakb chikarishni kupaytirish uchun neftni bevosita xaydash maxsulotlariga kimyoviy kayta ishlash maxsulotlari kushilmokda.