Oraliq qurilma to‘sinining ko‘ndalang kesimi, ko‘prikni qanday sistemaga tegishli ekanligini ko‘rsatadi

4.3-rasm. Uzun elementlardan tashkil topgan yig‘ma uzluksiz oraliq qurilmalar:
o=-tayanchlaıha p1itavato‘sinlarbirlashgan; f›-tayanchusti bloklari qurilmasibilan; yaqinlashgan tayanch qismlari vatayanchustibloklariqurilmasi bilan; e—oraliq
qurilmada ko‘nda1ang kesim1ar,f tayanchda ko‘ndalang kesimlar.

^Oraliqda 1300 gacha Tayanchlarda

b)
Plita qovurg‘ali oraliq qurilmalar:

n—33+ 42 x n+33m; b—42xn; d—42+ 63x3 + 42m; e, f, g—ko‘ndalang kesimlar.
uzunlikdan ko‘p bo‘lgan to‘sinlarda (4.4 b, d, e, fj tayanchlar ustida balandligi o‘zgaruvchan qilib olinadi.

Uzluksiz korobkasimon to‘sinlar zavodda bloklar shaklida tayyorlanib, asosan osma usulda yig‘iladi.

T o‘sinli-uzluksiz 63 m gacha bo‘lgan ko‘priklarda plita- qoburg‘ali konstruksiyalardan yig‘iladi
To‘sinli konstruksiyalar bilan katta oraliqlarni berkitish uchun qirqilmagan yoki konsol tizimlardan foydalaniladi. Ular yig‘ma yoki monolit temirbetondan tayyorlanishi mumkin.
Rasm 3.2. Temirbeton ko‘priklarning asosiy tizimlari: I – to‘sinli; II – romli;
III – arkali; IV – aralash; V – vantli; 1 – qirqilgan; 2 – qirqilmagan; 3 – konsol
Konsolli tizimlarning afzalligi – tayanchlarning bir tekisda bo‘lmagan cho‘kishiga va harorat o‘zgarishlariga sezgir emasligidir. Bunday tizimlarning jiddiy kamchiligi – beton oquvchanligi (polzuchest) oqibatida katta deformatsiyalarning yuzaga kelishi sababli egilish chizig‘ini sinishidir. Bu esa harakatlanuvchi tarkibning oraliq qurilma bilan o‘zaro ishlashiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu tizimning yana bir kamchiligi – oraliq qurilmaning bikrligini kamaytiradigan qo‘shimcha ikkita sharnirli birikmaning borligidir. Bu esa birikma joyida to‘sinlarni qo‘shimcha armaturalashni talab etadi, tayanch qismlariga qo‘shimcha po‘lat sarflanadi. Konsol oraliq qurilmalarni insho etish usullarining chegaralanganligi ham bu tizimning kamchiligiga kiradi. Romli tizimlar asosan yo‘l o‘tkazgichlarda qo‘llaniladi. Romli ko‘priklarda tayanchlar (ustunlar) oraliq qurilma (rigel) bilan bikr birlashtiriladi va ular birgalikda ishlaydi. Romli ko‘priklarning tayanchlari va rigellari o‘lchamlari to‘sinli ko‘priklarnikiga qaraganda kichikroq bo‘ladi. Lekin, inshootga ketadigan beton tejamkorligi ishlab chiqarish jarayonlarining murakkabligi bilan bog‘liqdir.
Romli tizimlarning afzalligi – inshootning yuqori darajada bikrligi, materiallar sarfining kamligi, egilish chizig‘ining ravonligidir. Kamchiliklari – tayanchlarning bir tekis bo‘lmagan cho‘kishiga, beton kirishishiga, oquvchanligiga, harorat o‘zgarishlariga sezuvchanligi, kapital ta’mirning va ko‘prik elementlarini almashtirishning murakkabligidir.
Ustunlari poydevorga sharnirlar orqali tayangan romli ko‘priklar tayanchlarning bir tekisda bo‘lmagan cho‘kishlariga va harorat deformatsiyalariga kamroq sezgir bo‘ladi, lekin sharnirlar ko‘prik ekspluatatsiyasini murakkablashtiradi.

Qatnov ballast ustidan bo‘lganda temirbeton oraliq
qurilmalarning to‘sinli tizimlari va eguvchi moment epyuralari konsol oraliq qurilmalarda
Katta oraliqlarni berkitishda yoki tayanchlarning bir tekisda bo‘lmagan sezilarli cho‘kishlarini keltirib chiqaradigan zamin gruntlarining ko‘tarish qobiliyati etarlicha bo‘lmaganda konsol tizimli ko‘priklardan foydalaniladi (rasm 4.1,c). Bu tizimda qo‘shimcha zo‘riqishlar hosil bo‘lmaydi.
Konsol tizimlarda, odatda, konsol uchlariga osma oraliq osib qo‘yiladi. Konsollarning uzunligi shunday olinadiki, osma oraliq mahkamlangan joy qirqilgan tizimdagi nol momentli zonaga (musbatdan manfiyga o‘tish joyiga) tushsin. Odatda l₂ = 0,3l₁ Rasm


4.14. Qirqilmagan va konsol to‘sinlarning ko‘ndalang kesimlari:
a – tavrli; b,v – qutisimon
Xulosa:

Sun’iy inshootlar qurilayotgan joylardagi gidrogeologik shartlarning turli-tumanligi ko‘prik elementlarining konstruktiv shakllarini turli bo‘lishini talab etadi. Temirbetonning afzalliklaridan biri – ko‘prik elementlarining ko‘ndalang kesimini har qanday shaklda tayyorlash imkoniyati borligidir. Bu esa oraliq qurilmalar va tayanchlar konstruktiv shakllarini mukammallashtirishga keng imkoniyatlar yaratadi. To‘sinli qirqilmagan tizimlar qirqilgan tizimlar bilan solishtirilganda texnologik, ekspluatatsion, iqtisodiy va arxitekturaviy afzalliklarga egadir. Bu tizimlarda eguvchi momentlar epyurasi ikki ishorali – oraliqlarda musbat va tayanch usti kesimlarida manfiydir. Bir qator konstruktiv va texnologik afzalliklariga qaramasdan romli sistemalarning turlari temir yo‘l ko‘priklarida kam qo‘llaniladi. Ular qo‘llanilishining asosiy sohasi hozirchalik avto-yo‘l ko‘priklari bo‘lib qolayapti.