Organik kimyoni endi boshlaganlar uchun maslahatlar

O`zbekchada o`qilishi
Grekchada o`qilishi
1	Bir	Un
2	Ikki	Do
3	Uch	Tri
4	To`rt	Tetra
5	Besh	Penta
6	Olti	Geksa
7	Yetti	Gepta
8	Sakkiz	Okta
9	To`qqiz	Nona
10	O`n	Deka
11	O`n bir (10+1)	undeka (1+10)
12	O`n ikki (10+2)	dodeka (2+10)
13	O`n uch (10+3)	Trideka(3+10)
20	Yigirma	Eykoza
22	Yigirma ikki (20+2)	Dokoza(2+20)
28	Yigirma sakkiz (20+8)	Oktakoza(8+20)
30	O`ttiz	Triakonta
35	O`ttiz besh (30+5)	Pentatriakonta(5+30)
40	Qirq	Tetrakonta
50	Ellik	Pentakonta
55	Ellik besh (50+5)	Pentapentakonta(5+50)
59	Ellik to`qqiz (50+9)	Nonapentakonta(9+50)

21-29 uchun oxiridagi 10 lik uchun koza asos hisoblanadi. 30 va undan yuqori sonlar uchun konta asos hisoblanadi. Qolganlarini jadvalda bilganingiz kabi o`zimiznikidek qo`shib yasab ketaverasiz faqat teskarisiga o`qib yasaysiz. Shunda shu son kelib chiqadi.

Nomi	Alkan (+an)	Siklo+alkan	Alkenlar ( +en)	Alkadiyenlar (+diyen)	Alkinlar (+in)
metan	CH4
etan	C2H6		C2H4		C2H2
propan	C3H8	C3H6	C3H6	C3H4	C3H4
butan	C4H10	C4H8	C4H8	C4H6	C4H6
pentan	C5H12	C5H10	C5H10	C5H8	C5H8
geksan	C6H14	C6H12	C6H12	C6H10	C6H10
geptan	C7H16	C7H14	C7H14	C7H12	C7H12
oktan	C8H18	C8H16	C8H16	C8H14	C8H14
nonan	C9H20	C9H18	C9H18	C9H16	C9H16
dekan	C10H22	C10H20	C10H20	C10H18	C10H18
undekan	C11H24	C11H22	C11H22	C11H20	C11H20
dodekan	C12H26	C12H24	C12H24	C12H22	C12H22
tridekan	C13H28	C13H26	C13H26	C13H24	C13H24

Alkanda nechta ugleroddan tashkil topgan zanjir bo`lsa nomi aytib qo`yiladi.

CH₃-CH₂-CH₃ propan
Sikloalkanlarda nechta ugleroddan tashkil topgan halqa bo`lsa shu aytib qo`yiladi.
CH₂ − CH₂
| | Siklopentan
CH₂ CH₂
CH₂
E`tibor berish kerak bo`lgan qismi zanjirdagi qo`shbog` va uchbog` bo`lsa nomlaganda joyi ko`rsatiladi. Zanjirning qaysi uchiga yaqin bo`lsa uglerodlarni sanab boshlaysiz va qaysi ugleroddan keyin qo`sh bog` yoki 3 bog` turgan bo`lsa shu joyi ko`rsatilib qo`yiladi.
⁷CH₃-⁶CH₂-⁵CH₂-⁴CH₂-³CH=²CH-¹CH₃ Gepten-2
⁷CH₃-⁶CH₂-⁵CH₂=⁴CH₂-³CH=²CH-¹CH₃ Geptadiyen-2,4
¹CH₂=²CH-³CH₂-⁴CH₂-⁵CH=⁶CH-⁷CH₃ Geptadiyen-1,5
⁷CH₃-⁶CH₂-⁵CH₂-⁴CH₂≡³CH-²CH-¹CH₃ Geptin-3
07 | Uglevodorodlarda bog`lar sonini topish
Uglevodorodlarda faqat uglerod-uglerod bog`i va uglerod-vodorod bog`i bo`ladi.

Sinf	Molyar massa	Protonlar soni	Neytronlar soni	Jami bog`lar	Uglerod-vodorod bog`i	Uglerod-uglerod bog`i
Alkan CnH2n+2	14n+2	8n+2	6n	3n+1	2n+2	n-1
Sikloalkan CnH2n	14n	8n	6n	3n	2n	n
Alken CnH2n	14n	8n	6n	3n	2n	n
Alkadiyen CnH2n-2	14n-2	8n-2	6n	3n-1	2n-2	n+1
Alkin CnH2n-2	14n-2	8n-2	6n	3n-1	2n-2	n+1
Aren CnH2n-6	14n-6	8n-6	6n	3n-3	2n-6	n+3

!!! Jami bog`lar sonini topish: C da 4 ta bog`ni hosil qilishda 4 ta orbital , H da esa 1 ta orbital ishtirok etadi. Bog` hosil qilishda ishtirok etgan orbitallarning yarmi bog`lar soniga teng.

B.h.q.i.e.o/2= bog`lar soni
Alkanda 4∙n+2n+2/2 → 3n+1 Sikloalkan va Alkenda 4∙n+2n/2 → 3n
Arenda 4n+2n-6/2 → 3n-3 Alkadiyen va Alkinda 4∙n+2n-2/2 → 3n-1
Uglerod – vodorod orasidagi bog`lar sonini topish: Vodorodlar soniga teng.
Uglerod-uglerod orasidagi bog`lar sonini topish: Jami bog`lardan uglerod-vodorod bog`larni ayiramiz.


08 | Radikallar ion emasmi?

1.4 Radikal o`zi nima. Uglevodorod radikallari. Funksional guruhlar. Uglevodorodlarning nomlanishi.

Biz siz bilan yuqoridagi darsda faqat asosiy zanjir bo`lgan holatlarni ko`rdik. Endi asosiy zanjirga radikallar yoki funksional guruhlar ham birikishi mumkin. Shular haqida gaplashamiz.

Radikal bu nima ?
Cl−Cl → Cl∙ + Cl∙
CH₃−CH₃→ CH₃∙+CH₃∙
CH₃−CH₂−CH₃→CH₃∙+∙CH₂−CH₃

Ion bu nima?

NaCl→ Na⁺+Cl^-
CH₃−OH→CH₃⁺+OH^- (tasavvur qilinadi. Aslida bunday emas. Ion va radikal farqini tushunib olish uchun kerak)
CH₃−Na→CH₃^-+Na⁺ (tasavvur qilinadi. Aslida bunday emas. Ion va radikal farqini tushunib olish uchun kerak)

CH3 kationi, radikali va anioni farqi nimada bo`ladi?
CH3^+ kationi	CH3∙ radikali	CH3^- anioni
p=9	p=9	p=9
e=8	e=9	e=10
Zaryadli	Zaryadsiz	Zaryadli

Radikal – ionga o`xshab elektron bergan yoki olmagan bo`lsa ham toq elektroni bo`lgan holatda juda aktiv neytral zarracha hisoblanadi. Alkanlarda alkanlardan 1 ta vodorod chiqib ketgan holati. Va oxiri “an” emas “il” bo`ladi. Qolgan sinf vakillarida asosan radikallar trivial nomdan kelib chiqib qolib ketgan.
Funksional guruh – bu moddaning o`ziga xosligini ajratib turuvchi guruh. Shu qism orqali reaksiya boradi yoki shu qismi aynan shu moddani xossalarini anglatib turadi. Ya`ni moddada qandaydir ajralib turadigan funksiyani bajaradi.

Radikal nomi	Radikal tuzilishi	Funksional guruh nomi	Funksional guruh tuzilishi
Metil	CH3−	Qo`sh bog`	=
Etil	CH3 −CH2−	Uch bog`	≡
Propil	CH3−CH2−CH2−	Gidroksil	OH^-
Izopropil	CH3−CH−CH3 |	Xlorid, ftorid, bromid, yodid.	Cl^-, F^-, Br^-, J^-
Butil	CH3-CH2-CH2-CH2-	Nitro, Amino	−NO2, −NH2
Izobutil	CH3−CH−CH2− | CH3	Karbonil	O || −C−
Fenil	C6H5–	Karboksil	-COOH
Benzil	C6H5-CH2–
Vinil	CH3=CH-