Orinladi: Jumamuratov Janibek Tekserdi: Tuzikenov Amantay Joba

REFERAT


21-tema. ELEKTROMAGNITLIK TERBELISLERDIŃ TARQALÍWÍ.ELEKTROMAGNITLIK TOLQÍNTEZLIGI

Orinladi: Jumamuratov Janibek

Tekserdi: Tuzikenov Amantay

Joba:

1. 
   M.Faradey Maksvell
   
2. 
   Ashıq terbelis kontur
   
3. 
   Nurlanıw
   

M.Faradey Maksvell
1831-jılı M.Faradey árepinen oylap tabılǵan elektromagnit indukciya qubılısın tereń úyrengen Maksvell tómendegi juwmaqqa keledi: magnit maydanınıń hár qanday ózgeriwi onıń átirapındaǵı keńislikte iyrimli elektr maydanın payda etedi.
Faradey tájiriybelerindegi tuyıq ótkizgishte indukciyalıq EJK payda bolıwınıń sebepshisi usı ózgermeli elektr maydanı esaplanadı. Bul iyrimli elektr maydanı tek ótkizgishte emes, al ashıq keńislikte de payda boladı. Solay etip, magnit maydanınıń ózgeriwi elektr maydanın payda etedi. Tabiyatta buǵan keri qubılıs bolmaspa eken, yaǵnıy ózgermeli elektr maydanı magnit maydandı payda etpespe eken? Bul shamalaw simmetriya kózqarasınan alǵanda Maksvell gipotezasınıń tiykarın quraydı. Bul gipoteza boyınsha elektr maydanınıń hár qanday ózgeriwi onıń átirapındaǵı keńislikte iyrimli magnit maydanın payda etedi.Maksveldiń bul gipotezası biraz waqıt óz tastıyıqlawın taba almay turdı. Elektromagnitlik tolqınlar tek Maksvell óliminen 10 jıl ótkennen soń, eksperimental túrde H.R.Hertz tárepinen payda etildi. 1886–1889-jılları H.Hertz elektromagnit tolqındı payda etiw ushın juqa hawa qatlamı menen ajıratılǵan diametri 10–30 cm bolǵan eki kishi shar yaki cilindr alıp, tuwrı sterjen ushlarına bekkemlegen (4.1-súwret). Basqa t ájiriybelerinde tárepi 40 cm bolǵan metall betten paydalan ǵan. Sharlardıń aralıǵı bir neshe mm átirapında qaldırılǵan. Cilindr yaki sharlar joqarı kernewli derekke jalǵanǵan bolıp, onı oń hám teris belgide zaryadlaǵan. Kernew belgili bir mániske jetkende, sharlar aralıǵında ushqın payda bolǵan. Ushqın bar bolıw dáwirinde vibratorda joqarı jiyilikli sóniwshi terbelisler payda boladı. Eger elektromagnit terbelisler tarqalıp, tolqın payda etse, ekinshi vibratorda EJK payda bolıwı hám aqıbette sharlar arasında ushqın payda bolıwı kerek. Hertz usı qubılıstı baqlap, elektromagnit tolqınlar bar ekenligin tastıyıqladı.
Ashıq terbelis kontur
Aldınǵı bapta kórilgen terbelis konturı jabıq bolǵanlıǵı sebepli onnan terbelisler az tarqaladı.Áste-aqırın kondensator qaplamaların bir-birinen uzaqlastıra baslayıq (4.2-súwret).
Bul jaǵdayda maydan kúsh sızıqları qaplamalar arasınan shıǵıp, keńislikke tarqala baslaydı. Eger qaplamalardan birin pútkilley joqarıǵa, ekinshisi tómenge qaratıp qoyılsa , elektromagnitlik terbelisler kosmosqa tolıq tarqalıp ketedi.Bunday kórinistegi kontur ashıq terbelis konturı delinedi
Nurlanıw
Tarqalıp atırǵan elektromagnit tolqınların kóz aldımızǵa keltiriw ushın 4.3-súwretke qarayıq. Qanday da momentte keńisliktiń A oblastında ózgermeli elektr maydanı bolsın. Ol jaǵdayda ózgermeli elektr maydanı óz átirapında magnit maydanın payda etedi. Ózgermeli magnit maydanı qońsı oblastta ózgermeli elektr maydanın payda etedi. Keńisliktiń izbe-iz jaylasqan oblastlarında óz ara perpendikulyar jaylasqan, dáwirli ráwishte ózgermeli elektr hám magnit maydanları payda boladı. Elektromagnit tolqınlardıń tarqalıwı nurlanıw dep te ataladı.

Hertz tájiriybelerinde tolqın uzınlıǵı bir neshe on santimetrdi quraǵan edi. Vibratorda payda bolıp atırǵan jeke elektromagnit terbelisler jiyiligin esaplap, elektromagnit tolqınlardıń tarqalıw tezligin v= λ·v formula járdeminde anıqlaydı. Ol jaqtılıq tezligine teń bolıp shıǵadı. Keyingi zamanagóy ólshemler de bul mánistiń durıslıǵın tastıyıqladı.