O‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi personalni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma Qayta ishlangan uchinchi nashr Toshkent «iqtisod-moliya»

Mohiyat bo‘yicha qiziqtirish nazariyalari ehtiyoj deb 
nomlanuvchi, insonlarni boshqacha emas, balki xuddi shunday 
harakat qilishga undaydigan ichki qiziqishlarni aniqlashga 
asoslangan. Ushbu guruhga Abraxam Maslou, Devid Mak-
Klelland va Frederik Gersberg, Skinner Bernard nazariyalari 
taalluqlidir.
Jarayon bo‘yicha qiziqtirish nazariyalari zamonaviyroq 
bo‘lib, inson faoliyati modellariga asoslanadi, (kutish nazariyasi, 
adolat nazariyasi va Porter-Louler qiziqtirish modeli).
Ushbu ikki guruh nazariyalari bir-birini istisno etmaydi, 
balki o‘z muayyan qo‘llanish sohalariga ega. Ular mohiyatini 
chuqurroq anglash uchun tagzaminli tushunchalar — ehtiyoj va 
rag‘batlantirishning mohiyatini bilish kerak bo‘ladi.
Ehtiyojlarni ushlab ko‘rish yoki o‘lchash mumkin emas. Ular 
to‘g‘risida insonlarning xatti-harakatlari orqali tasavvur hosil 
qilish mumkin. Ehtiyojlar faoliyat uchun qiziqish uyg‘otadi.
Qiziqtirish nazariyasida rag‘batlantirish — inson o‘zi 
uchun qimmatli hisoblagan hamma narsa muhim hisoblanadi. 

---

207
3.2-chizma. Yaxshiroq mehnat qilishga undovchi omillar
Insonlarning xatti-harakatlari va bu xatti-harakatlarni 
uyg‘otuvchi qiziqishlarni turli modellarda keltirish mumkin. 
Ulardan biri 3.3-chizmada tasvirlangan
3.3-chizma. Ehtiyoj orqali aniqlanadigan qiziqish modeli
Insonlar da qimmatlilik tushunchasi turlicha, shuning 
uchun rag‘batlantirishni baholash ham ularda bir-birlarinikidan 
farqlanadi. Rag‘batlantirishning ikki turi mavjud:
Ichki rag‘batlangirishni ishning o‘zi beradi. Bunga mehnat 
jarayonidan qoniqish hosil qilish hissi, ko‘zlangan natija yoki 

---

208
maqsadga erishish, mehnatning ijtimoiy ahamiyatini anglash 
va shu asosda o‘z o‘zidan g‘ururlanish kiradi. Ish jarayonida 
xodim o‘z ehtiyojini o‘zi kabilar, ya’ni boshqa kishilar bilan 
munosabatda bo‘lish orqali qondiradi.