Oʻrta Osiyodagi suptropik oʻsimliklar orasida anor eng koʻp tarqalgan

---

Anor 
Oʻrta Osiyodagi suptropik oʻsimliklar orasida anor eng koʻp tarqalgan 
oʻsimliklardan biridir. Bunda anor qadim zamondan beri oʻstirilmoqda.
Oʻsha davrdan boshlab hozirgacha anorni parvarish qilishning oʻziga xos 
usullari ishlab chiqilgan va mahalliy sharoitlarga moslangan navlari 
vujudga keltirilgan. Hozir Oʻrta Osiyoda yetishtirilayotgan anorlar sifat 
jihatidan butun yer yuzidagi eng yaxshi standard sortlardan qolishmaydi.
Oʻzbekistonda anor oʻsimliklari hammadan koʻproq Namangan, 
Andijon, Quva, Kitob va Saraosiyo rayonlarida uchraydi.
Anor oʻsimliklari mevasidagi shiraning oz koʻpligiga qarab shartli 
ravishda shirin, qimizak va nordon anor deb atalgan uch gruppaga 
boʻlinadi. Shirin anorning shirasida 0,9 prosentgacha, qimizak anornikida 
– 0,9 dan 1,8 prosentgacha, nordon anornikida – 1,8 prosentdan 
yuqoriroq boʻladi.
Anordan shira va sharbat tayyorlanadi. Anor shirasi uzum shirasiga 
qoʻshib qaynatilganda pastila hosil boʻladi. Anor shirasidan punsh va 
sirka tayyorlanadi, bu shira yaxshi vinolar, morojniy, alkogolsiz ichimliklar 
tayyorlashda ham ishlatiladi.
Anor poʻchogʻida tannid va boʻyoq moddalar koʻp boʻlganidan, u kalava, 
gazlamalarni boʻyash hamda siyoh tayyorlash uchun ishlatiladi. Anor 
gulining bargchalaridan gazlamalar uchun aynimaydigan och v toʻq qizil 
rangli boʻyoqlar tayyorlanadi.
Anorning gullash davri uzoqqa choʻzilib, gullari koʻp, yirik, och qizil 
rangli va chiroylik koʻrinishda boʻlgani tufayli, u ancha goʻzal manzarali 
oʻsimliklardan biri hisoblanadi. Anor oʻsimligi boʻyi 5 metrgacha 
keladigan sershox daraxtdan yoki 2 metrgacha balandlikdagi butadan 
iborat boʻladi. Uning ildizlari baquvvat boʻlib, 3-5 metrgacha doiraga 
taralib oʻsadi.
Anor daraxtining yer usti qismlari (tana va shoxlari) 10-15 yildan keyin 
ham hosil bera boshlaydi, shu sababli ular har 10-15 yilda kesib turiladi. 
Anorning shoxlari inggichka, silindr shaklida, tikanli boʻladi. Nordon 
navlarining tikani, shirin navlarnikiga qaraganda, yaxshiroq oʻsadi. 
Barglari mayda, lanset yoki ellips shaklida. Kurtaklari mayda, toʻq jigar 
rangli, qobiqchali. Gullari yirik chiroylik, och qizil rangli boʻlib, 
novdalarining uchlariga 2-5 tadan joylashadi. Gul bandi kalta boʻladi. Gul 
kosasi qattiq va seret boʻlib, uning ichiga koʻp xonali va qoʻsh urugʻli 
tuguncha joylashadi. Gullari chetdan changlanadi. Mevalari yirik boʻlib, 

---

har birining ogʻirligi 250 dan 800 grammgacha keladi. Ayrim mevalarining 
ogʻirligi 1000 grammga, qozoqi naviniki – 2kg gacha yetadi.
Mevasining ichi pardalar bilan ajratilgan va har biri koʻpdan koʻp 
urugʻlar bilan toʻlgan 6-12 xonadan iborat. Har bir urugʻi (doni) ichiga 
shira toʻlgan parda bilan oʻralgan. Donlari och pushti rangdan tortib toʻq 
qizil, deyarli qora ranggacha. 
15-18 gradus sovuqda anor daraxtining koʻp yillik tanasi va shoxlari 
zararlanadi, 20 gradus sovuq esa daraxtni butunlay quritib qoʻyadi. 
Qishki sovuqlar 15 gradusgacha yetadigan shimoliy va togʻli rayonlarda 
anor daraxtlari chuqur qilib tuproqqa koʻmiladi, janubiy iliq rayonlarda 
esa daraxtlarni koʻmmasdan, ustini yengil narsa bilan qoplab qoʻysa ham 
boʻladi.
Anor daraxti martning ikkinchi yarmida – aprelning birinchi kunlarida 
oʻsa boshlaydi. Oʻsish davri 170-200 kun, gullash davri 50-70 kun, 
mevalarining rivojlanish davri 130-150 kun davom qiladi. Maydan 
boshlab avgustgacha gullaydi.
Gullari uzun va kalta urgʻochi gullardan iborat ikki xilga boʻlinadi. Uzun 
urgʻochi gullar yirik, kuvacha shaklida, bazan silindr yoki karnay 
koʻrinishida boʻladi. Anorning ana shu gullaridan meva boʻladi. 
Kalta urgʻochi gullardan meva boʻlmaydi, ularning onaligi changdonidan 
pastroqda boʻladi. Gullarning bu ikkala xili oʻrtasidagi nisbat anorning 
naviga va uni oʻstirishda qoʻllaniladigan agrotexnika darajasiga bogʻliq. 
Masalan, past agrotexnika qoʻllanilganida kalta urgʻochi gullar koʻproq 
boʻladi.
Anorning baʼzi navlari urugʻsiz (qisr) chang xosil qiladi. Urgʻochi gullari 
chetdan changlanmay meva qiladi. Mevalari koʻpincha shoxlarining 
uchiga joylanib, anor tupining ichki qismidagi shoxlarda deyarli meva 
boʻlmaydi. 
Anorning koʻpchilik navlari oʻtqazilgandan keyin uchinchi yilda xosilga 
kiradi va oltinchi yettinchi yildan boshlab toʻla xosil beradi. 10-15 yilligida 
toʻla xosil qiladi. 
Anor qugʻoqchilikka chidamli oʻsimlik boʻlsa ham, Oʻzbekistonda uni suv 
bilan taʼminlangan yerlardagina oʻstirish mumkin; anor oʻsayotganida, 
ayniqsa iyuldan sentyabrgacha, suv yetishmaganida uning xosili 
kamayadi va mevalarining sifati pasayadi. Yer osti suvlari chuqur 
joylashib suvni yaxshi oʻtkazadigan qumoq, boʻz tuproqli unumdor 
yerlarda yaxshi oʻsadi.

---

A.A.Ribakova
Tarjimon: A.Xasanov 
Oʻzbekiston SSR davlat nashriyoti 
Toshkent – 1959.