O‟simlik va hayvonot dunyosi va uni muhofaza qilish Reja 1

1

Peter Rillero, Dinah ZikeEcology, 2005 (132, 143-bet) 

 

---

boyqush bir yilda 1000ta sichqonni yo‟q qilib, 0,5t donni saqlab qolsa, chumolilar 

o‟rmonlarni kasalliklardan saqlaydi. 

Bir  hujayrali  dengiz  hayvonlarning  qoldiqlaridan  cho‟kindi  jinslar  (bo‟r, 

ohaktosh)  vujudga  kelsa,  poliplarning  faoliyati  tufayli  okeanlarning  sayoz  va  iliq 

suvli qismida marjon orollari vujudga keladi. 

Qadimda  ham,  texnika  taraqqiyoti  rivojlangan  hozirgi  vaqtda  ham  odamlar 

hayvonlarni  chiroyli terisi,  mazali go‟shti,  qimmatbaho  suyagi uchun qiziqishgan 

bo‟lsa o‟ta johil kishilar ov qilishni ermak bilib, hayvonot olamini yo‟q qilishgan. 

Manbalardan  ma‟lumki  1872  va  1874  yillar  mobaynida  AQShdagi  Kanzas  temir 

yo‟li  qurilishi  vaqtida  “ishtiyoqmand”  ovchilar  har  yili  2,5  mln.  bizonni  otib 

tashlaganlar,  ularni  bu  beozor  jonivorning  na  mazali  go‟shti  va  na  terisi 

qiziqtirmagandir.  Oqibatda  bizonlar  shu  qadar  kamayib  ketganki,  hozir  ularning 

ozginasi maxsus qo‟riqxonalarda saqlanib qolgan. 

Shuni  aytish  kerakki  O‟zbekiston  hududida  hayvonot  olami  qanchalik 

muhofaza  qilinmasin  va  ularningko‟payishiga  sharoit  yaratib  berilgan  bo‟lmasin 

goho ularni pinhoniy ov qiluvchi shaxslar uchrab turadi. 

O‟zbekiston hayvonat olamining turi ko‟p va ular rang-barang. Hududimizda 

650 dan ortiq umurtqali hayvon namunalari mavjud bo‟lib, shulardan 83 baliq turi, 

3  ta  amfibiy,  58  tur  sudralib  yuruvchilar,  424  turdan  ziyod  qushlar  va  97  tur  sut 

emizuvchilar  yashaydi.  Hayvonot  dunyosini  muhofza  qilish  borasida  so‟z  borar 

ekan,  suv  jonivorlarining  kamayib  ketayotganligiga  alohida  e‟tibor  berish  lozim 

bo‟ladi.  Chunki, ulardan  ayniqsa baliq turlarining  kamayib  ketishi  tashvishlanarli 

xoldir.  Bunga  sabab  esa  suv  havzalarining  ifloslanishi  ifloslanishi,  suvdagi  suv 

salmog‟ining  ayrim  joylarda  ortib  borishi  ma‟lum  turdagi  baliqlar  uchun  katta 

zarar  bo‟lishi  mumkin.  Bundan  tashqari  brakonьer  ovchilar  ham  baliqlarning 

kamayib ketishiga sabab bo‟lmoqda. O‟lkamizda baliq ovlash xo‟jaliklari maydoni 

38 mln.ga dan iborat. 

O‟lka  hududidan  turon  yo‟lbarsi,  shuningdek,  qizil  bo‟ri  butunlay  yo‟qolib 

ketgan  bo‟lib,  qoplon,  Old  Osiyo  qoploni,  yo‟l-yo‟l  sirtlon,  tuvaloq  kabi 

jonzotlarning yo‟qolib ketish xavfi bor. 

Ma‟lumotlarga  qaraganda,  O‟zbekiston  hududida  Mirzacho‟l,  Qarshi  cho‟li, 

Surxon – Sherobod cho‟li, Farg‟ona vodiysining markaziy qismlari o‟zlashtirilgan. 

Bu  esa  sahro-cho‟l  muhitida  yashaydigan  bir  qator  jonivorlarning,  jumladan, 

jayron, go‟zal tuvaloq kabi noyob zotlarning kamayib ketishiga sabab bo‟lmoqda. 

Bir  qator  go‟zal  jonivorlar,  jumladan  tog‟  qo‟yi,  eron  vidrasi,  O‟rta  Osiyo 

kapchailoni kabilar johil ovchilar tomonidan butunlay kamaytirib yuborildi. 

Hayvonlarning  noyob  va  yo‟qolib  borayotgan  turlarini  muhofaza  qilishda 

ularning  yashash  sharoitini  yaxshilash  va  ko‟payishi  uchun  qulay  imkoniyatlar 

yaratib  berish  kerak.  Buning  uchun  birinchidan,  yo‟qolib  ketayotgan  va  noyob 

hayvon turlarini qat‟iy nazorat ostiga olib, ov qilishga mutlaqo yo‟l qo‟ymaslik va 

ikkinchidan,  o‟sha  hayvonlar  yashaydigan  hududlarni  tabiiy  holicha  saqlab, 

qo‟riqxonalarga, buyurtmaxonalarga aylantirish zarur. 

O‟zbekistonda chop etilgan yangi «Qizil kitob»da 24 tur sut emizuvchilar, 51 

tur  qushlar,  16  tur  sudralib  yuruvchilar,  18  tur  baliqlar  kiritilgan.  Umurtqasiz 

hayvonlardan turli sistematik guruhlarga kiruvchi 80 turi  kiritilgan (1-2-jadval). 

---

O‟zbekiston 

mustakillikga 

erishgan 

kunidan 

boshlab 

jamiyatni 

demokratlashtirish  va  tabiatnimuxofaza  kilish  soxasidadagi  konunchilik  ishlari 

tobora  takomillashtirilib  bormokda.  «Tabiatni  muxofaza  kilish  tugrisida»(1992), 

Aloxida muxofaza kilinadigan tabiiy xududlar tugrisida»(1993), Xayvonot olamini 

muxofaza  kili  shva  undan  foydalanish  tugrisida»(1997),shuningdek  Vazirlar 

maxkamasi  tomonidan  tasdiklangan  bir  kator  xujjatlar  asosida  xayvonot  olami 

muxofaza  kilinmokda  Bulardan  tashkari  O‟zbekiston  Respublikasi  1995  yilda 

Biologik  xilma-xillik  tugrisidagi  va  Xalkaro  axamiyatga  ega,  ayniksa  suvda 

suzuvchi kushlarning yashash joylari bulgan suv-botkokli joylar tugrisidagi (2001 

yil Ramsar) Konventsiyalarga kushilgan.