Otkir hoshimov

orqasiga 
tortib 
ketdi, 
q o ‘Tqa-pisa 
ayvon tom onga qarab qo‘ydi. — 
K o ‘c h a d a n
esh itib
uyingga 
boribdi. 
Ering bilan 
gaplashibdi. Avzoyi yom on...
M uqaddam turgan yerida qotib qoldi. Bir vaqtlar 
qizaloqlik paytida gunoh qilib q o ‘ysa, dadasi uni ayovsiz 
kaltaklar, o ‘sh an d a onasi xuddi hozirgidek titrab - 
qaqshardi. M uqaddam ning vujudini yengil bir titroq sil- 
kitib yubordi. U dadasining qahri qattiq ekanini, “ Qizing 
eridan chiqib keldi” , degan isnodni ko ‘tara olmasligini
" ^
 
S7 * * * * * *
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hilar edi. U dadasining ko‘nglida borini bilib olm oqchi- 
day ayvon tom onga qarab q ydi. Qiya ochiq eshikdan 
uy ichidagi gilamga nur to ‘kilib turar, am m o dadasi 
ko‘rinmasdi. T ashqarida ham on sham ol guvillaydi, o ‘rik 
shoxlari ayanchli ingrab, bir-biriga qarsillab uriladi, 
bitta-yarim ta yom g‘ir tom chilayotgan b o ‘lsa kerak, dera- 
za oynalari chirsillaydi.
M uqaddam yana bir nafas ikkilanib turdi-da, sekin- 
sekin borib, eshikni lang ochdi. T o ‘rda, guldor qog‘oz 
yopishtirilgan devor tagidagi k rpachada  tirgan olasi- 
ga salom berdi. Lekin ovozini o ‘zi ham arang eshitdi. 
Dadasi o ‘siq qoshlari ostidan unga bir qarab q o ‘ydi-yu, 
alik olm adi. U ning ozg‘in, serajin yuzida qon qolm agan, 
iyagi titraganidan qop-q o ra soqolining uchi bilinar-bilin- 
mas silkinib tu rar, ko‘kim tir tom irlari bo‘rtib ketgan 
q o lin i m usht qilib olgancha xontaxtaga tirab o ‘tirardi.
M uqaddam otasidan ko ‘z uzm ay, oyoq u chida yurib 
kelib poygahga c h o ‘kkaladi. O nasi ham sharpaday siljib 
keldi-yu, eridan k o ‘z uzm ay ikkovlarining o ‘rtasiga 
o ‘tirdi.
Ota ham on indam as, xontaxtaning yupqalanib ketgan 
qirrasiga tikilgancha o ‘tirardi. M uqaddam m ana shu 
dahshatli sukunatning tezroq tam om boMishini kutar, 
nim a bo‘lsa ham otasi tezroq gapirishini xohlar, hozir 
portlash ro ‘y berishini bilib azoblanardi. Onasi gapir, 
ahvolini so‘ra, deganday M uqaddam ga imlab qydi. 
A m m o M uqaddam hozir otasining ahvolini so‘rasa, bat- 
tar lovillab ketishini bilardi. Shuning uchun indam ay 
0
‘tiraverdi.
N ihoyat, otasi unga qoshini chim irib qarab qydi.
— Ering bilan nega urishding?
M uqaddam dadasining ataylab yum shoq gapirganini 
tushundi. Lekin javob berm adi.
Onasi q o ‘rquv ichida goh qiziga, goh eriga qarab 
shoshilib gapirdi:
— Suv bir loyqalanm asdan tinm aydi... Ertaga o ‘zin- 
giz oborib q o ‘yasiz, binoyiday b o ‘lib ketadi. — U 
M uqaddam ga qarab xo ‘p de, deganday imladi.
M uqaddam bunaqa gaplardan foyda chiqm asligini 
bilib, past. am m o q a fiy a t to ‘la ohangda yuragida borini 
aytdi:
— Y q, oyi, m en qaytib borm aym an!
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O na bechora olazarak b o iib qolganini sezdi-yu, yana 
qaytardi:
— Bekorga ovora b o im a n g la r...
O tasi 
x o ntax tag a yanayam
p astro q
m unkayib, 
ko'zlarini tag‘in bir nuqtaga tikib turaverdi.
Oraga yana o ‘sha tarang sukunat c h o ‘kdi. T ash- 
qaridagi sham ol kuchayib ketdi. Endi sham ol m uttasil 
g ‘uvillar, o ‘rik shoxlarining vahim ali vishillashi aniq 
eshitilib turar, bo g‘otning aliaqayeri qirsillar, shiftdagi 
lam pochka sekin-sekin lopillab dadasining soyasini xon- 
taxta ustida u yoq -bu yoqqa silkitardi.
— Ering bilan gaplashdim . — D adasining ovozi suku- 
n atda jaranglab eshitildi. U o ‘zini bosib oldi shekilli, 
a n c h a d a n keyin bosiq ovozda q o ‘shib q o ‘ydi: — 
Q ilm ishidan pushaym on b o iib o ‘tiribdi. Yalinib borsam , 
o ‘zi kelm adi, deyapti.
0 ‘zinin g
to shagida 
y otgan 
o ‘sha 
juvon 
M uqaddam ning ko ‘z oldiga keldi-yu, hali eskirm agan, 
h ech
eskirm aydigan 
alam i 
y ana 
lovillah 
ketdi. 
“ Q ilgilik ni qilib q o ‘yib nega yalinadi?” — Boyagi 
q o ‘rquv allaqayoqqa yo‘qolib, o ‘m ini chidab b o im a s 
nafrat egalladi.
U indam ay yuzini girdi.
Y ana onasi o ‘rtaga tushdi.
— U rm agan, so ‘km agan er borm i, bolam ? Bitta 
bolangni tirik yetirn qilasanm i?
M uqaddam yaxshilik uch un yolg‘on gapirgan onasi- 
ga m a ’nosizgina qarab q o ‘ydi-yu, indam ay o ‘tiraverdi.
— Avlodim izda eridan chiqish odati yo ‘q, — dedi 
otasi b o ‘g ‘iq ohangda. — Butun m ahallaga halitdan gap 
tarqalib ketibdi... Qaysarlik qilm a, y o p ig iiq qozon 
yopigiigich a qolsirt. Boshqa iloj yo ‘q.
M uqaddam kinoya bilan kulib q o ‘ydi. Boshqa iloj 
y q em ish?.. N im a, birov undan  tganini bilarm idi?
Onasi ota-bolarii m urosaga keltirish, M uqaddam ning 
shaxtini qaytarish uchun ta g in o ‘rtaga tushdi:
— 0 ‘zing ko‘ngil q o ‘yib tekkansan, qizim ... Birov 
seni m ajbur qilgani yo‘q.
M uqaddam ayovsiz haqiqatni shundoqqina ro‘parasi- 
ga keltirib q o ‘ygan onasiga yarq etib qaradi. “ 0 ‘zim! 
0 ‘zim! H am m asiga o ‘zim aybdorm an! — U o ‘kinch 
bilan boshini quyi soldi. — K o ‘ngil q o ‘yib... K o‘ngil
89
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

q o ‘yibmi, m ajbur b o iib m i? !” — U allaqachonlardan beri 
shu savolni o ‘ylar, am m o javob topolm asdi. Boyagina 
A lim ardonni qovura boshlagan nafrat olovining bir cheti 
endi o ‘zini ham kuydirib tashladi. O nasi yana ailani- 
m alar dedi. A m m o M uqaddam eshitm adi. Endi uning 
yuragini beshafqat bir q o i g ijim la r, lekin bu q o i
A lim ardonnikim i, o ‘zining q o iim i — ajrata olm as edi.
— Ertaga u keladi.
M uqaddam dadasining so ‘zlarini yarim -yorti eshitdi- 
yu, burilib qaradi.
— Nima?!
— Ering kelib, olib ketadi, — dedi otasi yum shoq, le- 
kin qaysar ohangda. Keyin yana ham yum shoqroq qilib 
q o ‘shib q o ‘ydi: — Uyat b o ia d i. G u n o h in i b o ‘yniga olib 
turibdi-ku. Iloj qancha?
— M en borm aym an, — dadasi qanaqa ohangda 
gapirgan b o is a , M uqaddam ham xuddi o ‘sha ohangda 
javob berdi.
O tasining qalin qoshi ostidagi k o ‘zlari chaqnab ketdi. 
E ndi uning qoni qaynay boshlagan, o ‘z hukm iga 
bo‘ysunm aganlarning jazosini beruvchi asablari tarang 
tortila boshlagan edi.
— Borasan! — dedi u c h o ‘rt kesib. — Borm asang, 
o ‘zim oborib q o ‘yam an.
— Bormayman!
— Borasan!
O taning qoni gupillab ketdi. Lekin M uqaddam ning 
vujudida ham xuddi shu ota qoni aylanardi. U m o ‘m in- 
qobil onasiga em as, xuddi shu otasiga tortgan edi
— Bormayman! — dedi u otasiga tik qarab.
— Hay, dadasi, bola q o ‘rqadi! — ona dahshat ichida 
erining titray boshlagan q o ila rig a yopishdi. — Q o‘ying... 
Q o‘yinglar...
— Borasan, itvachcha, borasan!
M uqaddam sakrab o ‘m idan turdi.
— Bormayman! Bekorga ovora boiasizlar!
O taning ko ‘zlari chaqnab ketdi. M ahsili o y o g i bilan
xontaxtani tepib yubordi. X ontaxta M uqaddam ning 
shundoqqina oldidan uchib  tib, obrezga borib tushdi- 
yu, qarsillab sindi.
O na chirqillab eriga yopishdi. U allanim a deb yolvo- 
rar, am m o M uqaddam eshitm as edi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Y o‘qol ko ‘z m dan, ko ‘rnamak!
M uqaddam jah o latd an qaqshayotgan otasining oldiga 
tik yurib keldi.
— H aydam asangiz ham ketaman! — U ko‘ksini 
t o ‘ldirib kelayotgan yig‘ini arang bosib, nim qorong‘i 
uyga otilib kirdi-yu, o ‘g ‘lini krpasi bilan yulqib kara- 
v o td an
oldi. 
Shavkat 
g ‘ingshib yig‘lay 
boshladi. 
M uqaddam yana shiddat bilan otilib chiqdi. 0 ‘g ‘lini 
m ahkam bag‘riga bosib, ayvon eshigiga yetdi.
O n a 
en di 
erin i 
q o ‘yib 
yuborib, 
yig‘lagancha 
M uqaddam ga yopishdi U yig‘i aralash bir nim alar der, 
M u q ad d am n i olib qoladigan ta n h o um idi shudek 
Shavkatga talpinar, bolaning ko ‘rpachasidan tortqilardi. 
M uqaddam hech nim a eshitm adi. Ayvonning oynaband 
eshigini qarsillatib ochdi da, o ‘zining eng osuda dam lari 
kechgan uyiga bir qarab q o ‘ydi. Shu qarashda k o‘zlari- 
dan yosh tirqirab ketdi.
— Tegma! Kelsin! — hayqirdi otasi turgan yerida 
yaproqday qaltirab — El-yurt oldida sharm anda qilgan- 
dan ko‘ra, yo‘qolib ketsin!
M uqaddam g‘ishtin zinadan hovliga sakrab tushdi. 
Q attiq sham ol nafasini qaylarib yubordi. R o ‘moli pir- 
pirab, yelkasidan su alib uchib tushdi, sochlari yoyilib 
ketdi.
Y o‘lak oldida onasi unga yetib olib, bilagiga yopish-
di.
— Jon bolam , esingni yig’, jo n bolam! — dedi u 
yig‘lab.
M uqaddam onasining iztirob to ‘la yig‘isini eshitib, 
qayrilib qaradi. Arnm o to ‘xtam adi. Pastak darvozadan 
boshini egib ko‘chaga otildi, yugurib ketdi.
K o‘chalarda sham ol o ‘kirar, sim yog‘o chlar uchidagi 
lam pochkalar shiddat bilan lopillar, chopib borayotgan 
M uqaddam ning sovasini u yoqdan-bu yoqqa irg‘itar edi.
Toshkent! O dam larning baxtini qanchaiik bag‘rikeng- 
iik, saxiylik bilan k o ‘ksiga sig‘dirsa, baxtsizligini ham
shunchalik bag‘rikenglik, beparvolik bilan qarshilaydi!
M uqaddam ko ksini to ‘)dirgan yig‘idan dovdirab 
ko‘cha b o ‘ylab borarkan,  zini yakka-yolg‘iz, ojiz his 
etar, odam lar allaqachon uy-uylariga kirib ketishgan, 
qaysi bir derazalarda chiroqlar o ‘chgan, kim lardir baxti- 
dan entiJdb hayot gashtini surar, qaysi bir derazalardan