Otlarda kelishik kategoriyasi

Bosh kelishik. Bosh kelishik shaxsni, predmetni narsa-hodisani nornini atab, kirn? nima? so'roqlariga javob bo'ladi. Bu kelishikrung maxsus qo'shimchasi yo'q. Bosh kelishikdagi so'z boshqa so'zlarga hokim bol'ganligi sababli, gapda ega bo'lib keladi. Masalan. Otaqo'zi eshikni sharaqlatib yopib, uydan chiqdi. (O.Yo.). Bosh kelishikdagi so'z bundan tashqari boshqa bir qator vazifalarda keladi.

1. Kesim bo'lib keladi, Siz sara dehqonmisiz. (T. Mai.)

   
   

2. Bosh kelishikdagi ot izohlovchi bo'lib keladi. U yerda hamMahamat chatoq hadeganda gapga ko'navermaydi. (O'.U.)Saii'atshunoslik doktori. professor Rasul Nuriddinov bugun ishdanjuda j'axshi kayfiyatda qaytdi. (O'.Uo.)

   
   

3. Undalma bo'lib keladi. Ha, qizim, birovni kutib turibsanmi?(OMJ.) Esingni yig', bolam, ona o'z bolasiga yomonlikni ravoko'rmaydi. (S. A.)

   
   

4. Nominativ gap bo'lib keladi: Amakijon. Choy-poy ichib keting,amakijon!(O'.U.)

   
   

5. Bosh kelishikdagi so'z ko'makchilar bilaii bog'lanib yokitakrorlangan holda kelib aniqlovchi, to'ldiruvchi, hoi vazifalarinibajaradi. Shu mehnat bilan yurtning muslikulini oson qilmoqchi(S. A.) To'lanboy Nizomjon ag'dargan yerga razm solib boshinisarak -sarak qilib qo'ydi. (S. A.)

   
   

6. Bosh kelishikdagi ot sifatlovchi aniqlovchi vazifasida keladi.Po'lat pichoq qinsiz qolmas. (Maqol.) Mehnat kuzagining to'yinfayzidan, qolmagan daryodil yerlar bebahra.(G'.G'.).

   
   

Sifatlovchi aniqlovchi vazifasida kelishi asosan otgaxos xususiyat emas.Biroq, ba'zan otftirkumidagi so'z otga bog'lanib, o'zi bog'langan so'z anglatganpredmetning nimadan ekanligini bildiradi va sifatlovchi aniqlovchi bo'lib keladi. Oshpaz sopol kosada ichiga mushtumdek lavlagi solingan sho'rvakeltirib qo'ydi. (S.A.)

Shuningdek, sifatlovchi sifatlanmish ifodalangan predmetning qanday ishni bajarishini bildiradi. Terim mashinalari o'taverib. yaproqlari yuhnib cho'p bo'lib qolgang'ozalardabir-ikkita, nan borsa uchta ko'sak qolgan.(O.Yo.)