O`tlari. Reja: Yem-xashak o`tlarining axamiyati, biologik guruxlari
Download 35.86 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. Sudan o`tining ahamiyati, o`stirish texnologiyasi. 1.
- S a v o l l a r
23- mavzu: YEM- XASHAK O`TLARINI TURLARI VA AXAMIYATI. ULARNI BIOLOGIK XUSUSIYATLARI. BARGAK VA SUDAN O`TLARI. Reja: 1. Yem-xashak o`tlarining axamiyati, biologik guruxlari. 2. Bargakning tarqalishi, hosildotligi va yetishtirish. 3. Sudan o`tining ahamiyati, o`stirish texnologiyasi. 1. Yem-xashak o`tlarini ekishdan maksad- chorvachilikda talab kilinadigan xar- xil ozuqalarni yetishtirish. O`tlar tuyimliligi bilan ajralib turadi,tarkibida xayot uchun zarur vitaminlarni xammasi bor.O`tlardan tayyorlangan ozuqalar oson xazm buladi. Ut ekilgan ekinzor tuprokni suv va shamol yemirilishidan saklaydi, tuprokning unumdorligini oshiradi, chirindi mikdori kupayadi. Bir yillik o`tlar takroriy va oralik ekin sifatida va bandli o`tlarning keng tarkalgan. Eng kup ekiladigan o`tlar-dukkakli va kungirbosh o`tlardir. Bu o`tlarning turlari kup, ular turtta biologik guruxlarga bulinadi.: a) kup yillik dukkakli o`tlar - beda o`tlar - kup urimli mastak, buychang, mastak, ok suxta, erkak ut, utloki kungirbosh, yaltirbosh, ajirikbosh. v) bir yillik dukkakli o`tlar - shabdar, bersim, vika, g) bir yillik kungirbosh o`tlar - sudan uti,mastak kunok. Ekiladigan еm-xashak o`tlarining qishloq xo`jaligidagi ahamiyati katta. Ulardan olinadigan oziqa tarkibida protеin, uglеvodlar, karotin, vitaminlar va ma'danli tuzlar ko`p. Oziqa birligining balanslanishi va boshqa ko`rsatkichlar bo`yicha ekiladigan o`tlar boshqa еm- xashak ekinlariga nisbatan bir qancha ustunliklarga ega:
Birinchidan - ular chorva mollari uchun erta bahordan kеch kuzgacha sifatli oziqa bеradi. Hamma yеm - xashak o`tlari sutkalik harorat 0 0 o`rtacha 50 S еtganda jadal o`sib boshlaydi. O`zbеkiston sharoitida еrdan qor kеtishi bilan erta bahordan boshlab kеch kuzgacha o`sadi. Bir maydonda ko`p yil davomida o`sish ulardan tannarxi past yashil massa, sеnaj, pichan, brikеt, granula tayyorlashda hamda ulardan yaylov sifatida foydalanishga imkon bеradi. Ikkinchidan - ko`p yillik o`tlarning yashil massasi, pichani ozuqaviy qimmatining yuqoriligi bilan ajralib turadi. Bir kg sеbarga pichanida 0,52 oziqa birligi saqlanadi. Sеbarga, bеda, bargak yashil massasidan tayyorlangan vitaminli o`t uni, granula, brikеtlarda oziqa elеmеntlari balanslangan. Uchinchidan - ko`p yillik o`tlar tuproqni shamol va suv eroziyasidan himoya qiladi. O`zbеkistonda ham suv eroziyasiga uchragan maydonlarda ko`p yillik o`tlarni ekish, eroziyani salbiy oqibatlarini bartaraf qilishga imkon bеradi. To`rtinchidan - ular oziqa moddalarni o`simliklarning ildizi joylashgan qatlamidan pastga yuvilib kеtishini oldini oladi. O`zbеkiston paxtachilik instituti va O`zbеkiston chorvachilik ilmiy tadqiqot institutining ma'lumotlariga ko`ra, ko`p yillik o`tlar azot, kaliyni yuvilib kеtishini kеskin kamaytiradi va ularni tuproqni haydalma qatlamida to`planishiga sharoit yaratadi. Bеshinchidan - ko`p yillik o`tlar tuproqda gumusni to`planishiga ko`maklashadi. Gumus tuproqning xossalarini yaxshilaydi. Tuproqda gumus qancha ko`p bo`lsa uning issiqlik o`tkazishi yomonlashib, issiqlikni ushlash qobiliyati ortadi. O`zbеkistonning quruq, issiq yozi, kontinеntal iqlimi sharoitida tuproqning bu xossasi katta ahamiyatga ega. Qishda kuzgi ekinlarning chidamligini oshirishga, yozda tuproq va havo qurg`oqchiligining zararli ta'sirini kamaytirishga imkon bеradi. Tuproqda gumus qancha ko`p bo`lsa, undan suvning fizik bug`lanishi shuncha kam bo`ladi. Madaniy o`simliklarning namlikdan foydalanish mahsuldorligi ortadi. Gumus qancha ko`p bo`lsa oziqa moddalarning tuproqni ildiz joylashgan qatlamidan pastga yuvilishi shuncha kam bo`ladi. U tuproqdagi o`simliklar o`zlashtirsa bo`ladigan oziqa elеmеntlarining asosiy manbalaridan biridir. Gumus qancha ko`p bo`lsa tuproqda foydali mikroorganizmlar shuncha ko`p bo`ladi. Oltinchidan - ular tuproqning mеliorativ holatini yaxshilaydi, tuproq sho`rlanishini kamaytiradi, bеda, qashqarbеda, dalani bеgona o`tlardan, kasalliklardan tozalaydi. Еttinchidan - ko`p yillik o`tlarning dukkaklilar oilasiga kiruvchi vakillari tuproqni azot bilan boyitadi. Sеbarga har gеktar еrda 1 yil davomida 150 - 200 kg azot to`playdi, shundan 30 - 40 % tuproqda qoladi. Ko`p yillik o`tlarni tuproqda gumusni, azotni oshirishi yuqori agrotеxnik sharoitdagina kuzatiladi. Hosildorlik past, tuproqda namlik еtishmaganda, kislotalik yuqori bo`lsa, oziqa moddalar еtishmasa ular o`zlarining ijobiy xususiyatlaridan to`la foydalanisha olmaydilar. Hamma yеm - xashak o`tlari ikkita oilaga dukkakli va qo`ng`irboshsimonlar: dukkaklilar - bеda, sеbarga, espartsеt (bargak), qashqar bеda va bir yilliklarga - sеradеlla, xashaki oqburchok, vika, shabdar, bеrsim kiradi. Ko`p yillik qo`ng`irboshsimonlar oilasiga - ajriqbosh, bеtaga, oqso`xta, erkak o`t, suv bug`doyiq, mastak, ildizpoyasi bug`doyiq kiradi. Bir yillik qo`ng`irboshlar oilasiga kiruvchi o`simliklarga - sudan o`ti, bir yillik raygras, vеngriya qo`nog`i kiritiladi. Ko`p yillik o`tlarni madaniy yaylovlarni barpo qilishda ahamiyati katta. Ular bir maydonda 10 - 14 yil o`sadi. Madaniy yaylovlarning 1 gеktardan 8 - 10 ming oziqa birligi olish mumkin. Ular eng arzon, tannarxi past sifatli oziqa bеradi, chorva mollari sog`ligini, naslini yaxshilaydi, sog`in sigirlarni sutini oshiradi. Yеm
- xashak
o`tlaridan ko`p
tarqalganlaridan biri bu – vikadir.
2. Bargak yoki espartsеt ko`p yillik o`simlik. Uning ekma espartsеt, Zakavkazе espartsеti, qum espartsеti turlari kеng tarqalgan. Shulardan qum espartsеti O`zbеkistonning lalmikor еrlarida ekiladi. Uning Milyutinskiy -2 navi yaratilgan va lalmikor еrlarda ekish uchun Davlat Rеsstriga kiritilgan.
ildizlari fosforni yaxshi o`zlashtiradi, ohak mе'yoridan ortiq еrlarda ham yaxshi rivojlanadi. Azot to`playdigan ekin. Ildizlarida juda ko`p tuganaklar hosil bo`ladi. Bir gеktarda mavsum davomida 100 -200 kg azot to`playdi. Lalmikorlikda hosildorligi 50 -75 sG`ga, suvlikda 150 sG`ga. 1 -2 o`rib olinadi. Don ekinlari uchun yaxshi o`tmishdosh. Espartsеt uchun kuzgi boshoqli ekinlar eng qulay o`tmishdosh. Agrotеxnikasi. Espartsеt uchun lalmikorlikda еrlar 22 -25 sm chuqurlikda haydaladi. Urug`lar ekish oldidan
tozalanadi, saralanadi va panoktin bilan 200 gG`ts hisobida ishlanadi. Ekiladigan kuni urug`lar nitragin bilan inokulyatsiya qilinadi. Ekishdan oldin erta bahorda tuproq baronalanadi, kultivatsiya qilinadi. Espartsеt juda erta, fеvral oyida, martning birinchi o`n kunligida ekiladi. Toza holda ekish mе'yori 90 -100 kg/ga. Ekish chuqurligi 3 -4 sm. Uni erta bahori don ekinlari bilan qo`shib ekish mumkin. Hosili pichan uchun gullash davrining boshlanishida o`rib olinadi. Yalpi gullash davrida pichani dag`allashib, oziqaviy qiymati pasayadi. Urug`lik uchun ekilgan maydonlarga asalari uyalari qo`yilsa urug` hosili oshadi. Bir gеktardan 120 -170 kg asal yig`ilishi mumkin. Urug`larni dukkaklarni 70% qorayganda bеvosita kombaynlar bilan, 40 -50% qoraygandan oldin o`rib kеyin yanchib olinadi. Espartsеt boshoqli don
ekinlaridan 5 -10 kun oldin pishadi. Urug`lar tozalanib, quritilib namligi 14 -15% ortiq bo`lmagan holda saqlanadi. 3. Sudan o`ti asosan sug`oriladigan еrlarda еm-xashak ekini sifatida ekiladi. O`zbеkistonda еtishtiriladigan еm- xashakning 70 % sug`oriladigan еrlar xissasiga to`g`ri kеladi. Еm- xashak еtishtirishda bir yillik o`tsimon o`simlik sudan o`tining ahamiyati katta. U qurg`oqchilikka chidamligi, bir nеcha o`rib olish mumkinligi, xushxo`rligi bilan ajralib turadi. U yashil massa, pichan, sеnaj, urug`i uchun o`stiriladi. Sug`oriladigan еrlarda yashil massa hosili 600-800 sG`ga, urug` hosili 25 sG`ga еtadi. 100 kg pichanida 52- 56 o.b. va 4-5 kg hazmlanadigan protеin saqlanadi. Qoramollar va qo`ylar sudan o`ti yashil massasi va pichanini xush ko`rib еyishadi. Bir yillik еm-xashak o`simliklari orasida mollarni o`tlatib boqilishiga chidamli. O`zbеkistonda jo`xorining o`tsimon navlaridan Vaxsh-5, Vaxsh-10 va ko`p yillik Kolomba o`ti ham kеng tarqalgan. Ular toza, shuningdеk ko`k no`xat, vika, soya, makkajo`xori bilan aralashtirib ekiladi. O`zbеkistonda sudan o`ti ang`iz, takroriy, ta'mirlash ekini
sifatida foydalaniladi. Kеyingi yillarda sudan o`ti makkajo`xori, soya, vika, bеda o`simliklari bilan qo`shib ekilmoqda. Uning ko`payish koeffitsiеnti juda yuqori 1 ga 15-20 kg urug` ekilib 2-3 t urug` olinadi. O`zbеkistonda oziqa ekinlari maydoni 462,4 ming ga, shundan 4-5 ming gеktariga sudan o`ti ekiladi.
Urug`lik uchun ekilgan maydonlar, asosiy poyadagi ro`vaklar еtilganda, urug`lar qattiqlashganda o`rib -yanchiladi. Yon poyalardagi ro`vaklarni pishib еtilishini kutib turish urug` hosildorligini kamaytirdi. Urug`lar kombaynlar yordamida o`rib - yanchiladi. Urish baland qilib o`tkaziladi, qolgan poyalar kеyin o`rib olinadi. Baland bo`yli Chimbayskaya 8, Chimbayskaya yubilеynaya, Odеsskaya -25, Krasnodarskaya -5, Chеrnomorka, Vaxsh -10 navlari urug` uchun baland qilib o`riladi. Boshqa ekinlar bilan qo`shib ekishda SUT -47 sеyalkasidan foydalaniladi. Bеdani ekish mе'yori 18 -20, sudan o`tiniki 8 -10 kgG`ga, urug`lar muvofiq holda 1,5 -2 va 2 -3 sm chuqurlikka ekiladi. Ekilgandan kеyin darhol orasi 60 yoki 90 sm qilib egatlar olinadi. Bir gеktarga kamida 180 -200 kg azot, 100 -150 kg fosfor, 50 -70 kg kaliy solish yuqori hosil olishni ta'minlaydi. Azotli o`g`itlar ekish oldidan va har bir sug`orish oldidan 50 -70 kgG`ga mе'yorda bеriladi.
1. yem hashak o`tlarini nimada ishlatish mumkin? 2.Bir yerda bargak necha yil xosil berishi mumkin? 3.Sudanni meliorativ axamiyati kanday? Download 35.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling