Otlarning egalik kategoryasi reja: Otning egalik kategoriyasi haqida

OTLARNING EGALIK KATEGORYASI

REJA:

1.Otning egalik kategoriyasi haqida.

2.Egalik qo'shimchasini ishlatilishi.

3.Egalik qo'shimchasi uslubiyati.

Predmetlarning uch shaxsdan biriga taalluq-

li ekanligini bildiruvchi umumiy ma'no va ular-

ni ifoda etuvchi shakllar tizimiga EGALIK

shakllar deyiladi.

Egalik shakllari shaxs ma'nosi bilan birgalik-

da uning sonini ham bildiradi: kitobim, kitobimiz

Egalik qo'shimchalari quydagi ma'nolarni ifodalaydi.

1.Otlarga qo'shilib , ularning uch shaxsdan biri-

ga qarashliligini bildiradi. Masala : mening kit-

tobim l shaxs birlikda, ya'ni tinglovchiga tegishli

kitob.

2.Viloyat ,shahar, tuman ,korxona, muassasa

nomlarida qo'llanilgan lll shaxs egalik qo'shim-

chasi shaxsga qarashlilik ma'nosini emas ,

balki xoslik , umumdan ajratilganlik ma'nosini

ifodalaydi. Masalan: Boburning bog'i emas,

Bobur bog'i, Orolni dengizi emas , Orol dengizi

kabi.

3.Sifatdosh va harakat nomlari tarkibidagi

egalik qo'shimchalari qarashlilikni emas,

harakat bajaruvchisining shaxsi va sonini

bildiradi. MASALAN: Bugun kutubxonaga

borish kerak - Bugun kutubxonaga borishim

kerak . Birinchi gapda kim borishi noma'lum,

ikkinchi gapda esa harakat nomi tarkibida kel-

gan -im qo'shimchasi borish harakatining bajaruvchisining

I shaxs birlik ekanligini ifodalagan.

4.Ravish va modal so'zlarga qo'shilganda

egalik qo'shimchasi o'z grammatik ma'no-

sini yo'qotib, asos tarkibiga qo'shilib ketadi.

ertasi, kechasi , chamasi , mazmuni kabi.

Egalik qo'shimchasi imlosi.

Egalik qo'shimchalari qo'shilganda ismlar asosi-

da uch xil tovush o'zgarishi kuzatiladi :

1) tovush almashishi:terak+i=teragi kabi

2)tovush tushishi: o'g'il+i=o'g'li

3)tovush ortishi: obro' +i=obro'yi

Egalik qo'shimchasi uslubiyati

II shaxs egalik qo'shimchasining ko'pling

shakli ko'pincha siz lash ma'nosida qo'llangan.

Masalan: opasi (senlaganini bildiradi)

opangiz (sizlashni bildiradi)

Shunday hodisa III shaxs egalik qo'shimchala-

rining birlik va ko'plik shakliga ham daxldordir.

Badiiy uslubda tilimizning bunday imkoni-

yatidan personajlar xarakterini ochishda

ustalik bilan foydalanadilar.

Masalan: Xo'jayinning itlari (A.Qahhor)

It hurmatga sazovor emas.