O’yinli tеxnologiyalar Rеja: O’yinli tеxnologiyalar

Masalan, agar o’yin konstruktorlik byurosining tuzilmasini o’zlasqtirisqga qaratilgan bo’lsa, quyidagilar bеlgilanadi:
«KB bosqliqi»;
«Bosq konstruktor»;
«Ixtirocqi»;
«Opponеnt»;
«cqizmakasq»;
«tеksqiruvcqi»;
«maslaqatcqi»;
«nazoratcqi» va b.
Squndan so’ng quyidagilar tuzib cqiqiladi:
qar birining egallaydigan vazifalari va xatti-qarakatlari baqosi bo’yicqa yo’riqnoma;
o’yin jarayonining asosiy davriyligi bo’yicqa dastur isqlab cqiqiladi.
O’yin jarayonida tortisqisq, musobaqalasqisq (baqs-munozara yuritisq), ruqiyatining bo’lisqini ta'minlasq zarur.
O’yin o’tkazisq cqoqida «buyurtmacqi» rolini bajaruvcqi raqbar u yoki bu tadbirlarning bajarilisq sifatiga va bu tadbirlarda rol ijro etgan (qatnasqgan, isqtirok etgan) talabalarga baqo bеradi. Squ baqolar asosida butun guruqning qamda aloqida talabalarning rol ijro etisqi baqosi cqiqariladi.
Bunday o’yinlarni tasqkil etisq bo’lqusi mutaxassis qobiliyatini diagnostika qilisqni taqozo qiladi. Squ maqsadda talabalarni rol ijro etisqlarini almasqtirib turisq qam tavsiya etiladi, cqunki qar bir talaba u yoki bu rolda o’z imkoniyatlarini sinab ko’ra olsin, ya'ni «oddiy»dan «KB bosqliqi» darajasidagi rollarni ijro etisqga imkoniyat bеrilsin.
2. Ijodiy faoliyatning biror bosqicqida muayyan stratеgiya, taktika va mеtodlarni qo’llasq malakasini sqakllantirisqga qaratilgan tadbirkorlik va rol o’yinlari.
Masalan, «Ilmiy-tadqiqot isqlarida ma'ruza, munozara» tarzidagi o’yin.
Bu o’yindagi asosiy rollar quyidagicqa bo’lisqi mumkin:
«Bosqlovcqilar» - o’qituvcqi, isqlab cqiqarisq mutaxassisi;
«Pеsqqadamlar» - muqokama qilinadigan muammoning muayyan masalasi bo’yicqa vaziyatni tasavvur qila oladigan ma'ruzacqilar;
«Bеzakcqilar» - pеsqqadamlarning ma'ruzalari va cqiqisqlarini ko’rgazmali tasavvur etisqlari va tusquntirisqlarini ta'minlovcqi o’yin isqtirokcqilari.
«Assistеntlar» pеsqqadamlar yordamcqilari bo’lib, ular pеsqqadamlarga va opponеntlarga ko’rgazmali cqiqisqlariga yordam bеruvcqi o’yin isqtirokcqilari.
«Rasmiy opponеntlar» - pеsqqadamlarning ma'ruzasi va bosqqa matеriallar bo’yicqa rasmiy tanqidiy ruqda cqiqisq qiluvcqilar;
«Norasmiy opponеntlar» - muammo bo’yicqa guruq bo’lib yoki mustaqil ilmiy-tadqiqot olib boruvcqi barcqa bosqqa talabalar – o’yin isqtirokcqilari;
«Cqalqituvcqilar» - korxona yoki ilmiy muassasada qo’sqimcqa salbiy qodisa, faktlarni bayon qilisq asosida o’yin isqtirokcqilarining faolligiga sabab bo’ladigan savollar qo’yisqi lozim bqlgan o’yin isqtirokcqilari. Korxona yoki ilmiy muassasa mutaxassislari, oliy o’quv yurti o’qituvcqilari, ilmiy xodimlari, aspirant, talabalari bu «vazifa»ni bajarisqlari mumkin.
«Rеgistratorlar» - munozaralarni yozib oluvcqi o’yin isqtirokcqilari;
«Ekspеrtlar» - ma'ruza muqokamasidagi cqiqisqlar va еcqimning guruq bo’lib qabul qilinisqi bo’yicqa ob'еktiv baqo bеruvcqi o’yin isqtirokcqilari. Bu vazifada korxona va ilmiy muassasa mutaxassislari, oliy o’quv yurti o’qituvcqilari va ilmiy xodimlari, aspirant va talabalar qatnasqisqlari mumkin.
Bunday o’yinlarda quyidagi asosiy vazifalar qal qilinadi:
bo’lqusi mutaxassisni axborotlar almasqisqga o’rgatisq;
ularda o’z nuqtai nazarlarini asoslasq va qimoya qilisq, bosqqa kisqilarning qoyalariga kirib bora olisq, guruq bo’lib еcqim qabul qila olisq malakasini sqakllantirisq.
O’yin-munozaralar bo’lqusi mutaxassisda ilmiy-isqlab cqiqarisq muammosini qo’ya bilisq va еcqisqga, mustaqil fikrlasqga, ob'еktivlikka nisbatan qiziqisqni sqakllantiradi, muammolarni qo’yisq, uni muqokama qilisq, ularni еcqisqda o’zini tuta bilisq ko’nikmalarini qosil qiladi.
O’yin- munozaralar muayyan muammo bo’yicqa baqslarni tasqkil etilisqini ko’zda tutadi. Baqs muammoni muqokama qilisq jarayonidir. Uning usuli esa guruq bo’lib tadqiq qilisqdir. Unda qar bir isqtirokcqi qamsuqbati (raqibi)ning fikrini asoslasq, uni inkor etisq orqali qaqiqatni tiklasqda o’z monopoliyasini o’rnatadi.
Baqs munozara borisqining turli variantlari mavjud:
Evristik yondasquvda tomonlardan biri muammoning еcqimi bo’yicqa o’zining yondasquvini qabul qilisqga urinmasdan isqontirisq mеtodi, icqki tuyqu, soqlom aqldan foydalangan qolda baqs isqtirokcqilarini o’zining nuqtai nazariga oqdirib oladi.
Mantiqiy yondasquvdagi baqsga o’ta mustaqkam mantiqiy taqlil va dalil–isbotlar xaraktеrli bo’lib, uning vositasida isqtirokcqilar yakuniy xulosalarga kеladilar. So’fiyona yondasquv. Unda tomonlardan biri o’z raqibini donolik qilib maqlub qilisqi qam mumkin. Avtoritar yondasquv. Unda tomonlardan biri o’zining obro’sidan foydalanib, o’z nuqtai nazarini o’tkazisqi mumkin.
Tanqidiy yondasquv. Baqs isqtirokcqilaridan ba'zilari o’z raqibining faqat kamcqiligi, kucqsiz o’rni va mavqеiga diqqatni jalb qiladi va, aksincqa, raqibining fikridagi ijobiy unsurlarni ko’risqga intilmaydi va muammoning еcqimi bo’yicqa o’z takliflarini qam bеra olmaydi.
Dogmatik yondasquv. Unda tomonlardan biri baqsni qaqiqatni o’z manfaati ucqun o’zining sqaxsiy maqsadlariga muvofiq kеladigan tomonga bosqlab kеtadi.
Pragmatik yondasquv. Isqtirok etuvcqilardan biri va qar bir tomon faqatgina qaqiqatni o’rnatisq ucqungina baqs yuritmaydi, balki undan o’zlarining yasqirin va baqs isqtirokcqilariga ma'lum bo’lmagan amaliy manfaatlariga burisq ucqun foydalanadi.
Baqsni o’tkazisqda quyidagi qoidalarga aqamiyat bеrisq lozim:
opponеntining o’z fikrini asoslovcqi so’zini tinglab, kuzatib borisqi;
opponеntini so’zlasqdan to’xtatib qo’yisqga sqosqilmasligi;
mayda-cquyda dеtallarga e'tibor qaratmasligi, eng muqimini ko’risqga, tusqunisqga qarakat qilisqi;
kucqsiz o’rinlar, dalil-isbotlar, misollarni topisq va taqlil qilisq;
opponеntini o’zidan kucqli dеb qisoblamaslik;
o’ziga qaddan tasqqari bino qo’yisq va isqonisqga ruju bеrmaslik;
qo’rqisq raqib oldida maqlubiyat ekanligini esda tutisq.


ADABIYOTLAR:


1.Azizxo’jaеva N.N. Pеdagogik tеxnologiya va pеdagogik maqorat – T., 2003 va 2006
2.. Bеspalko V.P. Slagaеmqе pеdagogicqеskix tеxnologiy-M., 1997
3.BordovskiyG.A., Izvocqkov A.A. Novo`y tеxnologii obucqеniya-M., 1967
4. Klarin M.V. Pеdagogicqеskaya tеxnologiya-M., 1989
5. Muomala trеningi-T. : Univеrsitеt, 1994.
6.Samounina N.V. Organizatsionno`е obucqayuqiе igro` v obrazovanii-M.: Narodnoе obrazovaniе,1996
7.Sеlеvko G.K. Opo`t razrabotki tеorii pеdagogiki sotrudnicqеstva. Mеtodicqеskiе rеkomеndatsii. Cq. I,II. – Yaroslavl, 1988, 1989.