O’zbek tili va adabiyoti universiteti O’zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Javob:
Zardoli-zaldori
Beshiktebratar-beshikterbatar
12.Shevada qanday fonetik hodisalar uchraydi? Ularga misollar keltiring.
Javob:
So`z boshida tovush ortishi…
Etak-jеtӓk
So`z o`rtasida tovush ortishi..
Naql-nӓqϊl
Traktor-tϊrӓktϊr
So`z o`rtasida tovush ortishi …
Shoir-ṧājϊr
Doir-dājϊr

13.So‘z o‘zagida ayrim tovushlarning takror kelishi uchraydimi? /tepə-teppə, həqыm-həqqыm/ kabilarga misollar aniqlang.

Javob:
Haqiqatdan-hаqqattan
Ketdi-ketti
Yotdi-jotti
Aldadi-alladi

14.Fonetik tuzilishi o‘zgarib ketgan dialektal so‘zlarga misollar keltiring. Keltiriladigan misollar qancha ko‘p bo‘lsa, shunchalik yaxshi.

SHEVALAR MORFOLOGIYASI BO‘YICHA

1.Qaratqich /-ning/ va tushum kelishigi /-ni/ affikslarining farqlanishi yohud farqlanmasligiga misollar yozing va ularning variantlariga to’xtaling: (Qaratqich /-ning, -n'ng, -d'ng, -ding, -t'ng, -ting, -d'n, -t'n/larga, tushum/-ni, -n', -d', -t', -', -i/ ) qaysi biri uchraydi?

Javob:

1. 
   Qaratqich kelishigi affiksining quyidagi variantlari mavjud?
   

Kimding daptari
Ukamdi oldig’a
Gildig bargi
Ko`chaning boshi
Hamsiyaning buzovi
Daftarding vorag`i
dostiqting jilti
Shkapting isti
iyding eshigi
Radiyaning qilag`i
-ning: maktabting bog`i, yozding issig`i
-ni: ukamdi kuldir, kitapti ol
2. Jo‘nalish(-ga) va o‘rin-payt(-da) kelishiklari affikslarining qo‘llanishi qanday?
Javob:

1. 
   Qarshi tumanining ba`zi hududlarida farqlanmaydi. Masalan:
   

Uygaman – uydaman

Bozorgamisiz – bozordamisiz
Manshu ko`chaya chushaman- mana shu ko`chada tushaman

Jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasining variantlari so`z birikmasi tarkibida qo`llaniladi. Misol:

-ya: ukamni oldiya boraman

2. 
   O‘rin-payt kelishigi affiksining quyidagi variantlari mavjud. Misol:
   

Qarshi hududida

-ga: Bozorgamisiz – bozordamisiz

-ya: Manshu ko`chaya chushaman- mana shu ko`chada tushaman

3.Shevada qanday qo‘shma otlar uchraydi? Misollar keltiring

Javob:
U yerda-uyarda
Bu yerda-biyarda
Otboqar-otbog’ar
Beshiktebratar-beshikterbatar
Yangi qishloq (joy nomi) – yangqishlaq
4. Jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasining variantlari uchraydimi /-ning, -ding, -ting, -ling/ ? Javob:
Yo’q
5. O‘rin-payt kelishigi affiksining qanday variantlari mavjud?
Javob:
Da: moshinda-mashinada
Iyda-uyda
Ta: beshikta-beshikda
Doroqta- daraxtda
Maktapta-maktabda
6. Chiqish kelishigi affiksining qanday variantlari mavjud?
Javob:

Da: moshindan-mashinadan

Iydan-uydan
Ta: beshiktan-beshikdan
Doroqtan- daraxtdan
Maktaptan-maktabdan

7. Ko‘plik affiksi (lar) ning qanday variantlari mavjud?

Javob:
-ar: bizar keldik, sizar qonglar.
-nar: enemnar- onamlar, nonnar- nonlar

8. Shevada egalik affikslarining qanday variantlari mavjud? /mekteb'm'z, mektep'm'z, mektap'vuz, uy'm'z, oy'vuz/ kabilar.

9. Sifat yasovchi afikslardagi o’zgarishlar?
Javob:
Bizda adabiytilda ishlatilgan kurinishi ishlatiladi
10. Son lug’aviy manolaridagi so’zlarni yasovchi affikslarning qanday variantlari mavjud?
11. Olmoshlarning ko‘rinishlariga misollar keltiring. Masalan: men-mən, sen-sən, u-ul-ol-vol, b'z-b'zlər-b'zər-b'zə, bu, shu, sho, oshə, sh', həylə-həyləho, ənə-ən', mənə-mən', mənə bu-mənvu-mənov-m'nov, ana u-ənov kabilar.
Javob:
Heyla
moni,
men,
sen
bizar,
sizar,
monovi ,
onovi
12. Konkret-aniq hozirgi zamon fe'llarining ifodalanishi: -vot, -vut, -yap, -yəp, -ut, -op, -yat'r, -djat'r/ kabilar.
Javob:
Qilyapman-qilyappan
Kelayapman- kelyappan
Kasal bub joppan

13. Shevada kelasi zamon fe'lining ifodalanishi: -djek, -djaq, -chek, -chaq, -əd'gən, -ad'gan, -miz, -vuz, -vuzo: /bardjaqman, geldjekman, barchaq, borəd'gənmən, keləd'gənmən, borəm'z, borovuz, borovuze/ kabi.

Javob:
Boramiz
Ketamiz
Kelasi zamon fe'lining ketaymishman, ketaykansan, ketaymish kabi formalari mavjud
14. O‘tgan zamon fe'llarining ifodalanishi: -dik, -duk, -duv, -dig /bכrd'k, bכrdug, bכrduv, keldig/, -vuz, -vuze, -d'y'z, -m'sh, -gan, -kən, -miz /bכrduvuz, bכrduvuze, bכr'm'sh, barg‘amm'z, bכruvkemm'z, bכrd'm'z/ kabilar.
Javob:
Ketuvdik
Qovdiq
Jotqaneydi
Ketkanakan
Borg’anaqan

15. Shevada fe’l mayllarining qanday variantlari mavjud? -g‘al', -geli, -al', -el', -eyluk, 'lyluv: /baral', boreylik, boreyluv/ kabi.

Javob:

Jotqaneydi

Ketkanakan
Borg’anaqan
O’ynayqansan
Borsang
Keganakan
Kesang

16. Fe'lning orttirma daraja formalari (-t, -at, -it, -giz, -k'z, -q'z, -g‘'z, -gaz, -kaz, -qaz, -g‘az, -i, -az, -tir, -dir, -ir).

Javob:

O’tkaz
O’qit

Kirgiz
Ko’rsat
Jig’it
Og’iz
Tarttir
Orttir
17. Sifatdosh yasovchi qo‘shimchalarga misollar keltiring.
Javob:
-kan
-qan
-g’an
Oqqan suv
Ketkan odam
Borg’an ishchi

18. Ravishdosh yasovchi qo‘shimchalarning ishlatilishiga namunalar yozing.

-ip
-p
Borip ke
Sop ke
Tashlap bor

19. Adabiy tildagi so‘z yasovchi affikslardan farqli dialektal so‘z yasovchilar.

Javob:
-dan guldon-gildan
20. Morfologik tuzilishi jiddiy o‘zgarib ketgan dialektal so‘zlarga misollar.

SHEVALAR SINTAKSISI BO‘YICHA

1.Shevaga xos so‘z birikmalarini qayd eting.

Javob:
Beti qora
Dili siyoh
Apting qurg’ir
Ko’ngli qora
2. Gap tuzilishida bo‘ladigan alohida holatlarni qayd qiling.
3. Gap bo‘laklarining joylashish xususiyatlariga misollar keltiring.
4. Shevada tarafi bëzër, buluti siyë, guli ra'në, m ëzëri kalon kabi izofali so‘z birikmalari mavjudmi?
Javob:
Beti qora
Dili siyoh
Apting qurg’ir kabilar ishlatiladi
5. Tobe so‘z ko‘makchi bilan bog‘langan holda keladimi? (Bolasiychun opti-bolasi uchun opti kabilar).
Javob:
Ha juda ko’p qo’llanadi.
Enasiychin
Keganiychin
Borg’aniychin kabi
6. Qo‘shma gapning shevaga xos xususiyatlarini yozib oling.
Javob:
Tinish belgida ham qo’shma gap qoidalarida ham o’zgarish bulmaydi
7. Qo‘shma gapning shevaga xos qanday turlari uchradi? Misollar keltiring.
Javob:
Šuni učun hↄzzi uləni vӧqijdigↄn , bittə kəspti jetəjidən tutədigↄn vəxti.
Qəni hↄzzi ušə pillə busə, mən məzzə qiliv vӧqiridim. Məni utəm tӧxsənηə qərəb bↄrↄptilə.Šu pilləjəčə pəqət bizəni vӧjləv , tↄpkən nərsəsini rӧzγↄrim but busin , bəčələrim qijnəlməsin dev išədilə. Unəməm bizəni tərbijələv , vӧzi jeməj bizəgə jedirdi. Utəm bilən unəmmi qədrijə qənčə jetsəm , šunčə kəm.
8. Shevadagi gaplarda gap bo‘laklarining joylashishi.