O’zbek tili va adabiyoti yo’nalishi 18/1 guruh talabasi Sultonova Dilorom Bahromjon qizining

Tog‘ ortiga o‘tib ketdi kun,
Sekin cho‘kdi toza, salqin tun...
Men deraza ochganim chorbog‘
Sokin uxlar tun ko‘rpasida.
So‘ng uyquga ketgan chorbog‘, tungi mayin yel, shabada, tunni allalayotgan suvning shildirashi kabi tasvir o‘quvchini tun og‘ushiga yetaklagandek bo‘ladi. Faqat bir uyg‘oq qalb, ijodkor o‘zining har doimgi hamrohi qog‘oz, qalam, chiroq qarshisida bedor. Tunda u o‘z xayoli, faqat u tinglayotgan kuy vositasida tunning manzarasini chizib beradi. Yoki “so‘z topolmay ifodasiga, rang axtarib shoshib qolaman” kabi misralarida tunggi ijod og‘ushiga kirgan shoiraning holati, hamma uyquga ketganda, u so‘z olami ichra bedor ekanligini tasvirlaydi. Tundagi ijod mashaqqati, atrofdagi manzara, ijodkor singari bedor parvonaning harakati, shoiraning ichki tuyg‘ulari bilan qorishib ketadi. Ijod tuyg‘usi og‘ushida tong otganini sezmay qoladi. Zulfiya mazkur she’rida ham go‘zal badiiy tasvir vositalaridan foydalanadi. Bir o‘rinda, yulduzlarning ertak so‘zlashini aytish orqali intoq san’atini qo‘llasa, yana bir o‘rinda, tunning lirik qahramon ko‘zi oldida erib ketishini tasvirlash orqali husni ta’lil san’atini qo‘llaydi. Husni ta’lil -chiroyli⁹ dalillash, tasvirga shoirona biron sabab ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi. Bu manzarada esa, tunning shoira ko‘zlarida erib ketishiga sabab tong otganligidir. Akademik litseylarning uchinchi bosqichida¹⁰ Zulfiyaning "Xotiram siniqlari" dostoni o‘rganiladi. Zulfiyani doston janridagi ijodiy izlanishlari ham tahsinga loyiq. Shoira turli yillarda xilma-xil mavzularda “Uni Farhod der edilar”, “Mushoira”, “Vodiy yulduzlari”, “So‘roqlaydi shoirni she’rim”, “Quyoshli qalam”, “Xotiram siniqlari” kabi asarlar yaratib, o‘zbek dostonchiligi an’analarini rivojlantirdi. Shoirani “Quyoshli qalam” asari dostonchiligimizda o‘ziga xos quvonchli voqea bo‘ldi. Dostonda ulug‘ adib, sevimli shoir va donishmand olim Oybekning yorqin obrazi zo‘r hayajon va katta muhabbat-u, ixlos bilan chizib berilgan.
Doston “Hayol qanotida”, “Yaratish dardi”, “Navoiy yuragi urib turibdi”, “Daryoday uyg‘oq” singari qismlardan iborat. Ularda hayot haqiqati ustalik bilan badiiy haqiqatga aylantirgan. Dostonda voqea bosh qahramon Oybekning o‘limi tasviri bilan tugasa-da, asarda hayotbaxsh ruh, quyoshli qalam sohibi Oybek domlaning mangu barhayotligiga komil ishonch ruhi balqib turadi:
Buyuk bu uy uni etarkan ardoq
”Oybek ishlayapti!”- deydi nasllar...
O‘z ko‘rkini ko‘rib tasvirlarida
“Oybek ishlayapti!” - deydi asrlar.
Zulfiya ijodi “Xotiram siniqlari” (1995) dostoni o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Doston mustaqillik davrining mahsuli bo‘lib, unda mustaqillik dil-dildan ulug‘langan. Shoira asarda umri davomida o‘zi boshidan kechkan yaxshi va yomon kunlarini eslab, hayot va jamiyat taraqqiyoti haqida, baxt va badbaxtlik to‘g‘risida teran poetik mulohaza yuritgan. Sho‘rolar davridagi achchiq hayot qoldirgan dard-u alamlarini, orzu-istaklarini doston misralari qat-qatiga to‘kib solgan. Shu tarzda el-yurt ko‘ngliga harorat baxsh etgan. Mustaqillikning buyuk ne’mati haqiqiy hurriyatni, chin erkinlikni katta quvonch bilan olqishlagan:
Hurriyat, keldingmi – nahotki kelding...
Pinhona sog‘indim, pinhona kutdim.
Yomg‘irga bag‘rini tutgan sahrodek –
Sening nasimingga qalbimni titdim
Kelding-ey, Istiqlol istiqlol bo‘lib,
Qalbimga nasiming bilan yo‘l solding.
Sen shu hur nazmga ixtiyor berib,
Men og‘ir bulutdek bir yog‘ib oldim...
Zulfiyaning bu lirik dostonida maqsad aniq bo‘lganidek, uning ifodasi ham
kam-u ko‘stsiz. Shoir yangi hayot – mustaqillik haqida hayajon bilan kuylar ekan, yangi-yangi tashbihlar, yorqin obrazlar yaratgan. Ana shuning uchun ham bu lirik falsafiy dostonni 80 yoshli shoira ijodining o‘ziga xos gultoji desa bo‘ladi.
Doston nafaqat istiqlol davri adabiyotida, umuman XX asr oxiri XXI asr boshlari o‘zbek poemachiligi takomil tarixida ayricha ahamiyatga ega. Gap asar mavzui milliy istiqlolga bag‘ishlanganligida emas. Hamma gap, hurriyat uyg‘otgan milliy g‘urur tuyg‘ularini ta’kidlash asnosida inson ruhoniyati iqlimlariga teran kirib borganligida, kechinmalar silsilasi asosida erkka intilib yozg‘irgan ruhning suratini chiza bilganligida ko‘rinadi. Shu ma’noda, doston erk haqidagi erksiz ruhning nidosi, alamli, iztirobli hayqirig‘i, ijtimoiy tuzum, hukmron mafkura qaddini bukkan, xotirasini sindirgan, va lekin, qadrini mahv etolmagan ruhoniyat suratlari, deging keladi.
Dostonda ijtimoiy tuzum ko‘rguliklaridan yonggan, kuygan, va lekin, ado bo‘lmagan inson ruhi bo‘y ko‘rsatadi. Zo‘ravon zamona zulmidan qontalash insoniy taqdirlar ko‘z ochadi. Kechinmalarga ko‘chgan qismatlar so‘zlaydi. Dostondagi tahayyullar tabiati shundan iboratki, lirik qahramon xotirasida tiklangan — singan taqdirlar misolida o‘z yurti, millati boshiga tushgan zo‘ravon tuzum ko‘rguliklariga qarshi bosh ko‘targan nolalarini satrlarga tizadi.