O'zbek tilida sintaktik shakl hosil qiluvchi kategoriyalar

ZAMON SHAKLLARINING GAP QOLIPLARINING KENGAYISHI
Zamon kategoriyasi — harakatning nutq paytiga munosabatini bildiruvchi grammatik kategoriya. Harakatning nutq paytiga munosabatiga koʻra F.ning 3 zamon turi farqlanadi: oʻtgan zamon — keldi, oldim; hozirgi zamon • — kelyapman, kelyapti; kelasi zamon — kelaman, olasan va boshqa
Fe’llarda uchta zamon bor: 1) o‘tgan zamon; 2) hozirgi zamon; 3) kelasi zamon. Bu uch xil ma’no maxsus qo‘shimchalar yordamida ifodalanadi va ular zamon qo‘shimchalari hisoblanadi.
O‘tgan zamon
-di, -ib (fe’l unli bilan tugasa -b), -gan edi, -gan ekan qo‘shimchalari bilan kelib, ish-harakat va holatning nutq jarayonidan oldin sodir bo‘lganini yoki bo‘lmaganini bildirgan fe’llarga o‘tgan zamon fe’llari deyiladi.
O‘tgan zamon fe’llari uchala shaxsda tuslanadi.
Masalan: — Ehtimol, — dedi Otabek va nima uchundir g‘ayri-ixtiyoriy bir tebrandi. Uning yuzidabir o‘zgarish va vujudida bir chayqalish bor edi. Undagi bu o‘zgarishdan Rahmat xabarsiz bo‘lsa ham, ammo Homid uni yer ostidan ta’qib etar edi. Bu ta’qib Otabekdagi haligi o‘zga-rishni payqabmi yoki tasodifiymi edi, bu to‘g‘rida bir mulohaza aytish, albatta mumkin emas. Yana bir necha vaqt jim qoldilar. (‘’O’tgan kunlar’’)
Hozirgi zamon shakli o`zaro ma’noviy emas, uslubiy qo`llanishi bilan farqlanadi. Hozirgi zomon shakllarining barchasi uchun xos bo`lgan muhim xususiyat ularning davomiyligi. Harakat o`tgan zamonda boshlanib, kelasi zamonda tugaydi. Shu sababli manbalarda bu zamon hozirgi zamon davom fe’li, ba’zan hozirgi kelasi zamon ham deb yuritiladi.