O‘zbek1ston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi
16-Iqtisodiy-tahlil-nazariyasi-1
- Bu sahifa navigatsiya:
- miqdor va sifat ko ‘rsatkichlariga
- ko‘rsatkichlar tizimi foydalanish doirasi bo‘yich.a
- 2.2-chizma. Ko rsatkichlaming mazmuni bo ‘yicha tasniflanishi.
- Foydalanish doirasi bo‘yicha
- Mehnat unumdorligi —►{ Tannarx
- [ Savdoning muomala xarajatlari ^4
- > | Samaradorlik | ► kabi turli sohada qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar
- chizma. Ko ‘rsatkichlarning foydalanish doirasi bo ‘yicha tasniflanishi.
| 1 ”
|
| ||
|
| |||
|
|
/■ ' Z ' |
|
\ |
|
Foyda- |
Ifodala- Umum- |
Korxona xo‘- |
Shaklla- |
|
lanish |
nish lashtirish |
jalik faoliya- |
nish usuli |
|
doirasi |
shakli darajasi |
tmingbo‘- |
bo'yicha |
|
bo'yicha |
bo'yicha bo'yicha |
g'inlari |
|
|
|
|
bo'yicha |
|
|
X z |
X ✓ V 7 |
X. 7 X |
7 |
Mazmuni bo‘yicha
x y
Ko‘rsankich]arning tasniflanishi
2.1-chizma. Ko ‘rsatkichlarning tasniflanishi.
Xo‘jalik faoliyatida sodir bo‘layotgan iqtisodiy jarayonlami ifodalovchi ko‘rsatkichlami mazmuni bo‘yicha tasniflash muhim ahamiyatga ega. Ko‘rsatkichlar tizimi bo‘yicha ikki gurahga: miqdor va sifat ko ‘rsatkichlariga bo‘linadi.
Miqdor ko‘rsatkichlariga bevosita amaliyotda yaxlit holda mavjud bo‘lgan umumiy ko‘rsatkichlar kirsa, sifat ko‘rsatkich- lariga, aksariyat holda, nisbiy, ishning samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar kiradi. Bulaming tizimi 2.1-chizmada keltirilgan.
Ushbu ko‘rsatkichlar tizimini tahlilning maqsadi va mazmu- niga, qaysi sohada amalga oshirilayotganligiga qarab turli tomonga o‘zgartirishi, ya'ni sonini ko‘paytirishi yoki kamaytirishi, nomini esa iqtisodiy vaziyatga, jarayonga qarab o‘zgartirishi mumkun.
Iqtisodiy jarayonlarni ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi foydalanish doirasi bo‘yich.a ikki guruhga: umumiy va maxsus ko‘rsatkichlarga bo‘linadi.
Umumiy ko‘rsatkichlar iqtisodiyotning barcha soha bo‘g‘inlarida foydaliniladi. Masalan, mehnat unumdorligi yoki rentabellik ko‘rsatkichlari sanoatda ham, qishloq xojaligida yoki qurilishda ham foydalanilishi mumkin. Ammo mahsus ko‘rsatkichlar iqtisodiyotning faqat bitta yoki ikkita sohasiga tegishli bo‘lishi mumkin. Masalan, savdoning muomala xarakatlari faqat savdoga tegishli, uni chor- vachilikda yoki qurilishda qo‘llab bo‘lmaydi. Yoki chorva mollarining mahsuldorligi ko‘rsatkichini sanoatda qo‘llab bo‘lmaydi.
2.2-chizma. Ko 'rsatkichlaming mazmuni bo ‘yicha tasniflanishi.
Shu tufayli ushbu ko‘rsatkichlar maxsus ko‘rsatkichlar tizimiga kiradi. Odatda ko‘rsatkichlami adashtirmasdan to‘g‘ri qo‘llash xo‘jalikni boshqarishda unga odilona yondashish imkonini beradi. Shu tufayli har bir tahlil bilan shug‘ullanuvchi mas'ul xodim ko‘rsatkichlar va ulaming tasnifi haqida to‘g‘ri va aniq malumotga ega bo‘lishi lozim.
Ko‘rsatkichlaming ushbu belgisi bo‘yicha tizimi yuqoridagi chizmada keltirilgan.
Foydalanish doirasi bo‘yicha
Y
*
[ Umumiy ko‘rsatkichlar
-H
■4
Yalpi ichki mahsulot
Mehnat unumdorligi
—►{ Tannarx |
♦
Maxsus ko‘rsatkichlar
t
[ Sutning yog‘lilik darajasi {4-
[ Savdoning muomala xarajatlari ^4- | Yuk avtotransporti xizmatining oboroti
—►{ Foyda ]
“*{ Rentabellik |
~>| Samaradorlik |
► kabi turli sohada qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar
Xodimlarning ish soati
Chorvaning mahsuldorligi |4-
kabi turli sohaning faqat o‘ziga tegishli bo‘lgan ko‘rsatkichlari
chizma. Ko ‘rsatkichlarning foydalanish doirasi
bo ‘yicha tasniflanishi.
Ko‘rsatkichlar ifodalanish shakli bo‘yicha ham ikki guruhga: mutlaq va nisbiy ko'rsatkichlarga bo‘linadi.
Mutlaq ko‘rsatkichlar ham o‘z navbatida qaysi o‘lchamda ifodalanishiga qarab ikki guruhga: natural (miqdor) va qiymat ko'rsatkichlariga bo‘linadi.
Natural ko‘rsatkichlar asosan tabiiy holda mavjud bo‘lgan jismoniy birlikda ifoda etiladigan ko‘rsatkichlardir. Ushbu gumh ko‘rsatkichlariga biror bir predmetinng uzunligi, og'irligi, maydoni yoki kengligi kabi o‘lchamlami ifodalovchi ko‘rsatkichlami misol keltirish mumkin.
Qiymat ko‘rsatkichlar ham turli o‘lchamlarda bo‘ladi. Masalan, biror tovaming bahosi, umumiy summasi, biror xizmatning tarifi, xodimlarga to‘lanadigan ish haqi kabilami misol keltirish mumkin.
Nisbiy ko‘rsatkichlar aksariyat hollarda turli mutlaq ko‘r- satkichlaming bir-biriga yoki bir xil mutlaq ko‘rsatkichlarning turli davrlardagi hajmini bir-biriga solishtirish yo‘li bilan aniqlanadi. Masalan, bir ko‘rsatkichni ikkinchi boshqa bir ko‘rsatkichga solishtirib darajani aniqlash mumkin, bir xil ko‘rsatkichlaming turli
vaqtlardagi hajmini solishtirib indeks, foiz kabi ko‘rsatkichlami hisoblasa bo‘ladi. Ulaming chizmasi keltirilgan.
Download 1.1 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
