O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
epidemiologiya va tibbiy parazitologiya
177 oshib boryapti. R.M. Òojiboyeva va hammualliflar (1980) tuxum botqasi hamda tuxum kukunidan salmonellalarning bir necha serovarlarini ajratib olishga muvaffaq bolishdi. Salmonellozlar baliq va baliq mahsulotlaridan kam yuqadi, ammo ayrim joylarda ularning ahamiyati birmuncha muhimroqdir. Òurli xil osimlik mahsulotlariga tuproqdan, axlat, gong, oqava suvlar, parranda axlati bilan ishlov berilganda salmonel- lozlar otishi mumkin, natijada, bu mahsulotlar salmonellalarni tarqatish omili bolishi mumkin. Ozbekiston sharoitida salmo- nellozlar epidemik ochoqlarida sabzavot va rezavor mevalarning yuqtirish omillari sifatidagi roli 19,6 % hollarda aniqlangan. Ochiq suv havzalari va oqava suvlarning turmush ehtiyojlari va ichish uchun ishlatiladigani ham odamlarga salmonellalar yuqishiga sabab bolishi mumkin. Salmonellozlar epidemik ochogida olib borilgan tekshirishlar natijasida bu kasalliklar- ning 6,7 % hollarda ochiq suv havzalaridan tarqalishi aniqlangan. Songgi yillarning malumotlariga binoan salmonellalar tashqi muhit obyektlari orqali odamlarga, ayniqsa, yosh bolalarga mai- shiy yol bilan yuqishi mumkinligi isbotlandi. Bunday yol bilan salmonellozlar koproq yosh bolalar kasalxonalari, tuguruqxo- nalar sharoitida saqlanadi. Ayrim mualliflarning korsatishicha, salmonellozlarning aero- gen yol bilan tarqalish ehtimoli bor. Salmonelloz kasalligi odam organizmiga ogiz orqali tushgandan keyin yuzaga chiqadi. Kasallikning paydo bolishi salmonellalarning serovariga, ular- ning soniga va odam organizmining immunobiologik holatiga bogliq. Kasallikning yashirin davri 610 soatdan 23 kungacha, kopincha 1224 soatga teng boladi. Salmonellozlarning oldini olish tadbirlari Salmonellozlarning oldini olish va ularga qarshi kurash qu- yidagi tadbirlarning bajarilishini taqozo qiladi: 1. Òashkiliy chora-tadbirlarga salmonellozlarga qarshi kurash ishlarini tashkil qilish, profilaktika muassasalari xodimlari bilan veterinariya xizmati xodimlarining ozaro hamkorlikda, salmo- nellozlar haqidagi xabarni oz vaqtida bir-biriga yetkazib turish- lari va epidemiologik tahlil qilishni yolga qoyish, tibbiyot va veterinariya mutaxassislarining malakasini oshirish, salmonelloz- larga qarshi kurash boyicha seminarlar tashkil qilish kiradi. 178 2. Salmonellozlarning tarqalib ketishi uchun epidemiologik ahamiyati bolgan korxonalarda sanitariya va veterinariya nazoratini ornatish. Bunday nazorat, asosan, salmonellozlarning tarqali- shida ishtirok etadigan asosiy omillardan hisoblangan gosht va gosht mahsulotlari, parranda goshti va tuxumlari salmonellala- ridan zararlanishning oldini olishga qaratilgan. 2.1. Keyingi paytlarda respublika hududida parranda goshti va tuxumidan salmonellozlar tarqalayotganligini nazarda tutib, par- randachilik sanoati korxonalarida ularning sanitariya-epidemio- logik holatini sanitariya shifokorlari, epidemiologlar va bakterio- loglar birgalikda tekshirishlari kerak. Bunday tekshiruvlarda ishlovchilar ortasida salmonellozlar va otkir ichak infeksiyalari bilan kasallanish hollari, veterinariya va bakteriologiya laboratoriyalarida olib borilgan tekshiruv natijalari tahlil qilinishi, odamlardan, parrandalardan va atrof-muhit obyekt- laridan ajratib olingan salmonellalarning serologik va biologik variantlari hamda ularning xossalari solishtirib korilishi lozim. 2.2. Respublikamizda salmonellozlar bilan kasallanish kor- satkichi yosh bolalarda (ayniqsa, 2 yoshgacha) ancha yuqori ekanligini hisobga olib, sanitariya-epidemiologiya xizmati xodim- lari sut, sut mahsulotlari, bolalar ovqatlarini, parhez va ichish uchun suyuqliklar tayyorlaydigan oshxonalar, oziq-ovqat sexlari va dorixonalarning ishlarini doimo nazorat qilishlari lozim. 3. Davolash-profilaktika ishlari va salmonellozlar paydo bolganda ularni bartaraf qilish uchun otkaziladigan tadbirlar, asosan, salmo- nellozlar bilan kasallangan va bakteriya tashuvchi kishilarni aniq- lash, ularni hisobga olish, atrofdagi soglom kishilardan ajratib qo- yish, davolash, bolalar poliklinikalarida va kasalxonalarda salmonel- lozlar tarqalib ketishining oldini olishga qaratilgan bolishi lozim. 3.1. Salmonelloz bakteriofaglari bolalar kasalxonalarida sal- monelloz paydo bolganda, salmonellozlarning tarqalib ketish xavfi tugilganda, atrofdagi bolalarga, onalarga va tibbiyot xodimlariga epidemiologik korsatma asosida beriladi. 4. Salmonellozlarning oldini olishda aholi ortasida sanitariya maorifi ishlarini keng kolamda olib borish tavsiya etiladi. Ayniqsa, bunday ishlarni homilador ayollar, yosh bolali onalar, bolalar ovqatini tayyorlash va tarqatish bilan band bolganlar, bolalar muassasalari, kasalxonalari xodimlari, gosht ishlab chiqaradigan va uni qayta ishlaydigan korxonalar ishchilari, parrandachilik sa- noati xodimlari, sut va sut mahsulotlari ishlab chiqaradigan 179 korxonalar, umumiy ovqatlanish tarmoqlari ishchilari, chiqindi suvlarini tozalaydigan inshootlar ishchilari ortasida olib borish maqsadga muvofiqdir. 1. Salmonelloz ochogini tekshirish kartasini toldirib (171-shakl) va oziq- ovqat mahsulotlaridan sinama olib, epidemiologik tekshirish. 2. Guruhli kasalliklarda hamma kasallangan kishilardan (kasallanmagan, biroq kasallangan kishilar bilan birga ovqatlanganlar ham) kasallikka qadar keyingi 2 kun ichida istemol qilgan mahsulotlari haqida sinchiklab sorab chiqiladi. Bunday sorashni organish uchun kollej yotoqxonasida yashaydigan va oshxonada ovqatlanadigan oz guruhingiz oquvchilariga jadval toldiring. Yeyilgan mahsulotlar va ular qabul qilingan vaqtni yozib bering: r / T i m s i ,i s a y il i m a F i m s i g n i n i s a t o a v i k h s u t , a t h s u n o n :i n u k - 1 t a q v o i k h c e k ,t a q v o i k h s u t , a t h s u n o n :i n u k - 2 t a q v o i k h c e k ,t a q v o 3. Epidemiologik masalalarni yeching. Epidemiologik masalalar 1. Salmonelloz yozda sayyohlar oromgohida avj olgan. U yerda 8 guruhga bolingan jami 200 sayyoh bor. Kechki ovqatdan keyin 12 soat otgach, faqat bir guruhda- gilar kasallangan. Hamma umumiy oshxonada ovqatlangan. Ka- sallanish roy bergan kuni kasallik qayd qilingan guruh ekskur- siyada kutilmaganda toxtab qolib, kundalik tartibda kozda tu- tilganidek, soat 14.20 da emas, balki taxminan 17.00 da ovqat- langan. Bu guruhning ovqati oshxonada saqlangan va dasturxonga qoyish oldidan isitilgan. Avj olishning epidemiologik tabiatini aniqlash uchun qanday tekshirishlar otkazish lozim? Sodir bolgan kasalliklarning oldini olish uchun nimalar qilish zarur? 2. K. ismli fuqaro botulizm bilan kasallanib qolgan, 40 yoshda. Osha kun va ertasiga botulizm kasalligi K.ning xotini va ikki bo- lasi, K. oilasining qoshnilari er-xotin va K. oilasining boshqa tumanda yashaydigan uch qarindoshida aniqlangan. Kasallan- ganlarning hammasi 12 kishi bolib, bayram dasturxoni atrofida otirishgan. Bayram dasturxonida har xil taomlar, jumladan, baliq konservalari, tort, muzqaymoq bolgan. ! MUSTAQIL ISH 180 Xonadonda tayyorlangan taomlar orasida konservalangan qo- ziqorinlar bor edi. Ularni K. oilasi bir oy oldin konservalab qoy- gan va issiq joyda saqlagan. Kasallik avj olishining epidemiologik tekshirish rejasini tuzing. Hozircha soglom bolgan bayram qatnashchilari kasallanishining oldini olish boyicha chora korish kerak. 3. Avgust oyida bolalar bogchasining bir guruhidagi bolalar va xodimlar ortasida ovqatdan zaharlanish avj olgan, oziq-ovqat xonasi bolalar bogchasi uchun umumiy bolgani holda boshqa guruhlarda kasalliklar kuzatilmagan. Aniqlanishicha, kasalliklar paydo bolishidan 34 soat oldin bolalar va xizmatchi xodimlar kremli tort yeyishgan. Bu tortni bolalardan birining onasi bir kun ilgari pishirgan bolib, tort oshxonada 25°C haroratda, taxminan, 16 soat saqlangan. Òort qoldiqlari va kasallanganlarning qusuq massasidan tillarang stafilo- kokk kulturasi ajratilgan. Avj olishni epidemiologik tekshirish rejasini tuzing. 1. Kishilar orasida eng kop tarqalgan kasallik keltirib chiqaradigan sal- monella serotiðlarini bayon eting. Salmonellalarning atrof-muhitga chidamliligi qanday? 2. «Noilojlikdan soyish» nima, «shartli yaroqli gosht»chi? 3. Odam salmonella tashuvchi bolishi mumkinmi, u qancha muddat da- vom etadi? 4. Yangi tayyorlangan taomni tez tarqatib bolmaganda, uni nima qilish kerak? 5. Salmonelloz bolgan hayvonlar goshtiga qanday ishlov berish lozim? 6. Xom mahsulotlar va issiqlik bilan ishlov berilgan mahsulotlarni (masa- lan, gosht) kasallik yuqishidan saqlash yollari qanday? 7. Salmonellalardan tashqari, qanday mikroorganizmlar ovqatdan zahar- lanishni keltirib chiqarishi mumkin? 8. Botulizm qozgatuvchilari va Clostridium repfringensning atrof-muhitga chidamliligi qanday? 9. Botulizm klostridiylarida qanday sharoitlarda toksin hosil boladi? 10. Stafilokokk intoksikatsiyalarida infeksiya manbalari qanday? 2.14. Poliklinikada yuqumli kasalliklar xonasining ishlash tartibi 1960-yildan boshlab poliklinikalarda yuqumli kasalliklar xo- nasi (YKX) tashkil qilindi. Uning asosiy vazifasi profilaktika va epidemiyaga qarshi kurashish boyicha otkaziladigan chora- tadbirlar sifat samaradorligini oshirishga qaratilgan. Ichak kasal- ? NAZORAT SAVOLLARI 181 liklari bolimi asosida ichak infeksiyalari xonasining kop yillik tajribasi shuni korsatdiki, uning funksi- yalarini kengaytirib, boshqa infeksiyalar bilan kurashish vazifasini yuklash mumkin. Bugungi kunda bu xona- ning muhimligi yanada ortdi. Chunki yuqumli ka- salliklarning turli korinish- lari, shakllari kopayib bor- moqdaki, shifokorlarning tashxis qoyishi qiyinlashib qoldi. Yuqumli kasalliklar xonasi har kungi maslahat beruvchi mar- kaz hisoblanadi. Bu markaz tashxis qoyish, yuqumli kasallik- larni davolash, dispanser kuzatuviga olish sifatini oshirishga xiz- mat qiladi. Yuqumli kasalliklar xonasini yuqumli kasalliklar boyicha mutaxassis boshqaradi. U epidemiologiyani yaxshi biladigan, puxta tayyorgarlikka ega bolishi lozim. Chunki u epidemiologik togri tashxis qoyishi va profilaktik, epidemiyaga qarshi chora- tadbirlar ishlab chiqishi talab qilinadi. Yuqumli kasalliklar xonasi shifokori yuqumli kasalliklarga gumon qilingan bemorlarni poli- klinikada, uyda tekshiruvdan otkazadi (qachonki, mahalla shifo- korlari tashxis qoyishda qiynalib qolishsa). Yuqumli kasalliklar xonasi, asosan, dizenteriya bilan ish olib boradi. Dizenteriyaga gumon qilingan bemorlar poliklinika qabuli- dan keyin yuqumli kasalliklar xonasiga jonatiladi. Bu yerda bemor- lar klinik, laboratoriya jihatdan chuqur tekshiruvdan otkaziladi. Yuqumli kasalliklar xonasida qayta kasallanganlar davo kursini toliq olish uchun nazorat qilinadi. Shu yerning ozida surunkali yuqumli kasalliklar ham davolanib, alohida dispanser hisobiga oli- nadi. Har bir surunkali yuqumli bemorga 30-shakldagi hisob va- raqasi tolgaziladi va shifokor korsatmalari yozib boriladi. Ushbu malumotlar bemorning ambulatoriya xaritasiga qayd qilinadi. Ayniqsa, yuqumli kasalliklar shifokorining uyda qoldirilgan be- morlarni toliq davolanishdagi ahamiyati orinli. Yuqumli kasalliklar shifokori kundalik maslahat, bemorni da- volashdan tashqari, mahalla shifokorlarining profilaktik ishla- rini, shuningdek, yuqumli kasalliklarni erta aniqlash va tashxis 9-rasm. Bemorlarni qabul qilish xonasi. 182 qoyish vazifasini ham amalga oshiradi. Yuqumli kasalliklar xonasining eng asosiy vazifasi yuqumli kasalliklarni doimiy ravishda ham mahallada, ham poliklinikaga qarashli joylar boyicha organib borishdir. Yuqumli kasalliklar xonasining mutaxassisi poliklinikada yuqumli kasalliklarni doimiy ravishda hisobga olib, otkazilgan sa- nitariya-epidemiologik tadbirlar yuzasidan Davlat sanitariya- epidemiologiya nazorati markaziga va tuman markaziy shifoxo- nasining sanitariya-epidemiologiya bolimiga belgilangan mud- datlarda hisobot topshiradi. YKXning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Uchastka shifokorlarining yollanmasi boyicha kelgan in- feksion kasallikka shubha qilingan bemorlarni qabul qilish. Bunda YKX xodimlari laboratoriya tekshiruvlari uchun material oladi, masalan, ich terlama, paratiflar, salmonellozlar, brutsellozga va boshqalarga shubha qilinganda ekish uchun qon olish, toshmali terlama, brutselloz, tulyaremiyaga shubha qilinganda serologik tekshirish, ayrim biokimyoviy testlar (infeksion gepatit) uchun tekshirish ana shular qatoriga kiradi. Rektoromanoskopik tekshi- rishlar ham otkaziladi. 2. YKX shifokori infeksion bemorlarga uyda davo qilishda uchastka shifokorlariga konsultativ yordam korsatadi. Infeksion kabinetlarda ayrim surunkali infeksion kasalliklari bolgan be- morlar davolanishi, tashuvchilarni sanatsiya qilish mumkin. Shunga kora, bepul davolash uchun dori-darmonlar va bakterial pre- paratlar olinadi, ularning saqlanishi taminlanadi, profilaktik va davo preparatlarini hisobga olib, ular haqida hisobot beradi. 3. YKX shifokori infeksion patologiya masalalari boyicha uchastka xodimi malakasini oshirish sohasida malum ish olib bo- radi, jumladan, konferensiyalarda infeksion bemorlarni diagnos- tika qilish va davolashda yol qoyilgan xatolar muhokama qi- linadi. Uchastkaga yangi ishga kelgan xodimni YKXda stajirov- kadan otkazgan maqul. Shifokor, shuningdek, kasalxona xo- dimlarini profilaktik tekshiradi. 4. Ochoqlarda uchastka xodimlarining epidemiyaga qarshi ishlarini: bemorlarni aniqlash, kontaktda bolganlarni tibbiy ji- hatidan kuzatish va tekshirish, ularga profilaktik preparatlar yubo- rish va boshqalarni tekshiradi. 5. YKX shifokori ozi xizmat korsatadigan hududda infeksion kasallanishni organadi va tahlil qiladi. YKX boshchiligida kasal- 183 lanish yuqori bolgan mikrohududlarda maxsus tadbirlar koriladi, masalan, hovlima-hovli aylanib chiqiladi, yalpi laboratoriya tekshiruvlari, emlash va faglash otkaziladi. 6. Infeksion kasalliklar, tashuvchilik, epidemiyaga qarshi tad- birlarni hisobga olish va 85-infeksiya, 85-griðp, 86-davolash shakllari boyicha tegishli hisobot tayyorlash ishning muhim to- moni hisoblanadi. Shoshilinch xabarnoma kartalari (58-shakl), infeksion kasalliklarni hisobga olish jurnali (60-shakl), angina, griðp va otkir respirator kasalliklar uchun esa, statistik talon (25-v shakl) hisobga olish shakllari sanaladi. 7. Infeksion kasalliklar (ich terlama, paratiflar, dizenteriya, vabo, salmonellozlar, virusli gepatit, brutselloz, bezgak) bilan kasallanib otgan va tashuvchi shaxslar ustidan dispanser kuza- tuvini tashkil qilish tekshirishning muhim bolimi hisoblanadi. Kasallanib otganlarni dispanserlash uchastka shifokorlari zim- masiga yuklanadi. Yuqorida sanab otilgan kasalliklardan tuzal- ganlarni statsionardan poliklinikaga mehnatga layoqatsizlik vara- qasini yopmasdan (ishlovchilar uchun) yoki kasallikni boshdan kechirganlik haqidagi malumotnoma bilan yuboriladi. Poliklinikada dispanserlashga kelgan har bir kishi tekshirilishi lozim va unga dispanser kuzatuvining nazorat xaritasi toldiriladi (30-a shakl). Dispanserlanadiganlarning turmush sharoitlari bilan tanishish goyat muhim, buning uchun patronaj kuzatuv olib borilib, u keyinchalik ham takrorlanadi. Òoplangan malumotlar asosida dispanser kuzatuvi rejasi tuziladi: dispanserlanadigan kishi maxsus grafik boyicha tibbiyot mutaxassisiga qatnaydi. Bunday qatnashlarda klinik tekshiruv otkaziladi, zarur bolgan hollarda laboratoriya-instrumental tekshirish ham olib boriladi. Òekshirish malumotlariga asoslanib davo tayinlanadi. Hamma davo muolajalari maxsus hisobga olish xaritasiga va bemorning ambulator xaritasiga yozib boriladi. Ay- rim hollarda kasallanib otgan kishi uning bajaradigan ishidan vaqtincha yoki doimiy chetlatiladi va mamuriyat bilan birga uni ishga joylashtirish masalasi hal qilinadi. Dispanser kuzatuvi davrida sanitariya maorifi ishini olib bo- rish lozim. Yuqumli kasalliklar harakati togrisida yuqumli kasal- liklar xonasi shifokori 85-davolash shaklidagi hisobotni sanita- riya-epidemiologiya nazorati markaziga topshiradi. Har chorakda poliklinika mutaxassislari tomonidan otkazil- gan profilaktik ishlar, emlash boyicha hisobot topshiriladi. Umu- 184 miy profilaktik chora-tadbirlar togrisidagi malumot 87-da- volash shaklida beriladi. Profilaktik emlashlar togrisida 86-davo- lash shaklida har oy malumot taqdim qilinadi. Shuningdek, yuqumli kasalliklar xonasi shifokori har doim mahalla shifokor- lariga komaklashadi. 1. YKX jihozlarini kozdan kechirish. 2. YKXda yuritiladigan tibbiy hujjatlarni organish. 3. Bemorlarni qabul qilishda qatnashish, laboratoriya tekshiruvi uchun ma- terial olishda ishtirok etish. 4. Davolash muassasasining malumotnomasi va kasallanib otgan kishini soroqlash asosida «Dispanser kuzatuvining nazorat xaritasi»ni toldiring. Ich terlama yoki salmonelloz rekonvalessentlari xususida dispanser kuzatuvining joriy rejasini tuzing. 5. Darsdan tashqaridagi vaqtdan foydalanib, dispanser kuzatuviga kelgan shaxslarni patronaj qiling. Olingan natijalar haqida oqituvchiga malu- mot bering. 1. YKXning asosiy vazifalari qanday? 2. YKXda qanday tibbiy hujjatlar toldiriladi? 3. Ayrim infeksion kasalliklarni boshidan kechirgan shaxslarni dispan- serizatsiya qilishdan maqsad nima? 4. Kasallik qaytalanishiga qarshi davoning epidemiologik ahamiyati qanday? 5. Ich terlama, vabo, dizenteriya, salmonellozlar bilan kasallanib otgan kishilarni dispanserizatsiya qilish qoidalari qanday? ? NAZORAT SAVOLLARI ! MUSTAQIL ISH 185 3-bob. NAFAS YOLI INFEKSIYALARI 3.1. Griðp. Paragriðp. Adenovirusli infeksiyalar Griðpning etiologiyasi. Griðp eng kop tarqalgan infeksion kasalliklardan biridir. Yaqin vaqtlargacha griðp kasalligi, yani viruslar orqali yuqadigan griðp yuqori nafas yollarining katari bilan almashtirilib, bir-biridan farq qilinmagan. Griðp kasal- ligiga filtrlanuvchi virus sabab boladi. Bu virus juda yuqumli bolib, tashqi sharoitga chidamsizdir. Virus quritish va quyosh nurlarining tasirida tez halok boladi. Griðp viruslari ozining antigen tarkibi bilan ajralib turadigan bir qancha tiðlariga bolinadi. Virusning A va B tiðlari, ayniqsa, yaxshi organilgan. Biroq, griðp virusining yana boshqa serologik tiðlari borligi haqida ham malumot bor. Epidemiologiyasi. Òarixiy manbalarga qaraganda, griðpning 3 marta pandemiyasi qayd qilingan. Birinchisi 18891890-yil- larda, ikkinchisi 19181919-yillarda, uchinchisi 1957-yilda bolib otdi. Pandemiya vaqtida aholining 5070 % kasallangan. Griðp infeksiyasi burun-halqum va tomoq shilliq qavatlari orqali orga- nizmga kiradi, song asosan nafas yollariga joylashib olib, oziga xos yalliglanish jarayonini vujudga keltiradi. Griðp viruslari tash- qariga nafas yollarining shilimshiqlari bilan chiqib turadi. Griðp turli shakllarda otadi. Biroq, griðpning hamma xillari uchun na- fas yollarining kataral yalliglanishi bilan birga qattiq intoksi- katsiya, yani organizmning zaharlanishi va ayniqsa, markaziy asab sistemasining zaharlanishi xarakterlidir. Griðpning yashirin davri 12 kun boladi. Yuqish manbayi griðpning aniq-ravshan yoki belgisiz shakli bilan kasallangan odam yoki virus tashib yuruvchi bolishi mum- kin. Griðp kasalligi, asosan, havo tomchilari orqali tarqaladi. Griðp bemor bilan bevosita aloqada bolish natijasida va kontakt yol bilan ham yuqadi, shuningdek, u idish-tovoqlar, dastromol, so- chiq orqali va qollardan ham yuqishi mumkin. 186 Kasallikka moyillik. Odam infeksiyaga moyil boladi, u griðpni tezda yuqtirib oladi. Griðp viruslarining konsentratsiyasi katta bolsa, odamlar bir-biri bilan yaqin muomalada kontaktda bolganlari tufayli kasallanish 100 % ga ham yetadi. Shaharlardan uzoqroq joylardagi aholining kopchiligi griðp kasalligi bilan kop- roq va ogirroq kasallanadi. Griðp paydo boladigan individual immunitet uzoq davom etmaydi. Biroq, shubhasizki, griðp bilan bir marta ogrigandan keyin kopchilikda biroz bolsa-da, immu- nitet paydo boladi. Griðp kasalligining tarqalishi sanitariya-gigiyena sharoitlariga bogliq. Òurarjoy sharoitlari yomon, aholi zich joylashgan bolsa, infeksiya manbayi bilan boladigan kontakt ham kop boladi va viruslar tezda atrofga tarqalib kasallik kopayib ketadi. Griðp epi- demiyasi har qanday iqlim sharoitida va yilning hamma mav- sumlarida vujudga kelishi mumkin. Griðp eng kop tarqalgan infeksiyalardan biri bolib, katta epidemiyalarga va hatto pandemiyalarga sabab boladi. Griðpga qarshi kurash. Òomchilar orqali tarqaladigan boshqa infeksiyalarga qarshi kurashga nisbatan ancha qiyin, chunki griðp Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling