O’zbekistan respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalar universiteti nukus filiali

Qo’sh qutbli tranzistorlar
Tranzistorlar radioelektronikada juda ko’p ishlatiladi. Ular qo’sh Qutbli va maydon tranzistorlariga bo’linadi. Qo’sh qutbli tranzistor yoki tranzistor ikkita p-n- o’tishli yarimo’tkazgichli kristaldan iborat Ya’ni unda turli tip o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan uchta qatlamli sohalar bo’ladi.

Maydon tranzistorlari
Maydon tranzistori uch elektrodli yarimo’tkazgichli asbob bo’lib unda istok, zatvor, kanal va stok sohalari bo’lib yarimo’tkazgich qatlam qalinligini o’zgarish hisobiga chiqish toki boshqariladi. Hozirgi vaqtda ikki turdagi maydon tranzistorlar: p-n- o’tish bilan boshqariladigan transistor va MDY – transistor (metal-deilektrik-yarimo’tkazgich strukturali) lardan elektronika sohasida keng foydalaniladi.
Tristor VAXida manfiy deffirensial qarshilik mavjud bo’lgan uch va undan ortiq p-n o’tishlarga ega ko’p qatlamli yarimo’tkazgich asbob ,,tristor’’ deb ataladi. Tristorning VAXida tok ortishi bilan kuchlanish kamayadigan AB soha mavjud. Tristor ishlaganda ikkita muvozanat holatda bo’lishi mumkun.
Tranzistor – eng ko’p tarqalgan yarimo’tkazgich kuchaytirgich asbobdir. Tranzistor yarimo’tkazgich material asosida yasalgan bo’lib, yaqin joylashgan ikki o’zaro ta’sirlashuvchi p-n o’tishlaridan tashkil topgan. Ikkala p-n o’tishlarni yarimo’tkazgichning uch sohasi ajratib turadi. Bu sohalar mos ravishda ,,emitter’’, ,,kollektor (chekka sohalar) va ,,baza’’ (o’rta soha) deb ataladi.

Boshqariluvchi to‘g‘rilagichlar Tiristorlarda ulanish m om entini boshqarish im koniyati bo‘lgani sababli ular boshqariluvchi to‘g‘rilagichlar sxemalarida ishlatiladi. Bitta tiristorli boshqaruvchi to‘g‘rilagichning eng sodda sxem asi 1-a-rasmda keltirilgan. Tiristor ulanishi uchun ikkita shart bajarilishi zarur: tiristor anodidagi kuchlanish musbat bo‘lishi zarur (lekin U_{to’g’ulan} kuchlanishidan katta bo‘lmasligi kerak) va BEga ochuvchi tokka mos musbat kuchlanish berilgan b o ‘lishi shart. Birinchi shart elektr tarm oqning musbat yarim davrida tarmoq kuchlanishi иш (1-b-rasm) uchun bajariladi, ikkinchi shart bajarilishi uchun tiristorning BEiga ochuvchi im puls (U_OCH(1-d-rasm) beriladi. Tiristor ochilgandan so‘ng BE o‘zining boshqarish xususiyatini yo'qotadi, shuning uchun anoddagi oniy kuchlanish nolga teng bo‘lganda uning o‘chishi sodir bo‘ladi. Rezistiv yuklam R_yu dagi filtrlanm agan kuchlanish impulslari shakli U_yu, 1e-rasm da keltirilgan. T iristorning ulanish m om entini tarm o q kuchlanishining m usbat yarim davri davom ida, ya’ni 0


Sozlanuvchi to ‘g‘rilagich sxemasi (a) va uning kirishidagi (b), tiristorning boshqaruvchi elektrodidagi (c) hamda chiqishdagi (d) kuchlanishlar diagrammasi.
sozlash mumkinligi ko‘rinib turibdi. Bu yerda a — U_KIR = 0 mornentga nisbatan boshqaruvchi impulsning siljish burchagi, u ulanish burchagi deb ataladi. Shunday qilib, tiristorning ulangan holati davomiyligi:

ifoda bilan aniqlanadi, bu yerda: T — kirish kuchlanishi U_KlR ning tebranish davri. Yuklamadagi o ‘rtacha kuchlanish:

ga teng b o ‘ladi. B u n d a a g a r tir is to r a = 0 d a u la n s a , y u k lam ad a g i o ‘rta c h a to ‘g ‘rilangan kuchlanish UYu 0 .RTmaksin al qiymatga ega b o ‘ladi, agar а = я b o ‘lsa, UYu 0 .R T kuchlanish nolga teng bo'ladi. Tiristorni bunday boshqarish faza impuls usuli deb ataladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
Internet saytlardan foydalanildi.