O’zbekistan respublikasi

5. Dıqqattıń rawajlanıwı

Dıqqat óziniń rawajlanıw basqıshlarına iye.Bala ómiriniń birinshi aylarında tek erksiz dıqqattıń barlıǵı baqlanadı. Bala dáslep kúshli yamasa keskin parıq qılatuǵın sırtqı qozǵatıwshılardı sezedi. Úsh aylıq bolıwı menen bala, ómiri menen tıǵız baylanıslı bolǵan obektler menen kóbirek qızıǵıp baslaydi. 5-7 aylıǵında bala jeterli dárejede uzaq waqıt dawamında qanday da bir nárseni baqlawi, uslap kóriwi, awzına salıwı múmkin. Ásirese, anıq hám jıltıraq nárselerge bolǵan qızıǵıwshılıǵı anıq kórinedi.Bul erksiz dıqqattıń tolıq rawajlanǵanlıǵınan derek beredi .[2]
Erkli dıqqattıńúlgileri, ádette, birinshi jıldıń aqırı ekinshi jıldıń baslarına kelip, payda bua baslaydi. Balada erkli dıqqattıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı onı tárbiyalaw processi menen baylanıslı. BalanıńátirapındaǵI adamlar áste-aqırın balanı ózi qálegenin emes, balkim, oniń islewi zárúr bolǵanların orınlawǵa úyretip baradı.
Erkli dıqqattıń rawajlanıwında oyın úlken áhmiyetke iye. Oyın procesinde bala óz háreketlerin oyın talaplarına muwapıqlastırıwdı hám olardı qagıydalarǵa say ráwishte baǵdarlawdı úyrenedi. Kópshilik nárseler hám hádiyseler menen tanısıp barıw, ápiwayı múnásiybetlerdi parıqlaw tájiriybesinińáste-aqırın qáliplesiwi, ata-analar menen hámme waqıt sáwbetlesiw, olar menen qıdırıw hám oyınlar oynaw, basqa zatlar hám oyınshıqlardı oynatıw–bulardıń hámmesi balanıń jeke tájiriybesin bayıtadı, sonıń menen birge, oniń qızıǵıwları hám dıqqatın rawajlandıradı.
Mektepke shekemgi balanıń tiykarǵı ózgesheligi erkli dıqqatınıń jeterli dárejede bekkem emesliginen ibarat. Bala jat qozǵatıwshılarǵa ańsat aldanadı, oniń dıqqati júdá seziwsheń boladı. Áste-aqırın balada shınıǵıwlar hám erk kúshi járdeminde óz dıqqatın basqara alıw sheberligi qáliplesedi.[1]
Erkli dıqqattıń rawajlanıwında mektep óz aldına úlken áhmiyetti quraydı. Mektep shınıǵıwları procesinde bala intizamǵa úyrenedi, bunda qunt etiw, minez-qulqın baqlaw sheberligi qáliplesedi. Sonı aytıp ótiw kerek, mektep jasındaǵı erkli dıqqattıń rawajlanıwı hám belgili basqıshlardan ótedi. Baslanǵısh klasslarda bala shınıǵwlarda óz minez-qulqın tolıq baqlay almaydı, onda erksiz dıqqat ústúnlik qıladı.
Bolıp klasslarda óspirimniń erkli dıqqatı bolıp rawajlanıw dárejesine kóteriledi. Oqıwshı jeterlishe uzaq waqıt dawamında belgili xızmet túri menen shuǵullanadı, óz minez-qulqın baqlaydı. Lekin, sonı kózde tutıw kerek, dıqqat sıpatına tárbiyalaw shárayatlarınıńózi emes, bálkim, jas ózgeshelikleri de tásir kórsetedi.13-15 jaslarda júz beretuǵın fiziologiyalıq ózgerisler bolıp dárejedegi sharshaw hám tásirsheńlik penen birgelikte keshedi, hám bazı bir jaǵdaylarda dıqqattıń tómenlewine alıp keledi.[1]
Solay etip, dıqqattıń rawajlanıwında eki tiykarǵı basqıshtı ajıratıw múmkin:
tiykarǵı ózgesheligi sırtqı tárepten belgilengen dıqqattıńústinliginen ibarat bolǵan mektepke shekem rawajlanıw basqıshı hám ishki dıqqattıń jedel rawajlanıwı ózgesheligine iye bolǵan mektep dáwiri rawajlanıw basqıshları bolıp esaplanadı.