O’zbekistan respublikasi

Seziwlerdiń nerv – fiziologiyalıq tiykarları
Bizge belgili, seziwler tek ǵana sırtqı tásirler nátiyjesinde payda bolmay, bálkim organizmniń ishki jaǵdayında hám ámelge asırıladı. Seziw nerv dúzilisiniń ol yaki bul qozǵatıwshısınan tásirleniwshi reaksiyaları túrinde payda boladı hám hár qanday psixikalıq hádiyse sıyaqlı reflektorlıq ózgesheligine iye. Seziwlerdiń nerv – fiziologiyalıq tiykarin qózǵatıwshınıńózine uqsaytuǵın analizatorǵa tásiri nátiyjesinde payda bolatuǵin nerv processin quraydı. Sonday-aq, seziwlerdiń nerv fiziologiyalıq tiykarin úyreniwde
I.P.Pavlov pikiri menen aytqanda analizator apparatın payda etedi.[2]
Analizator – sırtqı hám ishki ortalıqtan keletuǵın eleslerdi qabıl etip alıp, fiziologiyalıq process bolǵan qozǵalıstı psixikalıq processke, yaǵniy seziwlerge aylandıratuǵin nerv mexanizmleriniń sisteması. Analizator apparati 3 bólimnen quralǵan bolıp, olar tómendegilerden ibarat :
periferik (retseptor) – sırtqı kúshti nerv processine ótkizetuǵın arnawlı
transformator bólegi; analizatordıń periferik bóliminiń oraylıq analizator menen baylanıstıratuǵın
jollardı ashatuǵın afferent (orayǵa umtılıwshı) hám efferent (oraydan qashıwshı) nervler; analizatordıń periferik bólimlerinen keletuǵın nerv signallarınıń qayta isleniwi júz
beretuǵın qabıq astı hám qabıq bólimleri. [2]
Analizatordıń qabıq bóliminde retseptor kletkalarınıń tiykarǵi bólegi jámleńgen ózek, yaǵnıy oraylıq bólim hám qabıqtıń túrli jaylarında belgili bir muǵdarda bar bolǵan, tarqatılǵan kletka bólimlerinen quralǵan sırtqı bólim boladı. Analizatordıńózek bóleginde retseptorden orayǵa umtılıwshı nervler jaylasqan bolıp, kóplegen kletkalardan ibarat. Usı analizatordıń periferik, yaǵniy tarqalıp ketken bólimleri basqa analizatorlardıńózekleri menen átirapındaǵı tarawlarǵa kiredi hám óz aldına zatlardı izlew processinde pútkil bas miy qabıǵınıńúlken bólegi qatnasiwına erisiledi. Analizatordıńózegi analiz hám sintez qılıw funksiyasin orınlaydı , máselen, seslerdiń joqarılılıǵı.[2]
Analizator nerv processleriniń reflektor jayınıń pútkil jolı deregi hám eńáhmiyetli bólegin quraydı. Reflektor jayı retseptorden kóz-qarastı miyge alıp baratuǵın nerv jolları hám effektordan quralǵan bolıp tabıladı. Reflektor jayı elementlerdińóz ara múnásiybeti quramalı organizmnıń dógerek–átiraptaǵı álemde tuwrı mólsher alıwdıń organizmniń jasaw shárayatına muwapıq túrde xizmetiniń negizin támiyinleydi.¹²