O’zbekistan respublikasi

3. Seziw sezgirlik psixologiyalıq tiykari haqqında qısqasha juwmaq
1. Psixofiziologiyada bosaǵalardıń eki tur’i: absolyut sezgirlik bosaǵası hám parıqlaw bosaǵasın ayıradı.
Qozǵatıwshılardıń eń kúshsiz tásiri astında dáslep payda bala tuǵın sezilerli dárejede ishki seziwdiń tómengi absolyut sezgirlik bosaǵası dep ataladı. Iri ólshemli tásirleniw tásirinde málim bir seziwdiń barlıǵı, tásileniwdiń barǵan sayın ósiwi nátiyjesinde seziwdiń joǵalıp ketiwi yamasa awırıwdı seziw bolıp absolyut seziw bosaǵasi dep ataladı.[2]
Absolyut sezgirlik sıpatında kúshsiz qozǵatıwshılardı seziw qábileti , parıq lawǵa sezgirlik sıpatında bolsa – qozǵatıwshılar ortasındaǵı kúshsiz parıq lardı seziw qábileti túsiniledi. Qozǵatıwshılar eń kishi ólshem tásirinde payda bala tuǵın dáslepki sezim sezgirliktiń absolyut bosaǵası dep ataladı. Fiziuog alım G.V. Gershoni hám xızmetkerlerdiń izertlewlerinshe, seziw bosaǵasınan tómenlewde jaylasqan ses qozǵatıwshıları, miy elektr aktivliginińózgeriwi hám kóz qarashıǵınıń keńeyiwin júzege keltiriwi múmkin. Seziwlerdi payda qilmaydigan qozǵatıwshılar tásir sheńberi G.V.
Gershonı tárepinen «sensor astı tarawı» dep ataldi.[2]
Sezgirlik (bósaǵa) hám qozǵatıwshılar kúshi ortasında qarama-qarsı baylanıs bar:
seziwdiń payda bolıwı qanshelli úlken kúsh talap etken bolsa, adamdagı sezgirlik sonshelli tómen boladı. Sezgirlik bósaǵaları har bir adam ushın ózine tán bolıp esaplanadı.
Tómen hám bolıp absolyut bosaǵalardıńúlkenligi túrli shárayatlar : insan jası hám xızmet ózgesheligi, retseptordıń wazıypa orınlaw ózgesheligi, tásir etiw kúshi hám dawamlılıǵı hám t.b.lar tásirinde ózgeredi. Joqarı dárejedegi sezgirlikke óspirimlik dáwirde erisiledi.[2]
Absolyut sezgirlik penen bir qatarda salıstırmalı sezgirlik – tásir tezliginińózgeriwine salıstırǵandaǵı sezgirlik ham bar . Salıstırmalı sezgirlik parıqlawdıń baslaniwı menen ólshenedi. Seziwler kúshi yamasa sıpatında onshelli sezilmeytuǵın parıqtı júzege keltiretuǵın xızmettegi qozǵatıwshılar kúshine salıstırǵanda eń kishi qosımsha parıqlaw bosaǵası yamasa kóp tárepleme bosaǵa dep ataladı .
Parıqlawǵa bolǵan sezgirlikti tájiriybede izertlew Veber hám Bugerge ortasha, yaǵnıy absolyut sezgirliktiń tómen yamasa bolıp bosaǵalarına jaqınlaspaytuǵın qozǵatıwshılar ushın haqıyqıy bolǵan nızamdı sálelendiriw imkaniyatın berdi. Bolǵan kóre, qozǵatıwshı arttırıw kúshiniń oniń tiykarǵi kúshine salıstırǵanda sezgirliktiń belgili bir turi ushın hámme waqıt úlken liginde bolıp tabıladı. Basımdı (taktil sezgirlik) seziwde bul arttırıw qozǵatıwshı dáslepki awırlıǵınıń 1/30 ǵa teń, esitiw qozǵatıwshıları ushın bul konstanta 1/10 ga, kóriw qozǵatıwshıları ushın – 1/100 ǵa teń.[1]
Nemis fizigi G. Fexner júdá kúshsiz hám júdá kúshli tásirler astında salıstırmalı bosaǵalar óz áhmiyetin joq bolıwın anıq ladı. Sonday-aq, u qozǵatıwshılar kúshi geometrikalıq progressiya tiykarında asıp barıwı menen seziw jedelligi arifmetikalıq progressiya tiykarında asıwın anıqladı. Hár tárepleme sezgirlik ham parıqlaw bosaǵası óshemine salıstırǵanda teris baylanista boladı: parıqlaw bosaǵası qanshelli úlken bolsa, hár tárepleme sezgirlik sonshelli kishi boladı .