O’zbekistan respublikasi

3. Motiv 81м motivatsiya т1рептен байланыслы бол2ан 3оз2алты7шы 81м т6синиги бас3ары7шы т1реплери бар. Психологияда инсан минез-8ул3ында2ы 3оз2алты7шы т1реплерди с67ретле7 81м т6синдири7 ушын 3олланылату2ын
т6синдирмелер арасында мотиватсия 81м мотив т6синиклери е4 18мийетли 81м тийкар болып есапланады.[1]
«Motivaciya» atamasы «motiv» атамасына 3ара2анда ке4рек т6синикке ийе. «Motivaciya» sózi 81зирги заман психологиясында минез-8ул3ты детерминатсияла7шы факторлар.Бу2ан, тийкарынан, м6т1жликлер, мотивлер, ма3сетлер, умтылыслар 81м бас3а к5пшилик) дизимин белгиле7ши81м минез8ул3 искерлиги м1лим д1режеде услап туры7шы, хошеметле7ши 8алат сыпатында екиленген м1ниде 3олланылады. Биз мотиватсия т6синигин биринши м1ниде 3оллаймыз. Сондай 3ылып, мотиватсияны инсан минез-8ул3ы, оны4 келип шы2ы7ы, ж5нелиси 81м искерлигин т6синдирип бери7ши психологик характерге ийе бол2ан себеплер жыйындысы сыпатындабелгиле7 м6мким.²⁸[3]
Ш5лкемлестири7ши психологларды4 жумыс бери7шилерди мотиватсияла7 81мде б1мтликти т1минле7ге 81рекетлериндеги ж1рдемин к5рип шы2ы7дан алдын неге 81р 3андай жумышсы жо3ары стандарт й1ки 3ыйын ма3сетке ериси7и м6мкинлигин толы3 к5рип шы2амыз.
%си7 имканы бол2ан 81р 3андай исте 17метке умтылы7шы сиз билген адамды есле4. Енди оннан кемрек 81рекет 3ылып атыр2ан адамды есле4.
Психолог Генри Мйуррей (1938) биринши адамны4 ериси7 мотиватсиясын т1жрийбе 81м пикирлерди ийеле7 ушын, сондай-а3 тезде жо3ары ериси7 ушын 18мийетли жетискенликлерге умтылысы сыпатында к5рсеткен.
Оларды4 3аттыйатлы2ы 81м реал 7азыйпаларды 1мелге асырылы7ы м6мкин, жо3ары д1режедеги мотиватсиялы адамлар к5п затлар2а ериседи.
Intellekt testти4 1%ни4 жо3арысында бол2ан 1528 калифорниялы балалар 5мири да7амында 6йренилген. №ыры3 жыл 5ткеннен со4 изертле7шилер к5брек 81м кемрек к1сиплик жетискенликлерди салыстыр2анда мотиватсион пары3ларды та7ды. Сол muvaffaqiyatliroqlar иззетталап, к6шке толы 81мде 3аттыйатлы еди. Балалы2ында оларды4 актив шыны2ы7лары к5п бол2ан. Ер жетип атыр2анда к5п топарлар2а 3атнас3ан 81м тамашаг5йге 3ара2анда спорт жарысларыны4 3атнасы7шысы бол2ан ( Golmen,1980). Ы3тыдарлы балалар 31бийлетли 6йрени7шилер. Т1жрийбеси к5плер matonatli ат3ары7шылар.
Орта мектеп 81м университет студентлери биргеликте жумыс алып бар2анда 5злестири7, davomat 81м абрай ушын интизамлы интеллекттен к5ре жо3ары к5рсеткишке ийе бол2ан. Буйымлар, пикирлер 81м адамларды ийеле7, жо3ары стандарт3а ериси7 ушын “Интизам таланттан 6стин” деген шешимге келди изертле7шилер.
Anjela Dakvort 81м Martin Seligman не ушын 3ыз балалар олар менен бирдей 31билеттеги ер балалар2а к5ре мектепте жо3ары ба8а алы7ларын т6синдиреди (2005,2006).
Бира3 интизам 31бийлетти жетилистиреди. Оларды4 20-жыллар басында топскрипкашылар о3ыты7шы болы7 нийетинде бас3а скрипкашы студентлерден еки м1рте к5п –10000саат топла2ан(Erikson 81м b., 2001,2006,2007). Економика бойынша Нобел лауреаты психолог Gerbert Saymon(1998)ды4 изертле7леринен 10жыл 3а2ыйдасы деп атал2ан 3а2ыйда ж6зеге келди: ж181н експерт-класслары тара7ы бойынша он жылдан кем болма2ан 7а3ыт я2ный 81птесине 3ыры3 саат, жылына ели7 81пте ислеген. :лкен алымлар, спортшылар 81м с67ретшилер 6йренилгени аны3лан2анда оларды4 б1ршеси жо3ары мотиваcийа2а 81м жеке интизам2а ийе, 5з ма3сетлерине ериси7 ушын к6нине саатлап 7а3ыт сарыпла72а тайар ( Blum,1985). Бул жар3ын жулдызлар тек 2ана 5зини4 т1кирарланбас таланты, б1лки к6нделикли интезамы менен да ажралып турады. Жо3ары н1тийже gallon(4,5litr) ter менен бир шай 3асы3 ил8амды араласпасындай сезиледи.²⁹[3]
Dakvort va Seligman аны3ла2анындай, ж6д1 17метли адамларды 5зи 3атары талантлы те4леслеринен да7ж6реклик – уза3 м6ддетли уллы ма3сетлерге сай жо3ары сады3лылы3 ажратып турады. Со2ан 3арамай интеллигент 3о4ыра7 сыпат egrilikdek пайда болады, б1лки же4ис емес. Бул бизге 17мет шийки таланттан да к5п затты 3амтып алы7ды а4латады. Соны4 ушын ш5лкемлестири7ши психологлар 1пи7айы жумыста исле7ши 1пи7айы адамларды4 итибарын тарты7 81м motivaciyaла7 жолларын излемекте.
Минез-8ул3ты4 пайда болы7ы, да7амлылы2ы 81м тура3лылы2ы, ба2дарла7шылы3 81м г5зленген ма3сетке ерискеннен со4 тамамланы7ы, келешектеги 7а3ыйалар2а мейиллик, ажыратып алын2ан минез-8ул3 актыны4 у3саслы381м мазмун т1репинен бириккенлиги, н1тийжелигин асыры7 киби т1реплери motivacion т1рептен т6синдирили7ин талап етеди.
«Неге?», «Не ушын?», «Не м13сетте?», «Нени4 есесине?», «№андай м1ниске ийе?» 81м бас3а усы т6рдеги сора7лар2а жу7ап изле7 motivaciya2а сай 1мелге асырылады.
Минез-8ул3ты4 31леген т6ри ишки 81м сырт3ы себеплер менен т6синдирили7и м6мкин. Биринши 8алатта т6синдири7ди4 баслан2ыш 81м со42ы jaǵdaylari sıpatında sub’ekt минез-8ул3ыны4 психологик т1реплери, екиншиден – сырт3ы 81м активлик шарайатта пайда болады. Бириншыи жа2дайда мотивлар, м6т1жликлер, м13сетлер, тилеклер, 3ызы2ы7шылы3лар 81м т.б.лар, екиншисинде болса- ж6зеге келген жа2дайдан келип щы33ан утыслар 8а33ында с5з етиледи. Гей 8алларда инсан минез-8ул3ын иштен аны3лап берету2ын б1рше тийкарлар шахс диспозиcялары деп аталады. Сол 8ал2а му7апы3 р17иште диспозиcион 81м 8алатлы мотиваcиялар 8а33ында минез-8ул3ты детерминаcыйала7ды4 ишки 81м сырт3ы аналоглары сыпатында с5з ж6ритиледи. Соны4 ушын инсанны4 31леген 81рекети еки т1реплеме' диспозатсион 81м 8алатлы детерминатсия сыпатында к5рип 5тиледи.
Диспозитсиялар 5з м1нисине к5ре мотивлер. Маtiv motivaciyadan пары3лы р17иште , – buл минез – 3ул3 субиектини4 5зине тийисли бол2ан, оны4 м1лим бир 81рекетлерди 1мелге асыры7да иштен ийтермеле7ши тура3лы жеке ту7ындысы. Мотивти, сондай-а3, улы7маластырыл2ан к5ринисте к5пшилик диспозитсияларды а4латату2ын т6синик сыпатында белгиле7 м6мкин.
Бар бол2ан диспозмтсиялардан е4 18мийетлиси м6т1жликлер 31ле7лер т6синиги есапланады. М6тажлик,31ле7 деп, инсан ямаса8ай7анны4 м1лим бир ш1раятларда олар2а нормал жаса7 81м ра7ажланы7ы ушын жетиспе7шилик жа2дайына айтлады. М6т1жлик шахс жа2дайы сыпатында 6зликсиз р17ште инсанда2ы организм(шахс) ушын жетиспе7шилик пенен байланыслы бол2ан 3анаатландырмаслы3 8исси менен байланыслы
Инсан м6т1жликлерини4 тийкар2ы 31сийетлерине 3анаатландыры7 к6ши, пайда болы7ды4 да7амыйлы2ы81м усыллары киреди. Шахсты4 18мийетли м6т1жлилиги, оны4 зат3а байланыслы мазмуны, я2ыный,усы м6т1жлигин 3андыра алату2ын материаллы3 81м м1на7ий м1денийат обиектлерини4 жыйындысы.
М6т1жлиликтен кейинги мотивацион 18мийетке ийе бол2ан т6синик – бул ма3сет. Ма3сет деп, активлик пенен байланыслы бол2ан, 18мийетли м6т1жликти 3анаатландырату2ын тиккелей а4ланы7шы н1тийжеге айтылады. Психологик жа3тан ма3сет сананы4 мотиватсиялы 3оздыры7шы мазмуны, ол инсан т1репинен искерликти4 тиккелей 81м жа3ын к6тилип атыр2ан н1тийжеси сыпатында т6синиледи.
К5рип шы2ыл2ан мотивасийалы ту7ынды dispoziciyalar (motivlar), м6т1жлиликлер 81м ма3сетлер инсан мотивасион тара7ыны4 тийкарын пайда ети7шилер болып есапланады.
Шахсты4 мотиватсион тара7ын ра7ажлан2анлы3 к5з-3арастанке4лик, ийили7ше4лик 81м иерархийаластыры7 к5рсеткишлери бойынша ба8ала7 м6мкин. Мотиватсион тара7ды4 ке4лиги дегенде, д1режелрди4 81р биринде келтирилген дипозитсиаялар, м6т1жлик 81м ма3стлер киби мотиватсион белгелерди4 сыпат т1рептен 81р т6рлилиги т6синиледи адамда т6рли мотивлер, м6т1жликлер 81м ма3сетлер 3аншелли к5п болса, оны4 мотиватсион тара7ы да соншелли ра7ажлан2ан есапланады.
Мотиватсион тара7ды4 ийили7ше4лиги мотиватсия протсессин т5мендегише характерлейди: жо3ары д1режедги мотиватсион мейлини43анаатландырылы7ы ушын т5мен д1режедеги 81р т6рли мотиватсион мейиллер3аншелли к5бирек
3олланыл2ан жа2дайда мотивасион тара7 да соншлли д1режеде ийили7ше4 болады. Máselen, bir individ ушын билим алы72а бол2ан м6т1жлик тек телевидение, радио 81м кино есабына 3анаатландырылса, бас3асы ушын та сондай м6т1жлигин 3анаатландырату2ын затлар т6рли китаплар, д16ирлик басас5з, адамлар менен байланыс есаланады. Keyingi jaǵdayda motivacion тара7 ийили7ше4рек болып есаланады.