O’zbekistan respublikasi

5. O‘zin an’law, o‘zin bahalaw ha’m sistemasında adamlar menen óz ara qarımshaxsıy dawagerlik da’rejesi. qatnasqa kiriskennen soń insan ózin átiraptaǵı ortalıqtan ajıratadı, ózindegi fizikalıq hám
ruwxıy jaǵdaylar, háreketler hám processlerdiń subekti sıpatında sezedi, jekeózi ushın «basqaları» átirapında turǵan, sonıń menen birge, olarǵa tikkeley baylanıslı bolǵan «Men» sıpatında payda boladı. Shaxsan «Men» barlıǵınıń subektiv keshirmesi, eń dáslep, insanniń házirgi, ótken zaman hám keleshekte shaxsan ózine salıstırǵanda ózinińuqsaslıǵın túsiniwi jaǵdayında sáwlelenedi. Solay etip, ózin ańlaw yamasa «Menkoncepsiyası» – bul individtińózi haqqındaǵı kóz-qaraslarınıńtákirarlanbas sisteması sıpatında keshiriletuǵın salıstırmalıturaqlıol yaki bul dárejede ańlanǵanlıq bolıp, oniń tiykarında individ basqa adamlar menen óz ara baylanısların ornatadı hám ózine múnásiybet bildiredi. «Men-koncepsiyası» – bir pútin bolsada, lekin ishki qaramaqarsılıqlardan shette emes, ózine salıstırǵanda beyimlilik sıpatında payda bolatuǵın hám tómendegi quramlıq bóleklerden ibarat shaxsıy Men obrazıbolıp esaplanadı: kognitiv – óz sıpatları, ılayıqlı, sırtqı kórinisi, jámiyetlik áhmiyetliligi hám t.b.lar obrazı; emocional – ózin húrmet, ózin jaqsı kóriw, ózin kemsitiw hám t.b.; bahalaw -erkli – ózine berilgen bahanı kóteriwge, húrmetke sazawar bolıwǵa hám t.b.ǵa umtılıw. «Men-koncepsiyası» – jámiyetlik óz ara tásir shárti hám aqıbeti jámiyetlik tájiriybe menen anıqlanadı. Oniń quramlıq bólimleri: real Men (ózin házirgi zamanda dep kóz aldına keltiriw), ideal Men (oniń pikirinshe, morallıqqaǵıyadalarǵa boysınǵan subekt kim bolıwı), dinamikalıq Men (subekt qanday bolıwınqálewi), qıyalıy Men(imkaniyat bolsa, subekt qanday bolıp qalıwınqálewi) hám basqaları.[1]
I.S. Kon «Men» túsiniginindividkeózin ańlawdıǵana emes, balkim, óz xizmetin sanalı baǵdarlaw hám basqarıw imkaniyatın jaratıwshı aktiv-dóretiwshilik, integrativ kiris sóz sıpatında ashıp bergen halda, bul túsiniktiń eki táreplemeózgeshelikke iye ekenligin aytıpótedi. Ózin ańlaw ekilengen «Men» di óz ishine aladı: 1) «Men» oylaw subekti sıpatındaǵı, reflekske iye «Men» – aktiv, háreketsheń, subektke tiyisli, ekzistensial «Men»; 2) «Men» qabıl etiw hám ishki seziw obekti sıpatında – obektke tiyisli, reflekske iye, ájayıpwaqıyalıq, «Men» dárejesi yamasa «Men» obrazı «Men» túsinigi, «Men-koncepsiyası».
Reflekske iye «Men» kognitiv sızılmadan ibarat bolıp, oniń járdeminde individ óziniń jámiyetlik persepsiyasın hám basqaları haqqındaǵıkóz qaraslardı dúzedi. Kognitiv sızılma eki sistemanı óz ishine aladı: shaxsıy hám jámiyetlik uqsaslıq. Shaxsıy uqsaslıq fizikalıq, intellektualhám morallıq qırralar atamalarındaǵıóz baǵdarın belgilewge kiredi. Jámiyetlik uqsaslıq óz aldına uqsaslıqlardanquralǵan bolıp,adamnıń túrli jámiyetlik toparlar: genetik, millet, klass, jınıs hám t.b.larǵa tán ekenligi menen belgilenedi.Shaxsıy uqsaslıq penen bir qatarda jámiyetlik uqsaslıqózin ańlaw hám jámiyetlik minez-qulıqtıń tiykarǵı basqarıwshısı bolıp esaplanadı.
«Men-koncepsiyası» tek ańlanatuǵınlardıóz ishine alǵanı ushın onı sanalı kognitivqabıl etiw hám individtińózin ózi bahalawı, yaǵnıy, ózi haqqında pikir bildiriwi sıpatında anıqlaw múmkin.[2]
Kópshilik shet ellikavtorlardıń U. Xyuit tárepinen ulıwmalastırılǵan qaraslarına kóre, «Men-koncepsiyası» bir neshe quramlıqbóleklerdióz ishine aladı.