O’zbekiston aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qomitasi toshkent axborot tehnologiyalari universiteti

4.2. Boshqarish strukturalarining tashkiliy turlari
Boshqarishning quyidagi  asosiy tashkiliy  strukturalari mavjud: 
• 
 Chiziqli struktura;
• 
 Chiziqli-shtabli struktura;
• 
 Funktsional struktura;
• 
 Chiziqli-funktsional struktura;
• 
 Dasturli-maqsadli struktura;   
Har  bir  strukturada  rasmiy  va  norasmiy  aloqalar  mavjud.  Rasmiy  aloqalar,  avvalo  vertikal
aloqalardir. Ular rahbarlik va bo’sunish turlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi.
Agar  rahbarlik  to’laqonli  bo’lib,  quyi  organ  quyi  faoliyatga  doir  barcha  masalalarga  daxldor
bo’lsa, bunday aloqa chiziqli rasmiy aloqa deb ataladi.
Agar  rahbarlik  cheklangan  bo’lib,  quyi  organ  quyi  faoliyatga  doir  o’zining  masalalariga
daxldor bo’lsa, bunday aloqa funktsional vazifaviy rasmiy aloqa deb ataladi.

Organlar  o’rtasidagi  vertikal  aloqadan  tashqari  gorizontal  aloqalar  ham  mavjud  bo’lib,  ular

muvofiqlashtirish, uyg’unlashtirish va hamkorlik qilish tarzidagi aloqalardir.
Boshqaruv  strukturasida  asosiy  o’rinni  hokimiyatga  tayanadigan  rasmiy  aloqalar  egallaydi.
Lekin  norasmiy  aloqalar  muhimdir.  Ba'zan  ular  tashkilotning  ishini  yo’lga  qo’yishda  hal  qiluvchi
ahamiyatga ega bo’ladi.
Norasmiy  aloqalar  turli  xilda  bo’lishi  mumkin.  Bular  jumlasiga  korxonadagi  qarindoshlik
aloqalari,  unda  tarkib  topgan  umumiy  manfaatlar,  masalan,  kasblar,  qiziqishlar,  sport  bilan
shug’ullanish yoki do’stona munosabatlar, birga o’qiganlik va boshqalar kiradi.
Norasmiy aloqalar ham e'tibordan chetda qolmasligi kerak. Chunki:
• 
  norasmiy  aloqalar  rasmiy  strukturaning  barcha  bo’g’inlari  bilan  kesishadi;    qator
munosabatlar  ishdan  tashqarida  paydo  bo’ladi  va  korxonaning  barcha  ishiga  ta'sir
ko’rsatadi;
• 
  norasmiy  tizim  o’zining  ko’pgina  ko’rsatkichlari  bo’yicha  korxona  faoliyatining
samarali tashkil qilishga imkon beradi.
Ammo  norasmiy  aloqalarning  salbiy  jihatlari  ham  yo’q  emas.  Ehtiyotkorlik,  sezgirlik  yo’q
bo’lgan  joyda  guruhbozlik,  mahalliychilik,  qarindosh-urug’chilik  va  shunga  o’xshash
ko’rinishlarning sodir bo’lishi hech gap emas.
Har  bir  rahbar  o’ziga  ishonib  topshirilgan  bo’linma  faoliyatini  yakkaboshchilik  asosida
boshqaradi va barcha zarur qarorlarni mustaqil ravishda qabul qiladi.
Bo’ysunuvchi  xodimlar  faqat  o’zlarining  bevosita  rahbarlarining  farmoyishlarini  bajaradilar.
Yuqori  turuvchi  rahbar  xodimlarga  ularning  bevosita  boshlig’ini  "chetlab"  murojaat  qilmasligi
kerak. Masalan, korxona direktori tsex boshlig’ini chetlab masterga buyruq bermasligi kerak. Shu
tariqa  rahbarlikning  vertikal  liniyasi  va  bo’ysunuvchilarga  ta'sir  ko’rsatishning  to’g’ridan-to’g’ri
yo’li ochiladi.