O’zbekiston davlat sanʼat muzeyi

SIFAT. SIFATLARNING MA’NO TURLARI. SIFATLARNING TUZILISHIGA KO’RA TURLARI. SIFAT DARAJALARI. SIFATLARNING SINTAKTIK VAZIFASI.
Sifat o’zbek tilida ham, rus tilida ham shaxs, narsa, voqea-hodisa kabilarning belgisini bildiradi. Rus tilida sifatni boshqa so’z turkumlaridan farq qildiruvchi qo’shimchalar mavjud. O’zbek tilida esa, xuddi boshqa so’z turkumlari kabi, sifatlarni ajratib turadigan maxsus morfologik ko’rsatkichlar yo’q. Qiyoslang:
Sifatlar Otlar
kichik kuchuk
oilali shaftoli
chiroyli chumoli
xavfli hovli
yasama qatlama
sariq tariq
qiziq qoziq
qizil hazil
O’zbek tilida sifatlar maínosiga ko’ra, quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1. Fe’l-atvor, xususiyat bildiruvchi sifatlar: yaxshi, yoqimtoy, odobli, chaqqon, suníiy, tabiiy, ajoyib kabi.
2. Holat bildiruvchi sifatlar: go’zal, suluv, soqov, sovuq, tinch, yangi, boy kabi.
3. Rang-tus bildiruvchi sifatlar: oq, qora, qizil, sariq, ko’k, malla kabi.
4. Shakl-ko’rinish bildiruvchi sifatlar: dumaloq, yassi, qiyshiq, do’ng kabi.
5. Hajm-o’lchov, masofa bildiruvchi sifatlar: keng, tor, uzun, chuqur kabi.
6. Maza-tam bildiruvchi sifatlar: shirin, nordon, sho’r, mazali, bemaza kabi.
7. Hid bildiruvchi sifatlar: xushbo’y, muattar, ifor, qo’lansa, sassiq kabi.
8. Vazn-og’irlik bildiruvchi sifatlar: og’ir, yengil, vazmin kabi.
9. O’rin va paytga munosabat bildiruvchi sifatlar: kuzgi, kechki, qishgi, yozgi, tashqi, ichki, quyidagi, pastdagi kabi.
Sifatlar tuzilishiga ko’ra uch turli bo’ladi. 1. Sodda sifatlar. 2. Qo’shma sifatlar. 3. Juft sifatlar.
Sodda sifatlar birgina o’zakdan tashkil topib, sodda tub sifatlar va sodda yasama sifatlarga bo’linadi. Sodda tub sifatlar tarkibida yasovchi qo’shimchalar ishtirok etmaydi: qiziq, katta, ko’k, og’ir, to’g’ri, oq kabi. Sodda yasama sifatlar tarkibida tegishli yasovchi qoëshimchalar mavjud boëladi: vijdonli, ishsiz, tiniq, tinch, sayroqi, oilaviy, ilmiy kabi.
O’zbek tilida quyidagi qoëshimchalar yordamida sodda yasama sifatlar yasaladi: -li, -lik, -siz, -gi (-ki, -qi), -dor, -kor, -iy, -viy, -ma, -simon, -parvar, ser-, be-, no-, -mas, -imli, -chan va h. Misollar: chiroyli, aqlli, ko’ylaklik, qishloqlik, suvsiz, shirasiz, kuzgi, kechki, tashqi, vafodor, sepkildor, gunohkor, ehtiyotkor, aqliy, ijodiy, tarbiyaviy, afsonaviy, qaynatma shoërva, qovurma palov, toëlqinsimon, odamsimon, insonparvar, tinchlikparvar, sersut, serhosil, bemaza, beodob, badavlat, baquvvat, noqulay, nooërin, oëtmas, yengilmas, yoqimli, sevimli, ishchan, uyatchan kabi.