O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

«ЕР ЮЗИ» — ижтимоий-сиёсий, 
адабий-бадиий журнал. 1925—31 й.ларда 
нашр этилган (қ. «Гулистон»). 
ЕР ЯДРОСИ — Ернинг марказий 
энг чуқур геосфераси. Е. я.нинг юқори 
чегараси 2900 км чуқурлиқда, радиуси 
қарийб 3500 км. Ернинг марказида т-ра 
5000°, зичлик қарийб 12,5 минг т/м3, 
босим 361 ГПа гача. Е. я.нинг юқори 
чегарасида 
бўйлама 
тўлқинларнинг 
тарқалиш тезлиги кескин сакраб 13,7 
дан 8,1 км/сек гача камаяди ва аксин-
ча Ернинг маркази атрофида 11,2 км/
сек гача кўпайиб боради. Е. я.нинг ту-
зилиши, физик хоссалари тўғрисидаги 
маълумотлар геофизика тадқиқот ме-
тодларидан фойдаланиб олинган. Е. я. 
ташки ва ички ядро (субъядро)дан ибо-
рат. Субъядронинг радиуси 1300 км ча-
масида. Ташқи ядрода кўндаланг сейс-
мик тўлқинлар тарқалмайди. Шунинг 
учун ҳам ташқи ядро суюқ бўлса керак 
деб тахмин қилинади. Ташқи ядродан 
ичкисига ўтишда бўйлама тўлқинлар 
кўндаланг тўлқинларни қўзғатиб юбо-
ради. Шу боис ички ядро қаттиқ бўлса 
керак деб фараз қилинади. Е. я.нинг тар-
киби тўғрисида ягона фикр йўқ. Баъзи 
олимлар Е. я. темир ва никелдан иборат 
дейишса, бошқалари металлашган си-
ликатлардан, учинчи гуруҳ олимлар эса 
темир оксидларидан ташкил топган деб 
ҳисоблайдилар. Геофизик маълумотлар 
ва энг кучли босим шароитида бажарил-
ган тажрибалардан олинган маълумотлар 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
71
асосида Е. я. эҳтимол никель ва олтингу-
гурт аралашмали темирдан ташкил топ-
ган деб фараз қилинади. Ер магнит май-
донининг пайдо бўлишини ташқи ядро-
даги механик-электромагнит жараёнлари 
б-н боғлайдилар. 
ЕР ҚАЗИРЛАР, ер сичқонлар 
(Soricidae) — ҳашаротхўрлар (сут эми-
зувчилар) туркумининг оиласи. Осиё, 
Европа, Африка ва Америка қитъаларида 
кенг тарқалган, 21 тача уруғи бор. 
Ўзбекистонда митти оқтиш (Suncus etrus-
cus), кичик оқтиш (Crocidura suaveolens), 
ола путорак (Diplomesodon pulchellum) 
ва оққорин оқтиш (Crocidura leucodon) 
учрайди. Е. қ. сут эмизувчиларнинг ичи-
да энг майдаси, мас, митти ер сичқон 
танасининг уз. 3,5 см, думи 2,5 см ча. 
Кўриниши сичқонга ўхшайди, лекин 
бошининг катталиги, бурнидаги узун 
хартумчаси ва кўзининг кичиклиги б-н 
улардан фарқ қилади. Танасининг усти 
бахмаддек силлиқ ва майин қорамтир 
қисқа жун б-н қопланган. Тишлари ку-
рак ва озиқ тишлардан иборат. Оёклари 
калта, тумшу-ғида мўйлови бор. Кўп тур-
лари ҳар хил ўрмонларда, баъзи турлари 
чўл ва даштларда яшайди. Кутор деган 
тури ҳатто сувда яшашга мослашган. Е. 
қ. жуда хўра. Зараркунанда ҳашаротлар 
ва уларнинг личинкаларини кўплаб еб 
фонда келтиради.