O’zbekiston oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi berdax nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

IKKINChI JAXON URUShI YILLARIDA  
UZBEKISTON  (1941 - 1945 yy) 
 
R E J A: 
 
1. Urush yillarida Uzbekistonning sanoati, kishlok  xujaligi,transporti 
2. Uzbekiston jangchilarining jasoratlari 
3. Urush yillaridagi fan va madaniyat 
 
ADABIETLAR: 
 
1. Karimov I.A.Dierimiz tinch, osmonimiz doimo musaffo bulsin.  
  Galabaning 50 yilligiga bogishlangan tantanali yigilishida  
  suzlagan tabrik nutki. 1995 yil 8-may.  
2. Karimov I.A. Vatan sajdagox  kabi  mukaddasdur. T. 1995. 
3. Uzbekiston tarixi. (1917-1993) Toshkent, Uzbekiston, 1994. 
4.O’zbekistonning yangi tarixi.2-kitob.O’zbekiston sovet mustamlakachiligi 
davrida. T.2000 
5.O’zbekiston tarixi. T.2003,2006 
 
1941 yil  22 - iyun`da gitlerchilar Germaniyasi uzaro xujum kilmaslik 
xakidagi shartnoma bulishiga karamay tusatdan xujim kildilar. Sovet Ittifoki deb 
atalmish xududga birlashtirilgan xalklar uchun ogir sinovlardan iborat urush 
boshlandi. Urush butun mamlakat xujaligi, uning xaetini tubdan uzgartirib 
yubordi. 1941 yili Davlat Mudofaa Kumitasining tuzilishi bilan mamlakatdagi 
butun xokimiyat uning kuliga utdi. Ushbu kumitaning raysi Stalin 8-avgusttan 
SSSR Kurolli kuchlari Bosh Kumondani lavozimini egalladi. Urushning 
dastlabki kunlarida kabul kilingan maxsus karorlar, kursatmolarda mamlakatning 
katta xavf ostida kolganligi, uni ximoya kilish uchun shoshilinich ravishda 
barcha ixtisodiy ma`naviy kuchlarni mudofaa manfaatlariga buysundirish, xalk 
xujaligini tulik xarbiy izga solish lozimligi kayd etildi. 
Uzbekiston iktisodieti xam xarbiy vaziyatdan kelib chikib zudlik bilan front 
manfaatlariga buysundirildi.Fron orkasi rayonlari katori Uzbekistonga juda katta 
axamiyat berildi. Nemis kushinlari shiddat bilan Sharkka tamon xarakat 
kilmokda edi. Front yakinidagi shaxar va kishloklardan axoli, sanoat 
korxonalari,ukuv yurtlari va boshka moddiy boyliklarni Sharkka kuchirish 
boshlandi. Chunonchi Urto Osie va Kozogiston respublikalariga evakuatsiya 
kilingan 308 korxonaning 100 dan ortigi Uzbekistonga (Lentekstilmash, 

Rostsel`mash, Moskva «Pod`emnik» va boshkalar) joylashtirildi. Keltirilgan 
korxonalarni nixoyatda kiska muddatlarda ishga tushirishga erishildi. 1941 
yilning oxirigacha shunday korxonalardan 50 si ishga tushirildi. 1942 yilning 
birinchi yarmida esa barcha sanoat korxonalari tulik kuvvatda ishlab mudofaa 
uchun maxsulot chikara boshladi. 
Urto Osie va Kozogiston respublikalari axolisi va moddiy resurslarini 
safarbar kilishga va jangovar xolga keltirish uchun jiddiy tadbirlar kurildi. Urto 
Osie xarbiy okrugida front uchun jangovar izofalar va komandirlar taerlandi. 
1941 yilning noyabridan 1942 yilning martigacha Uzbekistonda 14 milliy 
brigada, jumladan 9 aloxida ukchi brigada va 5 (otlik) diviziya tuzildi. 
Uzbekistonda mudofaa jamgarmalari uchun mablag tuplash tashkil etildi. 
Mudofaa jamgarmasiga mexnatkashlarning bir kunlik ish xakisi,shaxsiy 
jamgarmalari, kimmatbaxo edgorlik buyimlari, davlat zaemlarining 
abligatsiyalarini, keltirib topshirish raxbatlantirildi. 1941 yil 26 - iyundan katta 
eshdagi ishchilar uchun ish kuni 13 soatga uzaytirildi, xaftasiga 6 soatlik ish 
kuniga utildi,mexnat ta`tillari bekor kilindi va boshka ba`zi cheklashlar joriy 
kilindi. Mexnat intizomini buzganlarga 5-8 yil kamok jazosi belgilandi. 
Temir yul xarakati, pochta, telegraf ishlari xam urush sharoitiga 
moslashtirildi. 1941 yilning oxirida respublikada 300 ga yakin korxona kurol 
yarog ishlab chikarishga moslashtirildi. Toshkent shaxarining uzidagina 63 
korxona mudofaa uchun maxsulotlar ishlab chikara boshladi. 1942 yilda yalpi 
sanoat maxsuloti ishlab chikarish ikki marta kupaydi. Energetika, kora va rangli 
metallurgiya, kime sanoati rivojlantirildi. 7ta GES (Farxad GES va b.) 
kurildi.1942 yildan Bekobod metallurgiya zavodi kurila boshladi. 
Uzbekiston frontga kariyb 2 ming samolyot, 1,8 mingdan zied aviamotor, 
22 mln mina, 500 mln o’q, 2 mln. aviabomba, 1 mln.granata, 330 ming 
parashyut, 5 bronepoezd va boshka maxsulotlar etkazib berdi. 1941-1943-
yillarda bu erda 280 yangi sanoat korxonasi kurib ishga tushirildi. 1945 yilning 
o’ziga kadar 155 ming nafardan ortik uzbekistonlik Rossiya, asosan Sibirdagi 
kon, kurilish, sanoat va urmon kesish ishlariga ishchi batal`onlari (mardikor) 
sifatida safarbar kilindi. 
Respublikada kishlok xujalik maxsulotlariga bulgan talab keskin oshdi. 
Kolxozlarda kattalar va 1g` eshdan oshgan bolalar uchun majburiy ish kuni 1,5 
martaga oshirildi. Belgilangan mexnat kunlarini bajara olmagan kolxozchi va 
oila a`zolari sudga berilardi. 
Front va front orkasini zarur ashe va ozik - ovkat bilan ta`minlash xamda 
jangchilarni galaba sari raxbalantirishda Uzbekiston xalki, xususan fan va 
madaniyat arboblarinig xissasi nixotda katta buldi. Ilmiy mussalarda tadkikotlar 
yunalishi xam ursh davri manfaatlariga moslashtirildi. Geolog, energetik, 
kimegar olimlarning ilmiy izlanishlari samarali buldi. Yangi konlar ochildi, 
SAGU ning kime fakul`teti negizida farmatseptika zavodi ishga tushirildi. 
Ijtimoiy fan olimlari tomonidan «Uzbekiston xalklari tarixi» , «Uzbek adabiet 
tarixi» asarlari ezildi. Tanikli olimlardan T.N.Kori Nieziy, T.A.Sarimsokov, 

X.M.Abdullaev, A.S.Uklonskiy, va boshka ilmiy xodimlar taerlash ishiga katta 
e`tibor berdilar. 1943 yil 4-noyabrida respublika Fanlar akademiyasi toshkil 
buldi ( birinchi Prezidenti T.N.Kori Nieziy ). 1943 yilda respublikada 41 oliy 
ukuv yurti, 52 urta maxsus bilim yurti faoliyat kursatib, ularda xujalik 
madaniyat, maorif soxalari uchun 20 mingdan zied yukori malakali mutaxassis 
xodimlar taerlandi. Insonparvarlik goyalarini kengrok targib kilish maksadida 
xalkimiz madaniy merosdan foydalana boshladi. Alisher Navoiy, Bobur, Furkat 
kabi mumtoz shoirlar asarlari, «Alpomish», «Gurugli» singari axalk dostonlari 
urganila boshladi. Xamid Olimjon, Gafur Gulom, Komil Yashin, Uygun, 
Abdullo Kaxxor, Oybek, Oydin kabi adiblar urush mavzuiga bagishlangan 
asarlar yaratdilar. 
Urush Uzbekistondagi xar bir oylani moddiy jixatdan xam kiyin axvolga 
solib kuydi. Shaxarlarda ozik - ovkatga kartochka tizimi toshkil etilib, ishchi va 
xizmatchilarga kuniga  400-500grammdan, oila a`zolariga 300 - 400 gramdan 
non berildi. Axoli tarkibida xarbiy xizmatchilar oilalari, evakuatsiya kilinganlar, 
urush nogironlari, etim bolalar deb nomlangan ijtimoiy guruxlar paydo buldi. 
Uzbekistonga 1 mln. dan ortik kishi (shundan kariyb 200 ming bolalar) 
evakuatsiya kilindi. Turli millatga mansub etimlardan oddiy temirchi Shoaxmad 
Shomaxmudovlar oilasi 15 bolani, Kattakurgonlik Xamid samadov 1q bolani, 
samarkandlik Fatima Kosimova 10 bolani olib tarbiyaladi. Urush yillarida jami 
4,5 ming bola uzbek oilalariga farzand kilib olindi. Respublikada urush davrida 
30 ta xarbiy gospital joylashtirildi. Uzbekiston axolisi muxtojlik va ruuxiy 
kiyinchiliklarga karamay uz shaxsiy jamgarma va mulklaridan 1941 - 45 yillarda 
front uchun 650mln. sum pul, 22 mln.sumlik kimmatbaxo buyimlar, 56kg 
kimmatbaxo metallar tuplab berdilar. Urushda vayron bulgan xalk xujaligini 
tiklashga erdam berish maksadida kuplab uzbekistonliklar uz ixtieri bilan 
Rossiya, Ukrayna va boshka respublika shaxarlariga junab ketdilar. 
Urush SSR da yashovchi xalklarni kattik sinovdan utkizdi. Totalitar tuzum 
raxbarlarining farmoyishi bilan bir kancha Kavkaz xalklari (chechenlar, 
ingushlar, korachoylar, mesxetin turklari va boshkalar) xamda krimtatarlar va 
Volga buyi nemislari 194q - 44 yillarda zudlik bilan Sharkka deportatsiya 
kilindi. Uzbekistonga 150 ming krimtatarlari, 175 ming chechen, 157 ming 
ingush, 4,5 mingbolkar va boshkalar olib kelindi.  
   
 
 
 
URUShDAN KEYINGI DAVR 
(1946-1985 yillar) 
REJASI: 
 
1. Urushdan keyingi yillardagi ishtimoiy va siesiy turmush 

2. Urushdan keyingi yillardagi Uzbekistonning sanoati va kishlok  xujaligi 
(yutuklar va nuxsonlar) 
3. Uzbekistondagi madaniy xaet 
 
ADABIETLAR: 
 
1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yuk.  T,.Uzbekiston» 1998 
2. Uzbekiston tarixi ( 1917-1993 ).T.,Ukutuvchi, 1994. 
3.Usmonov Q.Abdug`aniev A.O’zbekiston qaramlik va mustaqillik 
yillarida. T.1996 
4.O’zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari. T.2001  
5.O’zbekistonning yangi tarixi.2-kitob.O’zbekiston sovet mustamlakachiligi 
davrida. T.2000 
6.O’zbekiston tarixi. T.2003,2006 
 
Kariyb turt yil davom etgan urush tugashi bilan xalk xujaligini tinch 
kurilish iziga utkazish va uni rivojlantirish rejalarini ishlab chikishga 
kirishildi.1945 yilning oxiriga kelib Uzbekistonning mashinosozlik sanoati  
kishlok xujaligi va irrigatsiya extiejlari uchun mashina va uskunaoar  ishlab 
chikishga utkazildi.Birok respublika sanoatini tiklash,axolini ozik ovkat bilan va 
keng iste`mol sanoat mollari bilan ta`minlash, uchun ekilgi, elektr energiyasi, 
xom ashe, shuningdek malakali ishchi va injener- texnik xodimlarga utkir 
tankislik sezildi.Bu muommolarni xal etishda Uzbekistonning geografik xolati, 
milliy an`analari, xalk manfaatlarini xisobga olish zarur edi. Birok urushdan 
keyin xam ijtimoiy, iktisodiy xaetning barcha soxalarida partiyaning soklanib 
kolgan totalitar xukimronligi - yul - yuruk va farmoyish beradigan zuravonlik 
siesati bunga yul bermadi. Uzbekistonning iktisodiy va ijtimoiy xaetiga doir xar 
kanday dastur maxalliy sharoit e`tiboriga oldinmay Ittifok markazida ishlab 
chikilardi. Uzbekistonga fakat xom ashe etkazib beruvchi ulka sifatida karalishi 
uning iktisodietining bir tomonlama rivojlanishiga olib keldi. Xususan , 
Uzbekiston Ittifokning asosiy paxta bazasi bulib koldi. Sanoat, xalk xujaligi 
boshka soxalarining tarakkieti paxtachilik manfaatlariga buysundmrmldi. 
Iktisodietni boshkarishda ma`muriy -buyrukbozlik usuli davom etdi. 
Paxtachilikni rivojlantirish maksadida «Tashsel`mash», «Uzbekselmash», 
«Krasniy dvigatel`», «Pod`emnik»,  kabi zavodlarda tirkama uskunalar va 
traktorlar uchun extiej kismlar xam ishlab chikarila boshladi. Kishlok xujalik 
xom ashesini kayta ishlovchi korxonalar kurildi.Chirchik elektr -  kime kiska 
muddatta mineral ugitlarishlab chikarishga utkazildi. Urushdan keyingi dastlabki 
yillarda 150 ta sanoat korxonalari ishga tushurildi. Kora va rangli metallurgiya, 
mashinosozlik, metal ishlab va kime sanoati rivojlantirildi. Korakolpokstonda 
xam rivojiga axamiyat berildi. Urushdan keyingi daslabki besh yillikda Chorjuy 
- Kungirot temir yuli kurildi. 

Kuch  va mablaglarni Uzbekiston uchun an`anaviy bulmagan soxalarga 
(avvalo ogir sanoatga) jam kilish, ijtimoiy tarakkiet maksadlari bilan 
resurslarining nomutanosibligi salbiy okibatlarga olib keldi. Lekin keyingi 
dastlabki yillarda respublika oldiga kuyilgan iktisodiy vaziyfalar xar kalay 
bajarildi:  korxonalarning asosiy kismi xaet uchun kerakli maxsulotlarni ishlab 
chikarishga utdi, 1946 - yil fevral`da Markazda kabul kilingan karorda 
Uzbekistonda 1946 - 1953 - yillarda tiklash va yanada yuksaltirish rejalari va 
tadbirlari belgilab berildi. Partiya karorini bajarish uchun kushimcha paxta va 
beda ekish maksadida galla ekinlari xisobidan 218 ming ga sugoriladigan er 
ajratildi. Paxta yakkaxokimligi respublikada gusht chorvachiligi, bogdorchilik, 
polizchilikni cheklab kuydi. Ayni vaktda xom ashesi arzon narxda chetga olib 
ketiladigan pillachilik va korakulchilikka e`tibor berildi. 
Sanoatning rivojlanishida xam kingirliklar ruy berdi. Boshkaruvning 
ma`muriy buyrukbozlik usullari va iktisodietni kattik rejalashtirish printsipi 
urushdan keyingi yillarida Ittifokda,jumladan Uzbekistoda vaziyatni 
mushkullashtirdi. Bu xalk xujaligini rivojlantirishning urushdan keyingi (1946-
50) besh yilliklar rejalariga xam taalikli edi.Bu rejaga kura iktisodietni davla 
tomonidan kuplab kapital mablag ajratilib, uning kattagina kismi ogir industriya 
soxasiga berilsa xam yangi texnologiya, fan va texnika yutuklaridan foydalanish 
kuzda tutilmodi. 
1947 yil dekabr`da ozik ovkat va sanoat tovarlariga kartochka tizimi bekor 
kilinsa xam mexnatkashlar turmush darajasi yaxshilonmadi. Keng iste`mol 
mollarini  ishlab chikarish tobora kamaydi, ular asosan chetdan keltiriladigan 
buldi. Natijada axolining engil sanoat mollariga extieji toboro kuchaydi. 
Buyruk bilan zurovonlik utkazish, turachilikning avj olishi sharoitlarida 
industriyadagi jamoat mulki amalda egasiz mulkka oylandi. Uzbekistonda 
axolinig usish sur`atlari mudom yukoriligiga karamay , mexnat resurslarini ish 
bilan ta`minlash dasturi ishlab chikilmadi. 1973-yilda respublika shaxarlarining 
uzidagina mexnotga kodir 736 ming nafar kishi ijtimoiy ishlab chikarishda 
katnashmadi. 
Urushdan keyingi xar besh yillikda 100 ga yakin sanoat ob`ektlari kurilib 
ishga ishga tushrildi. 1975-yilga kelib respublikada ishlab chikarish 
birlashmalari, kombinat va korxonalar soni 1500 dan ortib ketdi. Sanoat 
maxsuloti ishlab chikarish 1940-yildagiga karaganda 21 baravar kupaydi. Elektr 
energiyasi xosil kilish respublikada 1975- yilda 1940-yildagiga karaganda 170 
barobar kupaydi. 
Uzbekiston mineral xom ashe turlariga boy .Respublikada kupgina foydali 
kozilmolar: oltin, mis, kurgoshin, uran, tabiy gaz, toshkumir va boshkalarining 
konlari topilib ishga tushirildi. 60-70 yillarda respublikada olitin kozib olish 
sanoati barpo kilindi. Lekin metallurgiyaning yirik karxonalari Ittifok 
vazirliklariga buysunar edi. Foydali kazilmolar Markazga toshib ketilardi. 
Transportni rivojlantirishda xam turli muammolarga duch kelindi. 
Xujalikning bu tarmogida asosiy yunalish barcha sanoat markazlarini 

birlashtirishga karatildi. Chorjuy  - Kungirot, Navoiy - Uchkuduk, Sidare -
Jizzak, Samarkand - Karshi temir yullari kurib foydalanishga topshirildi. 1972 
yilda kurilgan Kungirot - Beynov temir yuli Urto Osie respublikalarini Volga 
buyi va Kavkaz bilan bogladi. 
Respublikaningindustrial rivojlanishi ishchi kadrlar taerlashning usib 
borishi bilan birga davom etdi. 1955 - yilgacha xalk xujaligi uchun 14q ming 
nafar malakali ishchi taerlandi. Ammo bular orasida maxalliy millat vakillari , 
ayniksa xotin kizlar juda kam edi. 70 - yillar boshidan respublika sanoatida 
tanglik xolatlari zuraydi. Sanoat ishlab chikarish xajmi, mexnat unumdorligi 
pasayib, maxsulot sifati emonlashdi. 
Respublikada paxta yakkaxokimligiga urushdan keyin yana e`tibor 
kuchayditirildi. Paxtachilikningmoddiy - texnika bazasini yaratishga kirishildi. 
1947-yilda  «Tashselmash»  zavodida paxta terish mashinalarining dastlabki 
turkumi chikarildi. «Tashavtomash»  zavodida traktor va tirkagichlarni ishlab 
chikarish yulga kuyildi ( shu zavod bazasida 1969 - yilda Toshkent traktor 
zavodi barpo etildi). Birok jami kishlok xujalik texnikasi davlat - jamoat 
mulkchiligi shakliga asolangan MTS larda tuplangan.MTS larni kayta toshkil 
etib remont - texnika stantsiyalariga aylantirish va texnikani bevosita 
xujaliklarga sotish tugrisida 1958 - yil fevral`da kabul kilingan karor  xam 
kutilgan natijani bermadi. Shunga karamay Uzbekistonda paxtachilikni 
rivojlantirish uchun barcha choralar kurilaverdi. 1975 - yilda kishlok xujaligmda 
traktorlar 200 ming fizik birlikka, paxta terish mashinalari 40 mingga etkazildi. 
Respublikada 1951-yilda 0,9 mln.tonna mineral ugit ishlatilgan bulsa,  1970-
yilda uning migdori 5 mln. tonnadan oshib ketdi. Mineral ugitlarni ishlatishda 
maxalliy sharoitlar xisobga olinmas, agrotexnika koidalariga kupincha rioya 
kilinmas edi. 70-yillarda odamlar zaxarli ximikatlardan eppasiga zaxarlana 
boshladi. Respublika xukumati muayan choralar kurishga majbur buldi. 
Usimliklarni ximoya kilishning biologik usullarini kullashga urunib kurildi. 
Shunga karamay Uzbekistonda paxta xom ashesi etishtirishni 1946-50 yillarda 
2,5 baravar oshirishni kuzda tutuvchi maxsus karorlar kabul kilindi. Paxta xom 
ashesi etishtirish 1946 - 1975 yillarda 5,5 baravar kupaydi, paxta ekiladigon 
maydonlar esa 1 mln.ga.dan ortdi.Natijada Respublika kishlok xujaligida 70 - 
yillar urtalaridan tanglik xolati vujudga keldi. Xosildorlik va yalpi xosil 
kamaydi. Chakiriklar xam aks -sodasiz kolaverdi. Kishlok xujaligini tanazzuldan 
olib chikish uchun avvalo ishlab chikarish munosabatlarini uzgartirish, 
boshkaruvning iktisodiy usul -amallarini yulga kuyish kerak edi. 
Uzbekistonda irrigatsiya meloratsiya kurilishi 50 - yillar oxiridan keng 
kulamda olib borildi. Paxta xom ashesi olishni kupaytirish maksadida kiska 
muddat ichida Mirzochuldagi unumdor kurik erlarni sugorish va uzlashtirishga 
kirishildi. Janubiy Mirzochul kanali, Amu - Korakul va Amu - Buxoro kanallari 
kurildi. Jizzak suv ambori, Karshi magistral` kanali, Kuyukmazor, Tudakul va 
Talimarjon su ambori barpo etildi. Sirdare bilan Amudaredan toborakup suv 
olaverish Orol dengizining kurib borishiga sabab buldi. Paxta 

yakkaxokimligining kuchayishi respublikada ozik-ovkat, ekologiya va ijtimoiy 
muamolarni keskinlashtirdi.  
Urushdan keyingi dastlabki yillarda kishlok xujaligida mutaxasis va 
tashkilotchilarga katta extiej sezildi. 1945 -yilda respublikada 3 ta oliy kishlok 
xujalik ukuv yurti va 12 ta texnikum ishlab turgan bulsa 1960 - yillarning urta 
maxsus ma`lumotli mutaxasislar soni 44 ga etdi. 1965 yilda respublika kishlok 
xujaligida 10 ming nafardan ortik urto maxsus ma`lumotli va 5 ming nafardan 
ziedoliy ma`lumotli mutaxasis-lar faoliyat kursatdi.lekin ularning amaliy 
malakasi etarli emas edi. 
Ijtimoiy - iktisodiy xaetdagi salbiy jaraenlar uning asosiy tarkibiy kismi 
bulmish siesiy tizimida xam tulaligicha aks etdi. Partiya raxbarlik kilishning 
ma`muriy - buyrukbozlik, xukum utkazuvchi zuravonlik usul - amallarini uziga 
kurol kilib oldi. 
Uzbekiston buylab 30 - yillarda yuz bergan va bir nechta un minglab 
vijdonli,begunox adamlarning  estigini kuritgan ommaviy katagonlar urushdan 
keyin kup utmay yana takrorlandi. 30 - yillardagi katagonlar, asosan partiya, 
sovet, xujalik va xarbiy kadrlar maxv etilgan bulsa, 40 - 50 - yillar boshidagi 
katagonlar madaniyat va fan arboblariga taallukli edi. Respublikaning partiya 
organlari markazning yul yuriklariga tayanib, dunekarashi va ijodipartiya 
mafkurasiga tugri kelmaydigan ijodiy zielilar vakillariga xujum boshladi. Ular 
utmishni zararli tarzda idealashtirishda ayblanib, «millatchila» ga chikarildi. 
Oybek, A.Kaxxor, M.Boboev, Mirtemir, Shayxzoda kabi milliy ezuvchilar 
badnom kilindi. 
1951-yil avgustda respublika matbuotida Turob Tula, A.Bobojanov, Sobir 
Abdulla, Xabibiy millatchilar deb tankid kilindi. Keyinrok Oybek, X.Zaripov, 
X.Yokubov, Xamid Sulaymanov va boshkalar  «jiddiy mavkuraviy xotalar va 
buzgunchilik» da ayblandi. ezuvchilardan Shayxzoda, Shukurullo, Shuxrat va 
boshka adiblar 1951-yildi «sovetlarga karshi millatchilik faoliyati» da ayblanib, 
kamokka olindi va uzok muddat bilan ozodlikdan maxrum etishga xukim kilindi. 
60-yillarning urtalariga kelib mavjud tuzim mafkurachilari uzlarining 
tamomila nachorligi va maxkumligini anglab etdilar. «Paxta ishi» baxonasida 
yana katagonlarning yangi davri boshlanib ketdi. Endilikda ishlab chikarish va 
siesat bilan band bulgan kadrlar, respublikaning milliy manfaatlarini bugub 
kelaetgan mavjud ijtimoiy - iktisodiy tizimning yaramas va istikbolsizligini 
tushungan milliy zielilar xam ta`kib ostiga olindi. Respublikaga mrkazdan xar xil 
yugurdaklar yuborildi, ular partiya , sovet va sud organlarida ma`sul 
lavozimlarni egallab, chinakam terrorni avj oldirdi. Bu ish vaktli , ayniksa 
markaziy matbuotda millatning izzat - nafsiga teguvchi  «uzbek ishi» deb ataldi. 
Yukoridan maxfiy topshirik bilan yuborilgan tergovchilar guruxi minglab 
kishilarni va umuman respublikani badnom kildi. Xususan respublikaga uzok 
muddatda raxbarlik kilgan Sh.R.Rashidov shaxsi va uning faoliyat kursatgan 
davri (rashidovchilik deb)  koralandi. Lekin Uzbekiston Respublikasi 
mustakillikga erishishi bilan  «paxta ishi» ga tegishli masalalar adolatli xal 

kilindi, noxak ozor chekganlar oklandi va xak-xukuklari tiklandi. 
Sh.R.Rashidovning nomi oklanib, uning 75 yillik yubileyi nishonlandi. 
Bu davrda ta`limni rivojlantirishga xaraka kilindi. Umum ta`lim 
maktabliridagi ukuvchilar soni kariyb 3,5 baravar ortdi, maktablar soni 7000 ga, 
1990 - yilda esa 9000 ga etdi. 
Iktisodietdagi turgunlik xadisalari xalk ta`limiga xam ta`sir etdi. Kishlok 
joylarda eng oddiy kulaylikga xam ega bulmagan maktablar kup edi. Fan, 
madaniyat va xalk ta`limiga kilinadigan xarajatlar byudjet mablaglarining 2,7 % 
idan ortmas edi. 
Oliy ukuv yurtlarida 1950/51 ukuv yilida 42 ming nafar talaba ukidi. 1965 
yili oliy ukuv yurtlari 42 taga etdi. Oliy ukuv yurtlarida UzFA ilmiy tadkikot 
institutlari bilan ijodiy xamkorlikda fan, iktisodietga oid ilmiy echimlar yaratildi. 
Uzbekistonlik olimlardan geologlar X.M.Abdullaev, I.X.Xamraev, biokimegar - 
E.Turakulov, kimegorlar - O.Sadikov, M.Nabiev, fizik va matematiklar - 
T.N.Kori Niezov, T.A.Sarimsokov, jamiyatshunoslar I.Muminov, 
X.Sulaymanova, Ya.Gulomov, va boshkalarning nomlari Uzbekistondan 
tashkarida xam mashxur bulib ketdi. 1971-80 yillarda 14 jildlik Uzbek Sovet 
Entsiklopediyasi nashr etilishi Uzbekiston madaniy xaetida katta vokea buldi. 
1956-yilda Stalinning katagon rejimi tankid kilinib 30 - yillarda noxak ktl 
etilgan fan, madaniyat, siesat arboblarining nomlarining aklanishi, urushdan 
sung siesiy ayb bilan kamokka olingan ijodkorlarning ozod kilinishi, utmish 
madaniy merosga kengrok karashning boshlanishi buldi. A.Kodiriy, Chulpon, 
Fitrat, Botu, Elbek kabi mashxur adiblarning nomlari tiklana boshlandi. 1957 
yilda Abdullo Kadiriyning  «Utgan kunlar» i ayrim kiskarishlar bilan bulsa xam 
chop etildi. Mirtemir 1958-yilda «Surat» dostonini, Shaxzoda Toshkentga 
bogishlangan lirik falsafiy «Toshkentnoma» dostonini yaratdi. 60 - yillardan 
adabietda yangi avlod paydo buldi. Odil Ekubov, P.Kodirov, X.Sharipov va 
boshkalar kai yangi ijodiy tafakkurga ega iste`dodlar etishdilar. 60-yillarda 
ezilgan ayrim she`rlar sovet mafkurasidagi «yashasin» chilikka , 
madxiyabozlikka karshi uziga xos isen edi. 60-yillarning urtasidan tarixiy 
mavzuga etibor kuchaydi. Mustakillik bayrogin baland kutargan Spitamen 
(Maxsud Koriev), Temur Malik (Mirmuxsin) va sarbadorlar (Muxammad Ali, 
Azim Suyun)  xakida Beruniy , Ibn Sino , Axmad Yassaviy, Amr Temur, 
Navoiy, Bobuor kabilar xakida drama va dostonlar ,kissalar va romanlar ezildi. 
Birok o’0-yillarning boshidan sharoit uzgarib, Ittifok deb atalmishmamlakatda 
turgunlik xaloti boshlandi. Berilgan oz - moz ijodiy erkinlik kaytarib olindi. 
Uzbek adabietining rivojlanishida 50-60- yillarda proza etakchi urinni 
egalladi.