O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Yechish.
- 3.7-teorema.
- 3.8-teorema.
- Isbot.
- Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1.
- 10-mavzu: Qisuvchi akslantirishlar prinsipi va uning tadbiqlari
- 4.1-teorema.
Misol. 3.11. ] , [ b a C fazoda ( ) ( ) ( ) ∈ = = ∫ ] 1 , 0 [ , , B x dt t x t s K s y F b a (3.13) funksiyalar oilasini kompaktlikka tekshiring. Bu yerda ] 1 , 0 [ B to‘plam - ] , [ b a C fazodagi markazi nol ( 0 ) ( ≡ t x ) nuqtada radiusi 1 ga teng bo‘lgan yopiq shar. ) , ( t s K - ] , [ ] , [ b a b a × kvadratda aniqlangan uzluksiz funksiya. Yechish. Arsela teoremasiga ko‘ra F funksiyalar oilasining tekis chegaralangan va tekis darajada uzluksiz ekanligini ko‘rsatish yetarli. ) , ( t s K funksiya - ] , [ ] , [ b a b a × kvadratda uzluksiz bo‘lganligi uchun u chegaralangan, 49 ya’ni shunday 0 > C son mavjudki, barcha ] , [ , b a t s ∈ lar uchun C t s K ≤ ) , ( tengsizlik o‘rinli. ] 1 , 0 [ B x ∈ shartdan ( ) 1 max ≤ t x ekanligi kelib chiqadi. Endi F funksiyalar oilasining tekis chegaralangan ekanligini ko‘rsatamiz: ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) a b C dt t x t s K dt t x t s K s y b a b a − ⋅ ⋅ ≤ ⋅ ≤ = ∫ ∫ 1 , , . Bu tengsizlik F funksiyalar oilasining tekis chegaralangan ekanligini isbotlaydi. Endi F funksiyalar oilasining tekis darajada uzluksiz ekanligini ko‘rsatamiz: ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) . 1 , , , , 2 1 2 1 2 1 a b dt t x t s K t s K dt t x t s K dt t x t s K s y s y b a b a b a − ⋅ ⋅ ≤ ⋅ − ≤ ≤ − = − ∫ ∫ ∫ ε So‘nggi munosabat δ < − 2 1 s s tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha [ ] b a s s , , 2 1 ∈ va barcha ] 1 , 0 [ B x ∈ lar uchun o‘rinli. Demak, F funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz ekan. Shunday qilib, Arsela teoremasiga ko‘ra (3.13) tenglik bilan aniqlangan F funksiyalar oilasi nisbiy kompakt to‘plam bo‘ladi. ∆ Endi tekis chegaralangan, lekin tekis darajada uzluksiz bo‘lmagan Φ funksiyalar oilasiga misol keltiramiz. 3.12. ] 1 , 0 [ C fazoda ( ) ( ) ∞ ∈ + = = Φ , 0 , 1 2 2 2 α α α α t t t x (3.14) funksiyalar oilasini kompaktlikka tekshiring. Yechish. Arsela teoremasiga ko‘ra (3.14) tenglik bilan aniqlangan Φ funksiyalar oilasini tekis chegaralangan va tekis darajada uzluksiz ekanligini tekshirishimiz kerak. ( ) 0 2 1 1 2 2 2 ≥ + − = − t t t α α α tengsizlikdan ( ) 1 ≤ t x α ekanligi kelib chiqadi. Demak, Φ funksiyalar oilasi tekis chegaralangan ekan. Tekis darajada uzluksiz emas degan tushunchani ta’riflaymiz. Agar biror 0 > ε son va ixtiyoriy 0 > δ uchun shunday Φ ∈ α x va shunday [ ] 1 , 0 , 2 1 ∈ t t lar mavjud bo‘lib δ < − 2 1 t t tengsizlik bajarilganda ( ) ( ) ε α α ≥ − 2 1 t x t x tengsizlik bajarilsa, Φ funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz emas deyiladi. Endi 2 / 1 = ε va 0 > δ - ixtiyoriy son bo‘lsin. Agar δ α 1 > va 0 1 2 1 = = t , t α bo‘lsa, u holda δ α < = − 1 2 1 t t bo‘ladi, ammo ( ) ( ) ε α α α α α α > = ⋅ + ⋅ = − 1 1 1 1 2 2 2 2 1 t x t x 50 tengsizlik o‘rinli. Demak, Φ funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz emas ekan. Shunday qilib, (3.14) tenglik bilan aniqlangan Φ funksiyalar oilasi nisbiy kompakt to‘plam emas ekan. ∆ Arsela teoremasining umumlashmasi quyidagicha. MN C bilan M to‘plamni N to‘plamga akslantiruvchi barcha uzluksiz akslantirishlar to‘plamini belgilaymiz. Bu yerda M va N lar kompakt to‘plamlar. 3.7-teorema. (Arsela teoremasining umumlashmasi). MN C D ⊂ to‘plam nisbiy kompakt bo‘lishi uchun D ning tekis darajada uzluksiz bo‘lishi yetarli va zarur. Endi 1 , ≥ p p l fazoda to‘plamning nisbiy kompaktlik kriteriysini beramiz. 3.8-teorema. p K l ⊂ to‘plam nisbiy kompakt bo‘lishi uchun uning chegaralangan va 0 > ε son qanday bo‘lmasin, shunday 0 n nomer mavjud bo‘lib, ixtiyoriy 0 n n ≥ va ( ) K x n ∈ = ∀ ,... ..., , , 2 1 ξ ξ ξ uchun ∑ ∞ + = < 1 n j p p i ε ξ shartning bajarilishi yetarli va zarur. Isbot. Zaruriyligi. Bizga nisbiy kompakt p K l ⊂ to‘plam berilgan bo‘lsin. U holda u to‘la chegaralangan bo‘lgani uchun, chegaralangan ham bo‘ladi. Endi ikkinchi shartning bajarilishini ko‘rsatamiz. Biror η >0 sonni olamiz va K uchun chekli η - to‘r } , , , { 2 1 k x x x K ni quramiz. Har bir K x ∈ uchun η - to‘rga tegishli i x elementni shunday tanlaymizki, ( ) η ρ < i p x x, bo‘lsin. Har bir ( ) p n x l K K ∈ = , , , , 2 1 ξ ξ ξ element uchun ( ) ,... 0 , 0 , , , , 2 1 n n x S ξ ξ ξ K = va ( ) K K , , , , 0 , 0 2 1 + + = n n n x R ξ ξ belgilashlarni kiritamiz. U holda x va ( ) ... , 0 ..., , 0 , 0 = θ elementlar uchun ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) + + ≤ + ≤ = x S x S x x x S x x x x S x x R n i n p i p n i p i p n p n p , , , , , , ρ ρ ρ ρ ρ θ ρ ( ) ( ) ( ) ( ) . , 2 , , 2 , θ ρ η θ ρ ρ θ ρ i n p i n p i p i n p x R x R x x x R + < + ≤ + Aniqlanishiga ko‘ra, har bir belgilangan x element uchun ( ) 0 lim , lim 1 1 = = ∑ ∞ + = ∞ → ∞ → p n j p i n n p n x R ξ θ ρ . Shuning uchun, shunday 0 n nomer mavjudki, 0 n n ≥ bo‘lganda barcha k i , , 2 , 1 K = lar uchun ( ) η θ ρ < , i n p x R bo‘ladi. Shunday ekan, 0 n n ≥ bo‘lganda ( ) η θ ρ 3 , < x R n p . Agar ixtiyoriy 0 > ε uchun 3 / ε η = desak, ( ) ε ξ θ ρ < = ∑ ∞ + = p n j p i n p x R 1 1 , yoki p n j p i ε ξ < ∑ ∞ + = 1 bo‘ladi. 51 Yetarliligi. Chegaralangan p K l ⊂ to‘plam uchun 0 > ε son qanday bo‘lmasin, shunday 0 n nomer mavjud bo‘lib, ixtiyoriy 0 n n ≥ va ( ) K x n ∈ = ,... ..., , , 2 1 ξ ξ ξ larda p n j p i ε ξ < ∑ ∞ + = 1 tengsizlik bajarilsin. Ixtiyoriy 0 > ε uchun K to‘plamning chekli ε - to‘ri mavjudligini ko‘rsatamiz. Berilgan 0 > ε uchun 0 n nomerni shunday tanlaymizki, barcha K x ∈ larda ( ) 2 / , 1 1 0 0 ε ξ θ ρ < = ∑ ∞ + = p n j p i n p x R tengsizlik bajarilsin. { } K x x S K n n ∈ = : 0 0 to‘plamni qaraymiz. Har bir K x ∈ da ( ) ( ) θ ρ θ ρ , , 0 x x R p n p ≤ o‘rinli va K chegaralangan to‘plam bo‘lganligi sababli 0 n K chegaralangan to‘plamdir. Har bir ( ) 0 0 , 0 , 0 , , , , 2 1 n n n K x S ∈ = K K ξ ξ ξ nuqtaga 0 0 ) , , , ( 2 1 n p n R ∈ ξ ξ ξ K nuqtani mos qo‘yish bilan 0 n K to‘plamni ( )( ) { } 0 0 0 0 0 , 0 , 0 , , , , : , , , 2 1 2 1 n p n n n n R K E ⊂ ∈ = K K K ξ ξ ξ ξ ξ ξ to‘plamga izometrik mos qo‘yamiz. 0 n K chegaralangan to‘plam bo‘lganligi sababli 0 n E to‘plam 0 n p R da chegaralangan bo‘ladi. U holda 3.1-natijaga ko‘ra 0 n E nisbiy kompakt to‘plam bo‘ladi. Demak, unga izomorf bo‘lgan 0 n K to‘plam ham nisbiy kompaktdir. Shunday ekan, 0 n K to‘plam uchun chekli } , , , { 2 1 k x x x K elementli 2 / ε - to‘r mavjud. Bu to‘plam K uchun ε - to‘r bo‘ladi. Haqiqatan ham, ixtiyoriy K x ∈ uchun 0 0 n n K x S ∈ va shunday { } k i x x x x , , , 2 1 K ∈ element mavjud bo‘lib, ( ) 2 / , 0 ε ρ < i n p x x S bo‘ladi. U holda ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ε ε ε ρ θ ρ ρ ρ ρ = + < + = + = 2 2 0 0 0 0 i n p n p i n p n p i p x , x S , x R x , x S x S , x x , x . Demak, 3.5-teoremaga ko‘ra K nisbiy kompakt to‘plam bo‘ladi. ∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. 3.8-misolda keltirilgan n f ketma-ketlikni ] 1 , 1 [ 1 − C fazoda fundamentallikka tekshiring. U yaqinlashuvchi bo‘ladimi? 2. To‘la va to‘la bo‘lmagan metrik fazolarga misollar keltiring. 3. ) , ( ∞ + −∞ = R metrik fazoda − = 1 ; 1 1 n B n ichma-ich joylashgan sharlar ketma-ketligini qaraymiz. Uning radiuslari ketma-ketligining nolga intilishini ko‘rsating. n B sharlar ketma-ketligining kesishmasi bo‘sh ekanligini isbotlang. n B sharlar ketma-ketligi uchun 3.1-teorema shartlari bajariladimi? 52 4. ] , [ b a C , ] , [ 1 b a C va ] , [ 2 b a C metrik fazolarni to‘lalikka tekshiring. 5. ] , [ b a C va 2 l metrik fazolarda birlik sharning nisbiy kompakt to‘plam emasligini isbotlang. 6. ) , ( ∞ + −∞ = R metrik fazoda N n n n A n ∈ − = , 1 1 ; 1 sistema ) 1 ; 0 ( = M to‘plam uchun qoplama bo‘lishini ko‘rsating. } { n A qoplamadan M ni qoplovchi chekli qism qoplama ajratish mumkinmi? M kompakt to‘plam bo‘ladimi? 10-mavzu: Qisuvchi akslantirishlar prinsipi va uning tadbiqlari Berilgan shartlarda tenglama yechimining mavjudligi va yagonaligi bilan bog‘liq masalalarni mos metrik fazolardagi biror akslantirishning qo‘zg‘almas nuqtasi mavjudligi va yagonaligi haqidagi masala ko‘rinishida ifodalash mumkin. Qo‘zg‘almas nuqta mavjudligi va yagonaligi belgilari ichida eng sodda va shu bilan birga juda muhim belgi - bu «qisuvchi akslantirishlar prinsipi» deb nomlanuvchi belgidir. 4.1-ta’rif. X metrik fazo va uni o‘zini-o‘ziga akslantiruvchi A akslantirish berilgan bo‘lsin. Agar shunday ) 1 ; 0 ( ∈ α son mavjud bo‘lib, barcha X y x ∈ , nuqtalar uchun ( ) ( ) y x Ay Ax , , ρ α ρ ≤ (4.1) tengsizlik bajarilsa, A qisuvchi akslantirish deb ataladi. Har bir qisuvchi akslantirish uzluksizdir. Haqiqatan ham, agar ( ) ( ) 0 , → → x x x x n n ρ bo‘lsa, u holda ( ) ( ) x x Ax Ax n n , , ρ α ρ ≤ bo‘lgani uchun Ax Ax n → . Agar X X A → : akslantirish uchun shunday X x ∈ nuqta mavjud bo‘lib x Ax = tenglik bajarilsa, x nuqta A akslantirishning qo‘zg‘almas nuqtasi deyiladi. 4.1-teorema. (Qisuvchi akslantirishlar prinsipi). To‘la metrik fazoda aniqlangan har qanday qisuvchi akslantirish yagona qo‘zg‘almas nuqtaga ega. Isbot. X metrik fazodan ixtiyoriy 0 x nuqtani olamiz. Keyin K , ..., , , , 0 1 0 3 2 3 0 2 1 2 0 1 x A Ax x x A Ax x x A Ax x Ax x n n n = = = = = = = − nuqtalar ketma-ketligini qaraymiz. Ixtiyoriy ) ( , m n n m < natural sonlar uchun ( ) ( ) ( ) ≤ ≤ = − n m n m n m n x , x x A , x A x , x 0 0 0 ρ α ρ ρ ( ) ( ) ( ) ( ) ≤ + + + ≤ − − − n m n m n x x x x x x , ... , , 1 2 1 1 0 ρ ρ ρ α ( ) ( ) ( ) α ρ α α α α ρ α − ≤ + + + + ≤ − − 1 1 1 1 0 1 2 1 0 x , x x , x n n m n K tengsizlik o‘rinli. ) 1 ; 0 ( ∈ α bo‘lgani uchun ( ) 0 1 0 = ∞ → x , x n n ρ α lim . Shuning uchun } { n x fundamental ketma-ketlikdir. X to‘la metrik fazo va } { n x fundamental ketma-ketlik bo‘lgani uchun u yaqinlashuvchi. Aytaylik, 53 lim n n x x ∞ → = bo‘lsin. U holda A akslantirishning uzluksizligiga ko‘ra . lim lim lim 1 x x Ax x A Ax n n n n n n = = = = + ∞ → ∞ → ∞ → Shunday qilib, A akslantirish uchun qo‘zg‘almas nuqta mavjud ekan. Uning yagonaligini isbotlaymiz. Agar y Ay x Ax = = , desak, (4.1) tengsizlikka ko‘ra ( ) ( ) ( ) y x Ay Ax y x , , , ρ α ρ ρ ≤ = . Bundan ) 1 ; 0 ( ∈ α bo‘lgani uchun ( )( ) ( ) 0 , 0 1 , = ⇒ ≤ − y x y x ρ α ρ ya’ni y x = bo‘lishi kelib chiqadi. Qo‘zg‘almas nuqta yagona ekan. ∆ Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling