O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Кommunikatsiyalarini Rivojlantirish Vazirligi Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi
Download 0.66 Mb. Pdf ko'rish
|
Tibiyotda ishlatiladigan kompyuter tizimlari
|
O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Кommunikatsiyalarini Rivojlantirish Vazirligi Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti. Mavzu: Tibiyotda ishlatiladigan kompyuter tizimlari. Guruh: 052-21 Bajardi: Yahyoyev Asilbek Tekshirdi:Nozima Atadjanova Toshkent 2021 MUSTAQIL ISH Tibiyotda ishlatiladigan kompyuter tizimlari Reja: 1. Tibbiyotda axborot texnologiyalari 2. Tbbiyotda ishlatiladigan qurilma qismlari 3. Sog'liqni saqlashda kompyuterlarning umumiy roli “Tibbiyot Informatika” fanlarini o’qitishning uziga xos xususiyatlaridan biri sifatida modul tizimini ko’rsatish mumkin, chunki bu tizim talabalar bilimining turli-tumanligini hisobga oladi. Modul tizimining yana bir ijobiy xususiyatlaridan biri fanning mazmunini kengaytirish, o’zgartirish, takomillashtirish va yangi modul elementlarini kiritish, shuningdek modul orasida yangi bosqichlarga o’tish mumkinligidir. Tibbiyotda axborot texnologiyalari (health information technology, HIT) tibbiy xizmatlarni yaxshi boshqarish, ma'lumotlarni saqlash, ulashish va ma'lumotlar tahlilini oshirish uchun texnologiyalarni qo'llashni ta'minlaydi. Bu sohada axborot texnologiyalari amalga oshirilganiga, tibbiy xizmatlar o'zining sifatini oshirish, xizmatlarni osonlashtirish va tibbiyotni yengillashtirishda katta o'rin tutadi. Quyidagi muhim axborot texnologiyalari mavzulari mavjud: Elektron Terviyachilik Tarixlari (Electronic Health Records, EHR): EHRlar tibbiy malumotlarni elektron shaklda saqlaydigan va ulashish imkonini beradi. Ular xizmat ko'rsatuvchilari (tibbiy o'qituvchilar, tarqatuvchilar, va xizmat ko'rsatuvchilari) orasidagi ma'lumot almashinuvi va bir-biriga ulashishni osonlashtiradi. Telemeditsina: Bu texnologiyalar orqali tibbiy ko'rsatuvchilar va o'qituvchilar bemoish shifokorlari bilan bemoishlar bilan masofaviy tarzda suhbatlashish, tibbiy ko'rsatish, va boshqa tibbiy xizmatlarni taklif etishadi. Tibbiy Qo'llab-quvvatlash Systemalari (Medical Support Systems): Tibbiyotdagi axborot texnologiyalari tibbiy tahlillar va tanishtirishlarni oshirishda ham foydalaniladi. Bu, ma'lumotlar bazasi va ma'lumotlar tahlilining omon qismi, bir qismi robototexnika yordamida bajariladi. Teleradiologi : Teleradiologiya tibbiy rasmlarni ma'lumotlar bazasida o'qitish va o'qishni tashqarida amalga oshirish imkonini beradi. Bu, rasmlarni dastlabki aniqlik bilan tahlil qilish, tibbiy ruxsatlarni ko'rib chiqish, va mustaqil laboratoriyalarda tahlil qilishni tashqarida bajarishni o'z ichiga oladi. Tibbiy Sensyorlar va Internet of Things (IoT): Sensyorlar va IoT qurilmalari shifokorlarga va o'qituvchilarga pasientlarning holati va bemorning sabablarini monitoring qilish imkonini beradi. Misol uchun, yurak qismlarini, glucoz darajasini va boshqa bemorlik holatlarini monitoring qilish uchun tibbiy qurilmalar ishlatiladi. Bilishlar Tizimi va Sun'iy Intellekt (AI): Sun'iy intellekt va bilishlar tizimi tahlil ma'lumotlarini, shifokorlar uchun diagnozlar va davolash maslahatlarni osonlashtirish uchun qo'llaniladi. Ular tahlil tashkilotlari va bemoish shifokorlarining qarorlarini ko'rib chiqishda ham foydalaniladi. Tibbiyotni Ulashish (Health Information Exchange, HIE): HIE tibbiy malumotlar, tibbiy rasmlar va boshqa tibbiy ma'lumotlarni turli tibbiy tashkilotlar o'rtasida o'zgartirish va ulashishning standartlarini ta'minlaydi. Bu, tibbiy xizmatlarni ko'rsatishda xizmat ko'rsatuvchilarning foydalanishini osonlashtiradi. Personal Shifokorlar (Personal Health Records, PHR): PHR dasturi bemorlar uchun shaxsiy elektron terviyachilik tarixini o'z ichiga oladi. Bemorlar o'z shifokorlarining yordamida o'zlarining bemorning tarixini saqlaydilar va uni o'zgartirishlari bilan tanishishadi. Robototexnika tibbiyotda: Robotlar tibbiy amallarni osonlashtirish va tez-tez tashqari amalga oshirish uchun ishlatiladi. Bu robotlar shifokorlarni qo'llab-quvvatlash, amalga oshirish, va boshqa vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi. Genomika va Personalized Terviyachilik: Genomika bemorlar uchun shaxsiylikni tahlil qilish va shifokorlar uchun personalizatsiyalangan tibbiy tahlillarni osonlashtiradi. Bu, tibbiyotni shaxsiy xizmatlar, davolash va tanishtirishni oshirishda muhim o'rin tutadi. 3D Qurilish (3D Printing): 3D qurilish tibbiy qurilmalar va implantlar yaratishda qo'llaniladi. Bu qurilma yordamida bireysal tayyorlangan implantlar yaratish, protetik qismatlar, va tibbiy apparatlar ishlab chiqishni osonlashtiradi. Telemonitoring: Telemonitoring tibbiy qurilmalar orqali bemorlar holatini monitoring qilishda yordam beradi. Misol uchun, yurak monitorlari yoki glucometr sifatida ishlatiladi va bemorlar shifokorlariga yoki tibbiy xizmat ko'rsatuvchilariga ma'lumotlarini uzatishadi. Blockchain texnologiyasi: Blockchain tibbiy malumotlar tahlilini oshirish va xavfsiz saqlashda o'zini ko'rsatmoqda. Bu texnologiya bemorlar, shifokorlar va tibbiy tashkilotlar o'rtasida xavfsiz va to'liq malumot almashishda yordam beradi. Bu texnologiyalar tibbiyot sohasini o'zgaruvchan tarzda o'zgartirishda o'rin tutadigan texnologiyalar hisoblanadi. Bular tibbiy xizmatlar sifatini oshirish, bemorlar uchun foydalanishni osonlashtirish, va tibbiy sohalarda innovatsiyalarni tez-tez amalga oshirishda yordam beradi. Boshqa tibbiyotdagi axborot texnologiyalari haqida so'zni davom ettiramiz: Virtual Realitiya (VR) va Augmented Realitiya (AR): VR va AR texnologiyalari tibbiyotda tahlil va tashxislarni oshirish, shifokorlarga bemorlar haqida o'rganish va ta'lim olish uchun ishlatiladi. Misol uchun, VR terapiya yordamida posttraumatik stres sindromi (PTSD) davolashda osonlik yaratadi. Bemor Qo'llab-quvvatlash tizimlari (Patient Support Systems): Bu tizimlar bemorlarga o'zlarining davolash rejalarini, dasturlarini va bilimlarini oshirishda yordam beryapti. Bemorlar tahlili, yurak qismlarini monitoring va boshqa tibbiy usullar orqali o'zlarining o'zaro ta'lim olishlari mumkin. Tibbiy Tahlil va Tanishtirish tizimlari: Sun'iy intellekt va ma'lumotlar tahlili, tahlil ma'lumotlarini oshirish va bemorlar uchun yaxshi tanishtirishda qo'llaniladi. Bu texnologiyalar tahlil natijalarini oson tarzda o'rganish va tez-tez natijalar berishda yordam beradi. Tibbiyot Interneti (IoMT): Tibbiyot Interneti, tibbiy qurilmalar, vositalar va bemorlarning IoT qurilmalari orqali bir-biriga ulashishini va ma'lumot almashinuvi osonlashtiradi. Bemorlikni tahdid etuvchi ma'lumotlar va tahminlash (Predictive Analytics): Ma'lumotlar tibbiyotda bemorlikni tahminlash, ma'lumotlarni ta'qib qilish va davolashning boshqa sohalarini o'z ichiga oladi. Sun'iy intellekt va ma'lumotlar analitikasi tahlil ma'lumotlarini oshirishda muhim qo'llaniladi. Elektron Reseptlar: Elektron reseptlar dasturlar orqali ilaçlar va davo taqdim etishni osonlashtiradi. Bu, tibbiy xizmatlarni tizimlashtirish va reseptlarni osonlashtirishda yordam beradi. Telekardiologiya: Bu tibbiyot texnologiyasi orqali yurak qismlari va kardiologik ma'lumotlar monitoring qilinishini ta'minlaydi. U yurak kasalliklarini va nozik holatlarni aniqlash va davolashda muhim o'rin tutadi. Tibbiyotdagi axborot texnologiyalari sohasida yangi va rivojlanayotgan texnologiyalar tez- tez paydo bo'lishi, bemorlarga yaxshi xizmat ko'rsatish, tahlil va davolashni osonlashtirish uchun imkoniyatlar yaratish imkonini beradi. Bu texnologiyalar tibbiyotni yangilash va yaxshi hisoblashda muhim qo'llaniladi. Bosh sahifa » Kompyuter aravalari » Sog'liqni saqlashda kompyuterlardan 6 ta umumiy foydalanish Sog'liqni saqlashda kompyuterlardan 6 ta umumiy foydalanish 2022 yil 26 iyul Kasalxonalar va boshqa tibbiyot muassasalarida kompyuterdan foydalanish so'nggi bir necha yil ichida texnologiyaning rivojlanishi bilan keskin oshdi. Ko'pgina shifoxonalar hozirda g'ildirakli kompyuter aravalaridan foydalanadilar , bu esa tibbiyot xodimlariga muassasaning istalgan joyida kompyuterdan foydalanish imkonini beradi. Bu foydali, chunki u bemor ma'lumotlarini, laboratoriya natijalarini va etkazib berish buyurtmalarini kiritishda samaradorlik va aniqlikni oshiradi. Kompyuter tizimlarini kundalik faoliyatiga to'liq integratsiyalashgan shifoxonalar yuqori sifatli yordam ko'rsatishi va bemorlar xavfsizligini yaxshilashi mumkin. Sog'liqni saqlashda kompyuterlarning umumiy roli Kompyuterlar shifoxonalarning kundalik faoliyatida muhim rol o'ynaydi. Bemorlarning yozuvlarini yuritishdan tortib, uchrashuvlarni rejalashtirishgacha kompyuterlar shifoxona xodimlariga yanada samarali va samarali ishlashga yordam beradi. Bundan tashqari, kompyuterlar bemorlarning qon bosimi va nafas olish kabi hayotiy belgilarini kuzatish uchun ham ishlatilishi mumkin. Kompyuterlar mumkin bo'lgan sog'liq muammolari haqida erta ogohlantirishga yordam beradi va shunga mos ravishda davolash rejalarini ishlab chiqadi. So'nggi paytlarda ko'plab shifoxonalar kompyuter tomonidan boshqariladigan minimal invaziv jarrohlik texnikasi bo'lgan robotli jarrohlikdan ham foydalanishni boshladilar. Qulflanadigan tortmalari bo'lgan kompyuter aravalari, shuningdek, dori dozalarini boshqarishi va juda suiiste'mol qilinadigan moddalarni o'g'irlashning oldini olishi mumkin. Bemorlar shifoxonalarda kompyuterdan foydalanishdan nimani kutishadi? Kasalxonalar bemorlarning nozik fayllari va yozuvlarini, hisob-kitoblarni va uchrashuvlarni boshqarishda tobora ko'proq kompyuterlarga tayanganligi sababli, bemorlar shifoxonaga tashrif buyurganlarida ma'lum darajadagi kompyuterdan foydalanishni kutishgan. Bemorlar uchrashuvga ro'yxatdan o'tishda tizimda o'z ismlarini tez va oson topishni kutishadi. Shuningdek, ular hisob-kitob xatolarining oldini olish uchun o'z ma'lumotlarini tizimga to'g'ri kiritishni xohlashadi. Shifokorlar bilan muloqot qilishda bemorlar odatda yuzma-yuz muloqotni afzal ko'radilar. Shu bilan birga, ular o'z shifokorlari o'zlarining tarixini ko'rib chiqish va tibbiy davolanish bo'yicha ongli qarorlar qabul qilish uchun kompyuterdagi tibbiy yozuvlariga tez va oson kirishlarini kutishadi. Sog'liqni saqlash sozlamalarida kompyuterlar qanday ishlatiladi? Kompyuterlar turli xil sog'liqni saqlash muassasalarida qo'llaniladigan ko'p qirrali vositalardir, shifoxonalardan patologik laboratoriyalargacha, stomatologik klinikalar. Ular kundalik ish jarayonlarini soddalashtiradi va bemor ma'lumotlarini qo'lda yozish va kiritish uchun sarflangan vaqtni qisqartiradi. Sog'liqni saqlashda kompyuterlardan eng ko'p foydalaniladigan ba'zilari: Tibbiy va bemor ma'lumotlari Tibbiy va bemor ma'lumotlari sifatli tibbiy xizmat ko'rsatish uchun juda muhimdir. Tibbiy hujjatlarda bemorlarni tashxislash va davolashni yaxshilash uchun foydalanish mumkin bo'lgan ko'plab ma'lumotlar mavjud. Biroq, bu ma'lumotlar ko'pincha turli tibbiy muassasalar va ma'lumotlar bazalarida tarqalgan. Axborot texnologiyalari ushbu ma'lumotlarni birlashtirishga yordam beradi va ularni tibbiyot mutaxassislari uchun qulayroq qiladi. Sog'liqni saqlash ma'lumotlarini boshqarish tizimi (HMIS) tibbiy yordamni yaxshilash uchun axborot texnologiyalaridan qanday foydalanish mumkinligiga misoldir. HMIS - bu tibbiy mutaxassislarga turli muassasalardagi tibbiy yozuvlarga kirish imkonini beruvchi ma'lumotlar bazasi. Ushbu elektron sog'liqni saqlash yozuvlari tibbiy yordamni muvofiqlashtirishni yaxshilashga yordam beradi va tibbiy mutaxassislarga kerakli ma'lumotlarni topishni osonlashtiradi. HMIS, shuningdek, bemorlarni parvarish qilish va kasallik tendentsiyalarini kuzatish uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu ma'lumotlardan mahalliy tibbiy klinikalar orqali yoki hatto uyda tibbiy xizmatlarni yaxshilash uchun foydalanish mumkin. Aloqa va telemeditsina Internet va mobil texnologiyalarning paydo bo'lishi bilan so'nggi yillarda aloqa keskin o'zgardi. Endi biz bir necha tugmani bosish orqali butun dunyo bo'ylab odamlar bilan bog'lanishimiz mumkin. Ushbu tezkor aloqa tibbiyot sohasida ham inqilob qildi, telemeditsina bemorlar va shifokorlar uchun tobora ommabop variantga aylandi. Telemeditsina masofadan turib tibbiy xizmat ko‘rsatish uchun elektron axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanadi. Bu elektron pochta yoki onlayn chat kabi saqlash va yo'naltirish imkoniyatlari uchun real vaqt rejimida video konferentsiyani o'z ichiga olishi mumkin. Telemeditsina millionlab odamlarga kerakli yordamni olish imkoniyatini taqdim etish imkoniyatiga ega. Teletibbiyotning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, u tibbiy xizmatdan foydalanish imkoniyatini yaxshilashga yordam beradi, ayniqsa, qishloq yoki kam ta'minlangan joylarda bemorlarni davolash uchun. Shuningdek, bu kutish vaqtini qisqartirishga va sayohat xarajatlarini tejashga yordam beradi. Bundan tashqari, telemeditsina diabet yoki gipertoniya kabi surunkali kasalliklarga chalingan va muntazam ravishda shifokorga tashrif buyurishi kerak bo'lgan bemorlarga qulayroq yordam ko'rsatishi mumkin. Telemeditsina kardiologiya yoki nevrologiya kabi ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam va oilaviy tibbiyot kabi birlamchi tibbiy yordam ko'rsatish uchun ishlatilishi mumkin. Ko'pgina afzalliklarga ega telemeditsina bemorlar va shifokorlar uchun tobora ommalashib borayotgan sog'liqni saqlash variantiga aylanmoqda. Tibbiy inventar Tibbiy inventarni boshqarish sog'liqni saqlash sharoitida ishlatiladigan materiallar va dori- darmonlarni kuzatib boradi va boshqaradi. Bu bemorni parvarish qilishning muhim tarkibiy qismidir, chunki u zarur bo'lganda kerakli materiallar doimo mavjud bo'lishini ta'minlashga yordam beradi. Sog'liqni saqlash inventarlari menejerlari yaqinda real vaqt rejimida tibbiy inventarlarni boshqarishga o'tishdi. Ushbu tizim inventarizatsiya darajasini bir zumda kuzatib borish imkonini beradi, bu esa ta'minotni yanada samaraliroq buyurtma qilish va qayta tartiblash imkonini beradi. Haqiqiy vaqtda inventarizatsiyani boshqarish xarajatlarni kamaytirishga, zaxiralar darajasini saqlashga, bemorlar xavfsizligini yaxshilashga va xodimlarning ish oqimini optimallashtirishga yordam beradi. Bu tibbiyot xodimlari yoki har qanday sog'liqni saqlash tashkiloti uchun muhim vositadir. Tadqiqot sog'liqni saqlash sanoatining muhim tarkibiy qismidir. Kasalxonalar va boshqa sog'liqni saqlash muassasalari yangi davolash usullari va muolajalarini ishlab chiqish va ular ko'rsatayotgan yordam sifatini yaxshilash uchun tadqiqotlarga tayanadi. Kompyuterlar ushbu jarayonda muhim rol o'ynaydi, chunki ular tibbiyot xodimlariga katta hajmdagi ma'lumotlarga kirish va tahlil qilish imkonini beradi. So'nggi yillarda tadqiqotda kompyuterlardan foydalanish tobora murakkablashdi va ular kasalliklarni davolashning yangi usullarini ishlab chiqish va bemorlarni parvarish qilishni yaxshilash uchun foydalanilmoqda. Kompyuterlar davolanishni yanada samarali rejalashtirish va kasallikning yuqish tezligi bo'yicha prognozlarni ishlab chiqish uchun 3D modellarni yaratishga yordam beradi. Scott-Clark Medical tibbiy kompyuter aravalari band bo'lgan tez yordam xonalari va shifoxona bo'limlari talablari uchun mo'ljallangan yuqori sifatli yechimdir. Juda ko'p qirrali va bardoshli, sanoat tibbiy kompyuter aravalarimiz kompyuterlarni, dori-darmonlarni va tibbiy asbob-uskunalarni xavfsiz va xavfsiz tashishi mumkin. Bizning mobil tibbiy kompyuter aravalarimiz xarajatlarni kamaytiradi va operativ ishlash va bemorlarni parvarish qilish uchun joy va vaqtni tejaydi. Barcha sohalarda standartlar mahsulot va moddiy moslikni saqlashning muhim usuli hisoblanadi. Ushbu standartlar milliy va xalqaro talablarni ham uyg'unlashtiradi. Mahsulot muvofiqligi tibbiy asbob-uskunalarni loyihalash va ishlab chiqarish kabi muhim bo'lgan boshqa sanoat yo'q. Tibbiy asbob-uskunalar sanoati kasalliklarni aniqlash va davolash va bemorlarning sog'lig'ini yaxshilash uchun ishlatiladigan turli xil asbob-uskunalarni loyihalashtirish va ishlab chiqarish uchun javobgardir. Ushbu mahsulotlar tasvirlash uskunasidan tortib, sun'iy bo'g'inlar va implantlarga qadar. Tibbiy jihozlar sog'liqni saqlash va yaxshilash uchun muhim vositadir. Ushbu uskunalar aholi salomatligi va hayot sifatiga bevosita ta'sir qiladi va bu borada ishonchli bo'lishi kerak. Barcha tomonlar, shu jumladan ishlab chiqaruvchilar, kasalxonalar va sog'liqni saqlash muassasalari va bemorlar uchun kerakli natijalarga erishish uchun bunday tibbiy asbob- uskunalarni ishlab chiqarishda standartlarga rioya qilish kerak. Ushbu standartlar ishlab chiqarish yoki dizayn jarayonida bemorlarga va sog'liqni saqlash mutaxassislariga xizmat ko'rsatishning doimiy sifatini qo'llab-quvvatlaydi. EHMlarni ishlab chiqish va undan foydalanish sohasida katta yutuqlarga erishgan olim V.M.Glushkov ta'biri bilan aytsak: Yangi asr boshida texnik jihatdan rivojlangan mamlakatlarda aksariyat axborot EHM xotirasida joylashgan bo’ladi. XX1 asr boshlarida ana shu axborotlardan foydalanishni bilmagan kishi, XX asr boshida o’qish va yozishni bilmagan odamga o’xshab qoladi. Bundan kelib chiqqan holda «Informatika» fanini o’rganish ikkinchi savodxonlik bilan tengdir. Informatika fani ham boshqa fanlar qatorida olamni bilish uchun xizmat qiladi. Olamdagi har bir jonli va jonsiz mavjudod makonda va vaqtda o’zgarib turadigan modda va quvvat korinishida namoyon bo’ladi. Modda va quvvat dunyoning ikki muhim mazmuni, uning ikki muhim tarkibiy qismidir. Lekin borlikni mavjud bo’lishi va uni bilishning yana bir muhim va zarur mazmuni bor,bu ham bo’lsa axborotdir Tizimli blok - kompyuterning markaziy qismi hisoblanadi. Kompyuter - deyilganda aynan sistema bloki tushuniladi. Sistema bloki kompyuterning ishlashini ta’minlovchi: protsessor, xotirada saqlovchi qurilma, qattiq va yumshoq disklardan iborat yig‘uvchilardan tashkil topgan. Sistema blokida “yoqish/o‘chirish” tugmasi joylashtirilgan. Sistema bloki odatda desctor (yassi) yoki town (minora) ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashtiriladi. Sistema bloki bu kompyuterning eng asosiy qismi Uning ichida: ❖ ona platasi ❖ mikroprotsessor ❖ qattik disk yoki vinchester ❖ tezkor va kesh xotira mikrosxemalar ❖ elektron sxemalar ❖ kontrollerlar ❖ adapterlar ❖ elektr ta'minlovchi blok ❖ disk yurituvchilari joylashadi. Shakl formatni o‘zgartirish uchun Format - Risunok (yoki Ob'ekt WordArt ) buyruqlar ketma- ketligini yoki shakl ustida kontekstli menyu hosil qilingan kontekstli menyudan Format risunok (Format ob'ekta WordArt) buyruqlarini tanlanadi. Natijada quyidagi oyna ochiladi: Bu oyna orqali shakl rangi, o‘lchami, joylashish holatlari o‘zgartirilishi mumkin. Oynaning Sveta i linii sahifasi orqali shakl va chiziq ranglarini o‘zgartirish mumkin. Oynaning Razmer sahifasidan shaklning o‘lchami, mashshtabi o‘zgartiriladi. Oynaning Polojenie sahifasi yordamida esa shaklning varoqdagi matnga nisbatan joylashish holati o‘zgartiriladi. Quyidagi oynadan shaklning matnga nisbatan qanday holatlarda joylashishi mumkinligini ko‘rishimiz mumkin. Ro‘yxatlar “Spisok” (Ro‘yxat) buyrug‘i bajarilishi natijasida belgilangan Abzaslarga tartib raqamlari yoki markerlar (biror belgi) qo‘shib qo‘yiladi. Microsoft Word matn muharrida uch xil turdagi ro‘yxatlardan foydalanishimiz mumkin: Ultratovushning fizik asosi [2] piezoelektrik effektdir. Baʼzi kimyoviy birikmalarning monokristallari (kvars, bariy titanat) ultratovush toʻlqinlari taʼsirida deformatsiyalanganda, bu kristallar yuzasida qarama-qarshi belgili elektr zaryadlari paydo boʻladi. Ularga oʻzgaruvchan elektr zaryadi qoʻllanilganda, ultratovush toʻlqinlarining chiqishi bilan kristallarda mexanik tebranishlar paydo boʻladi. Bir xil piezoelektrik element muqobil ravishda qabul qiluvchi yoki ultratovush toʻlqinlarining manbai boʻlishi mumkin. Ultratovush qurilmalaridagi bu qism akustik oʻzgartirgich, transduser yoki transduser deb ataladi. Yuqorida aytib oʻtilgan kristallar tovush toʻlqinlarini qabul qilish va uzatish uchun ishlatiladi. Shuningdek, datchikda tovush toʻlqinlarini filtrlovchi tovushni yutuvchi qatlam va kerakli toʻlqinga diqqatni qaratish imkonini beruvchi akustik linza mavjud. Ultratovush— 20 kHz yuqori boʻlgan toʻlqinlar, tashxisotda 1—15 MHz toʻlqinlar qoʻllaniladi Ultratovush odam tanasidan qisman oʻtadi va ikkita har xil akustik zichlik ega boʻlgan toʻqima chegarasidan bir qismi oʻtadi, bir qismi qaytadi Toʻqimalar akustik zichligi qancha koʻp farq qilsa oʻshancha koʻp ultratovush qaytadi. Qaytgan ultratovush tasvirga aylantiriladi. Havo va suyak toʻqima chegaralaridan ultratovush deyarli 100 % qaytadi— suyak va havoli aʼzolarni koʻrib boʻlmaydi.Datchik lar ultratovushni tanaga yuboradi va qaytgan tovushni qabul qiladi Datchiklar yuqori va past chastotali boʻladi. Yuqori chastotali ultratovush (5 MHz yukori) tanaga chuqur oʻtmaydi, lekin yuzaki toʻqimalarni yaxshi tasvirlaydi ( mushak , qalqonsimon bez, boʻgʻimlar). Past chastotali ultratovush (2,5—3,5 MHz) tanaga chuqur oʻtadi va ichki aʼzolarni tasvirlashga imkon beradi lekin yuzaki toʻqimalarni yaxshi koʻrsatmaydi. Ultratovushni zarari hozirgacha tasdiqlangani yoʻq. Tarqalish jarayonida ultratovush tebranishlari geometrik optika qonunlariga boʻysunadi. Bir xil muhitda ular toʻgʻri chiziqda va doimiy tezlikda tarqaladilar. Akustik zichligi teng boʻlmagan turli muhitlar chegarasida nurlarning bir qismi aks etadi, baʼzilari esa sinadi va ularning toʻgʻri chiziqli tarqalishini davom ettiradi. Chegara vositalarining akustik zichligidagi farqning gradienti qanchalik baland boʻlsa, ultratovush tebranishlarining katta qismi aks ettiriladi. 99,99 % tebranishlar ultratovushning havodan teriga oʻtish chegarasida aks etganligi sababli, bemorni ultratovush tekshiruvi paytida terining sirtini oʻtish muhiti sifatida ishlaydigan suvli jele bilan yogʻlash kerak. Koʻzgu nurning tushish burchagiga (perpendikulyar yoʻnalishdagi eng katta) va ultratovush tebranishlarining chastotasiga (yuqori chastotada, aksariyati aks ettiriladi) bogʻliq. Ultratovush tekshirish tizimining tarkibiy qismlari[tahrir | manbasini tahrirlash] Ultratovush toʻlqin generatori[tahrir | manbasini tahrirlash] Ultratovush toʻlqinlar generatori bir vaqtning oʻzida aks ettirilgan aks-sado signallarini qabul qiluvchi sensordir. Generator impuls rejimida ishlaydi, 1 soniyada taxminan 1000 ga yaqin impuls yuboradi. Ultratovush toʻlqinlarning paydo boʻlishi orasidagi intervallarda piezoelektrik sensor aks ettirilgan signallarni ushlaydi. Ultratovush sensori[tahrir | manbasini tahrirlash] Detektor yoki transduser sifatida raqamli antenna massivlariga oʻxshash bir xil yoki turli rejimlarda ishlaydigan bir necha yuzlab yoki minglab kichik piezoelektrik transduserlardan iborat murakkab sensor ishlatiladi.[4][5] Klassik sensorga fokuslovchi linza oʻrnatilgan boʻlib, u maʼlum bir chuqurlikda fokusni yaratishga imkon beradi. Zamonaviy sensorlarda raqamli nur hosil qilish orqali koʻp oʻlchovli apodizatsiya bilan chuqur dinamik fokuslashni amalga oshirish mumkin.[4][5] Sensorlarning turlari[tahrir | manbasini tahrirlash] Barcha ultratovush sensorlari mexanik va elektronga boʻlinadi. Mexanik skanerlashda emitentning harakati tufayli amalga oshiriladi (u aylanadi yoki tebranadi). Elektron skanerlashda elektron tarzda amalga oshiriladi. Mexanik datchiklarning kamchiliklari— shovqin, emitentning harakati natijasida hosil boʻlgan tebranish, shuningdek, past piksellar sonidir. Mexanik sensorlar eskirgan va zamonaviy skanerlarda ishlatilmaydi. Elektron sensorlar— 512 yoki 1024x4 elementlardan iborat emitentlar massivlarini oʻz ichiga oladi, ular raqamli nurlanish tufayli ultratovushli skanerlashning uchta turini taʼminlaydi: chiziqli (parallel), konveks va sektor. Shunga koʻra, ultratovush qurilmalarining sensorlari yoki transduserlari chiziqli, konveks va sektor deb ataladi. Har bir tadqiqot uchun sensorni tanlash organning joylashuvi chuqurligi va tabiatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Chiziqli sensori[tahrir | manbasini tahrirlash] Qavariq sensor Chiziqli sensor Chiziqli sensorlar 5—15 MHz chastotasidan foydalanadi. Chiziqli sensorning afzalligi tekshirilayotgan organning transduserning oʻzi tana yuzasidagi holatiga toʻliq mos kelishidir. Chiziqli datchiklarning kamchiliklari barcha holatlarda transduser yuzasining bemorning terisi bilan bir xil aloqada boʻlishini taʼminlashning qiyinligi boʻlib, natijada olingan tasvirning qirralarning buzilishiga olib keladi. Bundan tashqari, yuqori chastota tufayli chiziqli sensorlar oʻrganilayotgan hududning yuqori aniqlikdagi tasvirini olish imkonini beradi, ammo skanerlash chuqurligi juda kichik (11 sm dan oshmaydi). Ular asosan yuzaki joylashgan tuzilmalar— qalqonsimon bez, sut bezlari, mayda boʻgʻinlar va mushaklarni oʻrganish, shuningdek, qon tomirlarini oʻrganish uchun ishlatiladi. Qavariq sensori[tahrir | manbasini tahrirlash] Qavariq sektor 1,8—7,5 MHz chastotasidan foydalanadi. U qisqaroq uzunlikka ega, shuning uchun bemorning terisiga bir xil moslashishga erishish osonroq. Biroq, qavariq sensorlardan foydalanilganda, olingan tasvir sensorning oʻlchamidan bir necha santimetr kengroqdir. Anatomik belgilarni aniqlashtirish uchun shifokor ushbu nomuvofiqlikni hisobga olishi kerak. Pastki chastota tufayli skanerlash chuqurligi 20-25 sm ga yetadi.U odatda chuqur joylashgan organlarni oʻrganish uchun ishlatiladi: qorin boʻshligʻi organlari va retroperitoneal boʻshliq, genitouriya tizimi. Sektor sensori[tahrir | manbasini tahrirlash] Sektor sensori 1,5—5 MHz chastotada ishlaydi. U transduserning oʻlchami va natijada olingan tasvir oʻrtasida yanada katta tafovutga ega, shuning uchun u asosan tananing kichik maydonidan chuqurlikda katta koʻrinish olish zarur boʻlgan hollarda qoʻllaniladi. Tadqiqotda, masalan, interkostal boʻshliqlar orqali sektorni skanerlashdan eng toʻgʻri foydalanish. Sektor transduserining odatiy qoʻllanilishi ekokardiyografiya, yurakni oʻrganishdir. Ultratovush emertsion geli[tahrir | manbasini tahrirlash] Eshitiladigan diapazondan farqli oʻlaroq, ultratovush nozik (mm fraktsiyalari) toʻsiqlar bilan sezilarli darajada zaiflashadi va buziladi. Yuqori skanerlash oʻlchamlari faqat amplituda va tovushning oʻtish vaqtining minimal buzilishi mumkin. Sensorning oddiy qoʻllanilishi bilan doimo oʻzgaruvchan qalinlik va geometriyadagi havo boʻshligʻi hosil boʻladi. Ultratovush ikkala qatlam chegarasidan ham aks etadi, zaiflashadi va foydali aks ettirishga salbiy taʼsir qiladi. Aloqa nuqtasida aks ettiruvchi chegaralarni yoʻq qilish uchun sensor va teri oʻrtasidagi joyni toʻldirish uchun maxsus gellar qoʻllaniladi. Gelning odatiy tarkibi: glitserin, natriy tetraborat, malein angidridli stirol kopolimeri, tozalangan suv. Masalan: A tipidagi havo polimeri. Ultratovush usullari[tahrir | manbasini tahrirlash] Koʻrsatilgan exotovushlar signallari kuchaytirgichga va maxsus rekonstruksiya tizimlariga yuboriladi, shundan soʻng ular monitor ekranida turli xil kulrang rangdagi tana qismlari tasvirlari sifatida paydo boʻladi. Ijobiy roʻyxatdan oʻtishda exotovush signallarining maksimal intensivligi ekranda oq rangda (giperexogen joylar) va minimal intensivlik qora rangda (gipoexogen joylar) paydo boʻladi. Salbiy roʻyxatga olish bilan teskari holat kuzatiladi. Ijobiy yoki salbiy roʻyxatga olishni tanlash operatorning shaxsiy imtiyozlari bilan belgilanadi. Tadqiqot davomida olingan tasvir skanerning ish rejimlariga qarab farq qilishi mumkin. Quyidagi rejimlar mavjud: A-rejimi (inglizcha amplitude). Texnika bir oʻlchamli tasvir koʻrinishida maʼlumot beradi, bu yerda birinchi koordinata turli akustik impedansga ega boʻlgan muhitlar chegarasidan aks ettirilgan signalning amplitudasi, ikkinchisi esa bu chegaragacha boʻlgan masofadir. Inson tanasi toʻqimalarida ultratovush toʻlqinining tarqalish tezligini bilgan holda, bu zonaga masofani ikkiga boʻlish orqali aniqlash mumkin (chunki ultratovush nuri bu yoʻldan ikki marta oʻtadi). Ultratovush tezligiga puls qaytish vaqtini aniqlash mumkin. B-rejimi (inglizcha brightness). Texnika real vaqtda anatomik tuzilmalarning ikki oʻlchamli kulrang tomografik tasvirlari koʻrinishida maʼlumot beradi, bu ularning morfologik holatini baholash imkonini beradi. M-rejimi (inglizcha motion). Texnika bir oʻlchamli tasvir shaklida maʼlumot beradi, ikkinchi koordinata vaqtinchalik bilan almashtiriladi. Datchikdan joylashgan tuzilishgacha boʻlgan masofa vertikal oʻq boʻylab, vaqt esa gorizontal oʻq boʻylab chiziladi. Ushbu rejim asosan yurakni tekshirish uchun ishlatiladi. Yurak tuzilmalari harakatining amplitudasi va tezligini aks ettiruvchi egri chiziqlar shakli haqida maʼlumot beradi. Doplerografiya[tahrir | manbasini tahrirlash] Texnika Doppler effektidan foydalanishga asoslangan. Effektning mohiyati shundaki, ultratovush toʻlqinlari oʻzgargan chastotali harakatlanuvchi ob’ektlardan aks etadi. Ushbu chastota almashinuvi joylashgan tuzilmalarning harakat tezligiga mutanosibdir. Agar harakat sensorga yoʻnaltirilgan boʻlsa, u holda chastota ortadi, agar sensordan uzoqda boʻlsa, u kamayadi. Yuzaki dopplerografiya (funktsional diagnostikaning bir qismi sifatida amalga oshiriladigan ultratovush tekshiruvi hisoblanmaydi) va B—rejimi (zamonaviy) mavjud. Birinchi eskirgan versiya oʻz nomini oldi, chunki joylashgan oqimni tanlash qurilmada yuzaki skanerlash chuqurligini sozlash asosida amalga oshiriladi, yaʼni qurilma B— rejimisiz faqat Doppler rejimiga ega, shuning uchun aynan qaysi tomir spektral maʼlumotlardan olinganligini aniqlash mumkin emas. Zamonaviy ultratovush skanerlarida dopplerografiya, qoida tariqasida, dupleks yoki tripleks rejimida amalga oshiriladi, yaʼni birinchi navbatda tomir B— rejimida, soʻngra kerakli skanerlash chuqurligiga mos keladigan maʼlumotlarni oʻlchash maydoni (nazorat hajmi) oʻrnatiladi va oqim spektri olinadi. Exogen kontrasti[tahrir | manbasini tahrirlash] Usul erkin gaz mikropufakchalarini oʻz ichiga olgan maxsus kontrastli vositalarni tomir ichiga yuborishga asoslangan (diametri 5 mkmdan kam, uming aylanishi kamida 5 minut). Olingan tasvir ekranida koʻriladi va keyin printer yordamida roʻyxatga olinadi. Klinik amaliyotda ikki yoʻnalishda qoʻllaniladi. Dinamik exokontrastli angiografiya[tahrir | manbasini tahrirlash] Qon oqimining vizualizatsiyasi sezilarli darajada yaxshilanadi, ayniqsa qon oqimining tezligi past boʻlgan kichik chuqurlikdagi tomirlarda; real vaqtda qon tomir kontrastining barcha bosqichlarini kuzatish imkoniyati taʼminlanadi; qon tomirlarining stenozli lezyonlarini baholashning aniqligini oshiradi. Toʻqimalarning exokontrasti[tahrir | manbasini tahrirlash] Muayyan organlarning toʻqima darajasigacha exokontrast moddalarni kiritishning selektivligi bilan taʼminlanadi. Oddiy va patologik toʻqimalarda exokontrastning darajasi, tezligi va toʻplanishi baholanadi. Organ perfuziyasini baholash, normal va patologik toʻqimalar oʻrtasidagi kontrastni yaxshilash mumkin boʻladi, bu turli kasalliklarni, ayniqsa xavfli oʻsmalarni tashxislashning aniqligini oshirishga yordam berad. Tibbiyotda qoʻllanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash] Exoensefalografiyada[tahrir | manbasini tahrirlash] Exoensefalografiya, dopplerografiya kabi, ikkita texnik rejimga ega: A-rejimi (u ultratovush deb hisoblanmaydi, funksional diagnostikaga kiritilgan va hozirda deyarli qoʻllanilmaydi) va norasmiy qabul qilingan B-rejimi „neyrosonografiya“ deb ham ataladi. Ultratovush suyak toʻqimalariga, shu jumladan bosh suyagi suyaklariga samarali kira olmaganligi sababli, neyrosonografiya faqat chaqaloqlarda katta liqildoq orqali amalga oshiriladi. Oftalmologiyada[tahrir | manbasini tahrirlash] Xuddi exoensefalografiya kabi, ikkita texnik rejimi mavjud: A-rejimi va B-rejimi. Ultratovush sensorlar koʻzning hajmini oʻlchash va linzalarning holatini aniqlash uchun ishlatiladi. Ichki kasalliklarda[tahrir | manbasini tahrirlash] Ultratovush tekshiruvi ichki organlarning kasalliklarini tashxislashda muhim rol oʻynaydi, masalan: Qorin boʻshligʻi va qorin osti sohasi aʼzolari jigar oʻt pufagi va oʻt yoʻllari oshqozon osti bezi taloq buyraklar Kichik chanoq aʼzolari siydik chiqarish kanallari siydik pufagi prostata Nisbatan arzonligi va yuqori sifarliligi tufayli ultratovush tekshiruvi bemorni tekshirishning keng qoʻllaniladigan usuli boʻlib, saraton, organlardagi surunkali diffuz oʻzgarishlar (jigar va oshqozon osti bezi, buyraklar va boshqalardagi diffuz oʻzgarishlar) kabi juda koʻp kasalliklarni tashxislash imkonini beradi. buyrak parenximasi, prostata, oʻt pufagida toshlar mavjudligi, buyraklar, ichki organlarning anomaliyalari, organlarda suyuqlik shakllanishi. Jismoniy xususiyatlar tufayli barcha organlarni ultratovush yordamida ishonchli tekshirib boʻlmaydi, masalan, oshqozon-ichak traktining ichi boʻsh organlari, ulardagi gaz miqdori tufayli tekshirish uchun kirish qiyin. Biroq, ultratovush diagnostikasi ichak tutilishining belgilarini va bilvosita yopishqoqlik belgilarini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Ultratovush yordamida qorin boʻshligʻida erkin suyuqlik mavjudligini aniqlash mumkin, agar u etarli boʻlsa, bu bir qator terapevtik va jarrohlik kasalliklar va jarohatlarni davolash taktikasini hal qilishda hal qiluvchi rol oʻynashi mumkin. Jigar[tahrir | manbasini tahrirlash] Jigarning ultratovush tekshiruvi jigar haqida koʻpgina maʼlumot bera oladi. Shifokor jigar hajmini, uning tuzilishi va bir xilligini, fokal oʻzgarishlar mavjudligini, shuningdek, qon oqimining holatini baholaydi. Ultratovush tekshiruvi yetarlicha yuqori sezuvchanlik va oʻziga xoslik bilan jigarda diffuz oʻzgarishlarni (yogʻli gepatoz, surunkali gepatit va siroz) va fokal (suyuq va oʻsimta shakllanishi) aniqlash imkonini beradi. Jigar va boshqa organlarni oʻrganishning har qanday ultratovush tekshiruvi natijalari faqat klinik, anamnestik maʼlumotlar, shuningdek qoʻshimcha tekshiruvlar maʼlumotlari bilan birga baholanishi imkonini beradi. Oʻt pufagi va oʻt yoʻllari[tahrir | manbasini tahrirlash] Jigardan tashqari, oʻt pufagi va oʻt yoʻllarining holati baholanadi — ularning oʻlchamlari, devor qalinligi, ochiqligi, toshlarning mavjudligi, atrofdagi toʻqimalarning holati tekshiriladi. Ultratovush koʻp hollarda oʻt pufagining boʻshligʻida toshlar mavjudligini aniqlashga imkon beradi. Oshqozon osti bezi[tahrir | manbasini tahrirlash] Oshqozon osti bezini tekshirishda uning oʻlchamlari, shakli, konturlari, parenximaning tuzulishi va oʻsimtalar mavjudligi baholanadi. Oshqozon osti bezining ultratovush tekshiruvi yuqori baholash koʻpincha juda qiyin, chunki u oshqozon, ingichka va katta ichakdagi gazlar bilan qisman yoki toʻliq toʻsilishi mumkin. Koʻpincha ultratovush diagnostikasi shifokorlari tomonidan „oshqozon osti bezidagi diffuz oʻzgarishlar“ xulosasi yoshga bogʻliq oʻzgarishlarni (sklerotik, yogʻli infiltratsiya) va surunkali yalligʻlanish jarayonlari tufayli yuzaga kelishi mumkin boʻlgan oʻzgarishlarni aks ettirishi mumkin. Qalqonsimon bez[tahrir | manbasini tahrirlash] Qalqonsimon bezni baholashda ultratovush tekshiruvi yetakchi oʻrinni egallaydi. Bunda tugunlar, kistalar mavjudligini, bezning hajmi va tuzilishidagi oʻzgarishlarni aniqlashga imkon beradi. 4D Exokardiogramma Kardiologiya, qon tomir va yurak jarrohligi[tahrir | manbasini tahrirlash] Exokardiyografiya (ExoKG) — yurak kasalliklarini ultratovush diagnostikasi. Ushbu tadqiqotda yurak hajmi va uning alohida tuzilmalari (qorinchalar, boʻlmachalar, qorinchalar miyokardining qalinligi va boshqalar), perikard boʻshligʻida suyuqlik mavjudligi va hajmi, yurakning holati baholanadi. Klapanlar, shuningdek, doppler rejimida yurak va katta tomirlardagi qon oqimi. Maxsus xisob-kitoblar va oʻlchovlar yordamida exokardiyografiya miyokardning massasini, yurakning kontraktilligini aniqlash imkonini beradi. Odatda exokardiyografiya koʻkrak qafasi orqali amalga oshiriladi (transtoraktik), shuningdek, qiziloʻngachga maxsus endoskopik prob qoʻyilganda transozofageal exokardiyografi (TE- Exokardiyografi) ham mavjud. Xavfi va nojoʻya taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash] Ultratovush odatda maʼlumot olishning xavfsiz usuli hisoblanadi Homilaning diagnostik ultratovush tekshiruvi homiladorlik paytida ham xavfsiz hisoblanadi. Ushbu diagnostika protsedurasidan faqat majburiy tibbiy koʻrsatkichlar mavjud boʻlganda, zarur diagnostika maʼlumotlarini olish imkonini beradigan, yaʼni minimal qabul qilinadigan yoki ALARA printsipiga muvofiq ultratovush taʼsirining eng qisqa muddati bilan qoʻllanilishi kerak. Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining 1998—yildagi 875—sonli hisoboti ultratovushning zararsiz ekanligi haqidagi fikrni tasdiqlaydi. Ultratovush tekshiruvining homila uchun zarari haqida maʼlumotlar yoʻqligiga qaramay, Oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi (AQSh) „homila xolati videolari“ yaratish uchun ultratovush apparatlarini reklama qilish, sotish va ijaraga olishni tibbiy asbob-uskunalardan notoʻgʻri foydalanish, ruxsatsiz foydalanish deb hisoblaydi. Ultratovush diagnostikasi apparati[tahrir | manbasini tahrirlash] Ultratovush diagnostika apparati (UTT skaneri)— bu odam va hayvonlarning organlari va toʻqimalarining joylashishi, shakli, hajmi, tuzilishi, qon bilan taʼminlanishi haqida maʼlumot olish uchun moʻljallangan qurilma. Form faktoriga koʻra, ultratovushli skanerlarni statsionar va koʻchma (portativ) ga boʻlish mumkin, 2010-yillarning oʻrtalariga kelib smartfon va planshetlarga asoslangan mobil ultratovushli skanerlar keng tarqaldi. Philips Healthcare kompaniyasining ana shunday yangiliklaridan biri Android va iOS qurilmalariga mos keladigan Lumify mobil sensoridir.[8] Ultratovush apparatlarining dastlabki tasnifi[tahrir | manbasini tahrirlash] Funksional maqsadga qarab, qurilmalar quyidagi asosiy turlarga boʻlinadi: ETS— exotomoskoplar (asosan homilani, qorin boʻshligʻi aʼzolarini va kichik tosni tekshirish uchun moʻljallangan qurilmalar); EKS— exokardiyoskoplar (yurakni oʻrganish uchun moʻljallangan qurilmalar); EES— exoenceloscopes (miyani oʻrganish uchun moʻljallangan qurilmalar); EOS— exo-oftalmoskoplar (koʻzni tekshirish uchun moʻljallangan qurilmalar). Diagnostika maʼlumotlarini olish vaqtiga qarab, qurilmalar quyidagi guruhlarga boʻlinadi: C— statik; D— dinamik; K— kombinatsiyalashgan. Qurilmalar tasnifi[tahrir | manbasini tahrirlash] Rasmiy ravishda ultratovush asboblarini maʼlum skaynerlash rejimlari, oʻlchash dasturlari (paketlar, masalan, kardio paket— eokardiyografik oʻlchovlar uchun dastur), yuqori zichlikdagi sensorlar (koʻp sonli piezoelektrik elementlar, kanallar boʻlgan sensorlar), shunga mos ravishda yuqori koʻndalang oʻlcham), qoʻshimcha variantlar (3D, 4D, 5D, elastografiya va boshqalar) mavjudligiga koʻra ajratish mumkin. „Ultratovush tekshiruvi“ atamasi qatʼiy maʼnoda B rejimida tekshirishni anglatadi. B— rejimisiz eski avlod qurilmalari eskirgan deb hisoblanadi, ammo ular hali ham funktsional diagnostikaning bir qismi sifatida qoʻllaniladi. Ultratovush qurilmalarining tijorat tasnifi asosan aniq mezonlarga ega emas va ishlab chiqaruvchilar va ularning dilerlik tarmoqlari tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi, uskunalarning xarakterli sinflari: Boshlangʻich sinfi (B—rejimi) Oʻrta sinfi (CDC) Yuqori sinfi Premium sinfi Ekspert sinfi XULOSA Informatika tibbiyotda ma'lumotlarni boshqarish va bemorliklarni diagnosiz qilishning oson va samarador usullarini taklif etadi, shuningdek tibbiy xizmatlar o'z sifatini oshirishda muhim bir qo'llanma bo'lib qoladi. Download 0.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|