O`zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va

Manzillarni quyidagicha sinflarga bo’lish mumkin: 
1. Noyob manzil (Unicast) – alohida foydalanuvchining (uning kompyuterining interfeysi) 
identifikasion manzili; 
2. Guruhli manzil (multicast) – barcha manzillarga ma’lumotlar bir vaqtda keladigan bir 
necha foydalanuvchilarning identifikasiyasi; 
3. Keng uzatishli manzil (broadcast) – ma’lumotlar tarmoqning barcha bog’lamalariga bir 
vaqtda yo’naltiriladigan manzil. 
Bir tarmoq doirasida ruxsat etiladigan barcha manzillar manzillash oralig’i deyiladi.
Manzillar sonli va belgili (simvolli) komponentlardan iborat bo’lishi mumkin. Sonli 
manzillar nuqtalar bilan ajratilgan ketma-ketli sonlar guruhlaridan tashkil topgan. Belgili 
manzillar davlatni, tashkilotni, tarmoqni, serverni belgilaydigan ma’noli yuklamadan 
iborat.
Manzilli oraliq alohida bog’lamalarning ketma-ket tartib raqamini manzillarning
joylashtirilishi tarzida (guruhli manzillashtirish) tashkil etilishi mumkin. Masalan, lokal 
tarmoqlarda (LAN) tarmoq kompyuterlarini bir qiymatli identifikasiyalash uchun ikkilik 
yoki o’n oltitalik son ko’rinishida bo’ladigan MAS manzillar (Media Access Control) 
ishlatiladi. MAS manzillar apparat manzillar deyiladi, chunki ishlab chiqaruvchi 
korxonalarida kompyuterlarning tarmoq adapterlariga o’rnatiladi. Tarmoq adapteri 
almashtirilganda bu kompyuterning tarmoq interfeysi manzili ham o’zgaradi. 

---

4-rasm 
Iyerarxik tashkil etishda manzilli oralig’ bir-birlariga kiritilgan guruhlar va kichik 
guruhlar tarzida tashkil qilinadi. Umumiy manzilli oralig’ guruhlarga bo’linadi, ularga 
kichik guruhlar identifikatorlari va bog’lama identifikatorlari kiradi. Manzillarning bunday 
tashkil etish qiyin bo’lgan katta o’tchamli tarmoqlarda qo’llaniladi. Iyerarxik 
manzillarning namunaviy vakili - tarmoq IP-manzillari hisoblanadi. Ularda ikki pog’ona: 
katta qismi tarmoqning tartib raqamini, kichik qismi esa bog’lamaning tartib raqamni 
bildiradi. Bu holda tarmoqlar orasida xabar faqat manzillarni katta qismidan foydalanilgan 
holda uzatiladi, bog’lamalar tartib raqamlari (kichik qismlar) esa tarmoqqa xabar 
yetkazilgandan keyin ishlatiladi (pochta indekslariga o’xshash davlat-shahar-tuman).
Ko’pincha birdaniga bir necha manzillashtirish sxemalari qo’llaniladi, shuning 
uchun kompyuterning tarmoq interfeysi bir necha manzillarga ega bo’lishi mumkin, bunda 
ulardan har biri o’sha bir kompyuter turli konfigurasiyadagi tarmoqlarning abonenti 
hisoblangan hollarda ishlatiladi. 
Xabarlar uzatilganda belgili (simvolli) nomlar sonli manzillarga almashadi, ular 
yordamida xabar (ma’lumotlar) bir tarmoqdan boshqa tarmoqqa qayta uzatiladi. Boshqa 

---

tarmoqqa xabar kelganida bu tarmoqning ichida kompyuterning apparat manzili chiziqli 
manzillashtirish ishlatiladi. 
Tarmoqda har xil turdagi manzillar orasida mosliklarni markazlashtirilgan o’rnatish 
usulida bir necha kompyuterlar (nomlar serverlari) ajratiladi. Ularda har xil turdagi 
nomlarning, shu jumladan belgili (simvolli) va sonli mosliklar jadvali saqlanadi. 
Almashish jarayonida barcha bog’lamalar serverga so’rov bilan murojaat qiladi. Moslikni 
o’rnatilishining taqsimlangan usulida har bir kompyuter har xil turdagi o’ta tayinlangan 
barcha manzillarni saqlaydi. Xabar jo’natuvchining apparat manzilini iyerarxik manzillar 
bo’yicha aniqlash zarur bo’lgan kompyuter tarmoqqa keng uzatish signalni jo’natadi, 
tarmoqning barcha kompyuterlari so’rovdagi manzilni o’zidagi manzillar bilan solishtiradi 
va mos tushsa o’zining apparat manzili bilan javob jo’natadi (ARP protokol). Bu usul 
o’zining murakkabligi tufayli faqat uncha katta bo’lmagan tarmoqlarda ishlatiladi.