O'zbekiston Respublikasi bog'ishlari va sferalari

O'zbekiston Respublikasi bog'ishlari va sferalari

Reja::
1. O'zbekiston Respublikasi mоliуа tizimining

bo'g'inlari va sferalari
2. Yig'ma moliyaviy balansning taxminiy ma'lumotlari
3. Moliya tizimi bo'g'in1arin.ing o'zaro aloqadorligi

O'zbekiston Respublikasi mоliуа tizimining

bo'g'inlari va sferalari
Moliya tizimiga davlatchilik shak1i jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Bular:
иnиаг - yagona vafederativ - ittifoq.
31
Ппitar davlatlar ikki pog'onali moliya tizimiga ega. Bunday
moliya munosabatlari markaziy hokinliyat Уа таЬаlJiу hokimiyatlar tomonidan
tartibga solinadi.
Federativ davlatlar исЬ pog'onali moliya tizimigз ega bo'lib, unda
federatsiya a'zolarining moliyaviy munоsзЬаtlari yuzaga keladi. O'zbekiston
Respub\ikasi moliya tizi.tni ikki pog'onali bo'lib, markaziy hokimiyat
уа mahalliy hokimiyatlar moliyasidan iborat. Moliya tizi-mining ushb1J qismi
davlat tasarrufida bo'ladi уа umumdcI\!lat moliya.~i deb ataladi. Лyni paytda
хо 'jalik .rubyektlari mоliушi hаш faoliyat kO'rS3tadi.
Umшnan шо\iуа tiziшi tшiaЪini quyidagicha tasvirlash mun1kin (1.4- rзsm).
Umumdavlat moliyasi - moliya tizimining mиЬiш qismi bo'lib,
шilliу iqtisodiyotning ЬзrсЬа tarmoqlarini ma'lum sur'atlar bilan rivoj!
antirishda; moliyaviy resurslarni iqtisodiyot tarmoqlari уа mamlakat
mintaqalari, ishlab chiqarish Уа noishIab chiqarish sohalari, mu!kchilik
shakllari, aholining alohida guruhlari Уа qatlamlari o'rtasida qayta
taqsim!ashda yetakchi ro! o'ynaydi. Moliyaviy resurs!ardan sa111arali
foydalanish faqat davlatning [аоl moliyaviy siyosati asosidagina ашаlgа
oshishi mumk.in.
Umumdavlat moliyasi korxona!ar moliyasi bilan tlzviy bog'liq. Bir
tomondan, budjet daromad!arining asosiy manbaasi moddiy ishlab
chiqarish sohasida yaratiladigan milliy darошаd hisobIanadi. Boshqa
tomondan, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayoni nafaqat
korxonalarning o'z mabIag'lari hisobidan, balk.i uшumdavlаt риl fondidan
mablag'lami btldjet assignovaniyalari уа bank kreditlari shaklida
ja!b qilish hisobiga Ьат amalga oshiriladi. O'z mabIag'lari уеtishшаgзп
hollarda korxonalar aksiyadorlik asosida hamda qimmatli qog'ozlar ыlan
amalga oshiriladigan operatsiyalar yordamida qarz mablag'lari sifatida
boshqa korxonalaming mablag'larini jalb qilishlari mumkin. Bunda
sug'urta kompaniyalari bilan shartnomalar tuzish orqali tadbirkorlik
risklari sug'urtalanishi zarur.
Moliya tizimi bo'g'in1arin.ing o'zaro aloqadorligi Уа o'zaro
bog'liqligi rnoliyan.ing тотуаtзп yagonaligi bilan bog'liq.
Davlat moliya tizimi orqali markazlashtirilgan уа markazlashtirilrnagan
риl fondlari, jamg'arrna уа iste'mol fondlarilling
shakllan.ishiga ta'sir ko'rsatadi. Buning исЬun soliqlar, davlat budjeti
xarajatlari уа davlat kreditidan foydalanadi.
Moliya tizirni davlat tasarrufida bо'Iib, budjet tizimi уа budjetdan
tashqari rnaxsus fondlami birlashtiradi.
32
Mamlakatimizda аmаl qilayotgan budjet tizimi ikkita bo'g'indan iborat:
davlat budjeti уа mahalliy budjetlar (viloyatlar, tumanlar уа fuqaroIar
yig'ini). Davlat budjeti moliya tiziтining muhim bo'g'ini hisobIanib,
hukumat organlarining faoliyat ko'rsatishini ta 'minlash исЬип тасkazlashtirilgan
риl mabIag'lari fondalarini tashk.il etish Уа ishlatish
shaklida пarnоуоп bo'ladi (budjet, budjet tuzumi Уа budjet tizimi
masalalari alohida mауш sifatida II bobda batafsil Ьауоп etiladi).
Нас bir budjet mustaqil (avtonom) faoliyat ko'rsatadi, ya'ni quyidagi
budjet o'z daromadlari bilan yuqoridagi budjet tarkibiga kiritilmaydi.
Budjet resurslarini rejalashtirish maqsadida konsolidatsiyalangan
budjet - statistik yig'ma budjet tuzilib, budjet tizimining barcha
pog'onalaridagi moliyaviy resurslami birlashtiradi.
Budjet tizimining moliyaviy resurslari hisobidan iqtisodiyotni tark.
ibiy o'zgartirish, [ап va texnikani riyojlantirish, ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish, ЬасЫу islohot уа uyjoy kommunal xo'jaligini
is10h qilish ta 'minlanad.i. Umuman olganda, bular mamlakat aholisi
turтush darajasining barqaror o'sishini ta'minlashi lozim.
Mintaqalami iqtisod.iy уа ijtimoiy rivojlantirishni bir tekis amalga
oshirish uchun mabIag'lami tarmoqlar o'rtasida va hududlar o'rtasida
qayta taqsimlashda budjet tizimi muhirn ro1 o'ynaydi.
Umumdavlat moliyasinihg muhim bo'g'illlaridan biri budjetdan
tashqari fondlar hisoblanadi. Budjetdan tashqari fondlar - davlat ЬоЬmiyati
va таЬаШу hokimiyatlarning budjetga k.iritilmagan xarajatlarini
moliyalashtirish bilan bog'liq mabIag'lardir.
Budjetdan tashqari fondlami shakllantirish majburiy maqsadli
ajratmalar hisobidan amalga oshirilib, oddiy soliq to'loychi исЬип soliqdan
ЬесЬ qanday farq qilmaydi. Budjetdan tashqari fondlarga ajrabnalarning
asosiy summasi tannзrx tarkibiga qo'shiladi уа mehnat haqi [опdiga
nisbatan foiz ko'rinishida belgilanadi.
Budjetdan tashqari fondlar tashkiliy jihatdan budjetdan alohida
ajratilgan уа ma'lum mustаqШikkа ega. Budjetdan tashqari fondlar
qat'iy maqsadlar uchun mo'ljallangan bo'lib, mabIag'laming to'liq
hajmda ishlashini kafolatlaydi. Ular aholiga ko'rsatiladigan maishiy
xizmatlami kengaytirish, ijtimoiy infratuzilmalli rivojlantirishni
rag'batlantirish уа boshqa maqsadlar исЬип mo'ljal1angan.
Budjetdan tashqari fondlarning alohida faoliyat ko'rsatishi muhim
ijtimoiy tadbirlami mabIag' bilan ta'minlashni tezkor amalga oshirishga
imkon beradi.
Хо 'Jalik subyektlari moliyasi - moliya tizimining asosini tashkil
etib, аупan shu yerda mamlakat moliyaviy resurslarining katta qismi
moddiy ishlab chiqarish sohasida barpo bo'ladi. Ulа! korxonalar
moliyasi уа uy xo'jaliklari moliyasidan iborat.