O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

A) Falsafa kategoriyalari. Umumfan kategoriyalar. 
Ta'lim-tarbiya  jarayoni  sifatini  belgilovchi  holatlar  quyidagilar:  yuqori  ilmiy-
pedagogik  darajada  dars  berish,  darslarni  savol-javob,  evristik,  muammoni  o‘rtaga 
qo‘yish,  bahs,  munozara,  musobaqa  va  o‘yin  tarzida  tashkil  qilish,  ilg‘or  pedagogik 
texnologiya  va  interfaol  metodlarni  kiritish,  multimedia  slayd  va  qo‘llanmalardan 
foydalanish,  o‘quvchilarni  undaydigan,  o‘ylantiradigan  muammolarni  ular  oldiga 
qo‘yish,  talabchanlik,  o‘quvchilar  bilan  individual,  har  biri  uni  bilim  va  malakalar 
daoajasini  ,qobiliyat  va  imkoniyatlarni  bilib  ishlash,  tadqiqotchilik  va  ijodkorlikka 
undash,  erkin  muloqot  yuritishga,  ijodiy  fikrlashga  o‘rgatish,  ilmiy  izlanishga  jalb 
qilish  va  boshqa  tadbirlar  ta'lim  ustivorligini  ta'minlaydi.  Kasbiy  pedagogika  oldida 
qo‘yilgan  maqsad  va  vazifalarni  yechishiga  shu  fan  ishlatadigan  pedagogik 
kategoriyalarni  ilmiy  asoslangan  aniqlab olishi  yordam  beradi.    Aytilganlardan kelib 
chiqqan holda kasbiy pedagogika  fani bo‘yicha ta'lim-tarbiyadagi asosiy konseptual 
kategoriya  va  tushunchalarini  keltiramiz.  Haqiqatdan  ham,  boshqa  fanlarda 
bo‘lishicha,  kasbiy  pedagogikaning  kategoriya  apparati  umumiy  olganda  falsafiy 
kategoriyalardan (hamma fanlar dunyoni falsafiy anglashdan kelib chiqdi va dunyoviy 
materiya  hamda  tafakkur  tushunchalar  bilan  amalga  oshiriladi),  umumfan 
kategoriyalardan  (ba'zi ilmiy-tadqiqot  atamalar  borliq  mazmun-mohiyatini hammalar 
tushunishi  uchun  barcha  fanlarda  ishlatiladi)  va  maxsus  kategoriyalar  (shu  yerda  - 
pedagogika  maxsus  ishlatiladi)ga  ega.  Kasbiy  pedagogika  o‘zining  tadqiqot  va 
amaliyotlarda  ba'zi  falsafa  kategoriyalarni  amalga  oshiradi.  Bulardan,  faoliyat  (atrof 
muhitga  faol  qarash),  sabab  (ish-harakatning  holati  yoki  vaziyati),  oqibat  (uning 
natijasi),  nazariya  (fikrlash  jarayonida  ishlab  chiqilgan,  mulohaza  yoki  uning 
xulosasi),  amaliyot  (empirik,  tajriba  yo‘li  bilan  isbotlangan  yoki  nazariyani  ishga 
solish, amaliyotga kiritish), ijtimoiylashuv (odamni ijtimoiy jarayonga kiritish hamda 
uni  shaxs  sifatida  shakllantirish  va  rivojlantirish  uchun  boshqalar  bilan  uning 
munosabatlari), individuallik, xususiylik  (alohida shaxs sifatida uning rivoji), tahlil 

---

51 
 
(tarkibiy qismlarga bo‘lish), umumlashtirish, sintez (qismlarni jisplash, birlashtirish) 
kabi atamalardir.   
Kasbiy pedagogikada umumfan kategoriyalar ham ko‘p ishlatiladi. Bulardan ilmiy