O’zbekiston Respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

  

Nazorat savollari: 

1.  Model deganda nimani tushunamiz? 

2.  Modellar qanday turlarga bo’linadi? 

3.  Matematik model degamda nimani tushunamiz? 

4.  Kompyuter model degamda nimani tushunamiz? 

5.   Ijtimoiy va tarixiy jarayonlarni modellashtirish qanday amalga oshiriladi? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Mavzu № 9:  Tarixiy manba ma’lumotlarini strukturalash 

Reja: 

1.  Berilganlar bazalari va ulardan foydalanish 

2.  Turli tarixiy manbalar uchun berilganlar bazasi struktyrasini loyihalash 

3.  Berilganlar bazasini to’ldirish va undan foydalanish 

 

Berilganlar bazasi, Berilganlar strukturasi,Berilganlar bazasini to’ldirish,Berilganlar 

bazasida axborot qidirish 

Tarixiy  informatikaning  eng  rivojlangan  yo’nalishlaridan  biri  berilganlar  bazalarini 

yaratishdir.  Haqiqatdan  ham  ixtiyoriy  tarixiy  tadqiqot  tarixiy  manbalardan  olinadigan 

ma’lumotlarga  asoslanadi  va  har  bir  tadqiqotchining  o’z  shaxsiy    ma’lumotlar  arxivi mavjud 

bo’ladi.Tabiiyki,  kompyuter  ushbu  materiallarni  ma’lumotlar  bazasi  ko’rinishida 

sistemalshtirib,  ularning  ko’p  jihatdan  qulay  bo’lgan  elektron  variantini  yaratish  imkonini 

beradi.Bundan  tashqari  berilganlar  bazasi  tarixchilarga  bir  xil  manba  ustida  mustaqil  takror 

ishlab  vaqtdan  yutqazish  holatlaridan  ozod  etadi.  Berilganlar  bazasi  yaratuvchisi  tomonidan 

sistemalashtirilgan  va  tahlil  qilingan  material,  axborot  qidirish  tizimini  engillashtirib,    butun 

diqqatni qo’yilgan masala echimiga jalb etish imkoniyatini beradi.  Ammo klassik berilganlar 

bazasi bilan tarixiy berilaganlar bazasi orasida farq bo’lib, berilganlar bazasi va tarixiy manba 

maqsadlari  mos  tushmaydi:  BB  ma’lumotlar  to’g’risidagi  axborotlarni    dinamik  aks  ettiradi; 

tarixiy  manba  ma’lumotlarni  to’liq  holda  saqlaydi;Umuman  olganda  BB  texnologiyasi 

informatika fani rivojining mustaqil tarmog’i sifatida XX asr 60- yillarida paydo bo’ldi. Xuddi 

shu  davrda  unung  nazariy  apparati  va  dasturiy  ta’minot  ishlab  chiqila  boshlandi.  BB  termini 

birinchi  marta  1962  yilda  paydo  bo’lib,    bu  davr  ichda  uning  mazmuni  bir  muncha 

o’zgarishlarga uchradi: berilganlar bazasi deganda     inson faoliyati ma’lum sohasida  optimal 

darajada  foydalanishga  imkon  beruvchi  ma’lumotlarning  o’zaro  bog’liq    majmuasini 

tushunamiz.  Rossiyada  BB  ustida  ishlar  g’arbga  nisbatan  ancha  kech  chet  el  tajribalaridan 

kelib  chiqib    boshlandi.Tarixiy  manbalarning  kompyuterli,  elektron  versiyalari  to’g’risidagi 

nashrlar  1980  yillarda  paydo  bo’ldi.  Tarixiy  manbalar  asosidagi  birinchi  zamonaviy 

berilaganlar    bazalarining  paydo  bo’lishi    personal  kompyuterlarning  keng  tarqalishi  bilan 

bog’liqdir.Bu  sohada  o’z  hissasini  qo’shgan  dargohlardan  biri  Moskva  Davlat  uneversiteti 

tarixiy  informatika  laboratoriyasi  hisoblamadi.Ushbu  lboratoriyaning    Internet  saytida 

T.Izmestyeva  va  Yu.  Valetov  tomonidan  ishlab  chiqilgan  berilganlar  bazalari  e’lon 

qilingan.Berilganlar  bazalarini  yaratish  axborotlarni  markazlashlashtirilgan  holda  saqlash  va 

ommaviy  foydalanishning  dasturiy,  tashkiliy  va  texnik  vositalarni  o’z  ichiga  oluvchi 

masalalarni  echilishini  talab  etadi.  Bunda  yig’ilgan  axborotlarni  saralash  va  strukturalash 

zarurdir.Berilganlar bazasi tarixiy manba informatsion modelini tashkil etishi yoki baza oldiga 

qo’yilgan masala modelidan iborat bo’lishi kerak.Ko’pgina berilganlar bazalari konkret tarixiy 

tadqiqotlar jarayonida yaratiladi. Bunday BB lar muammoga yo’naltirilgan berilganlar bazalari 

deb ataladi.Tarixiy manbalar ma’lumotlarini caqlashga qaratilgan BB larning maqsadi tarixiy 

ma’lumotlarni himoya qilish va ularni keng tadqiqotchilar ommasiga taqdim etishdan iborat.  

Tarixy berilganlar bazasi  yaratilishiga qo’yiladigan asosiy talablarga quyidagilarni kiritish 

mumkin: 

1.  Manbadan olinuvchi  ma’lumotlarning aniq nusxalanishi;  

2.  Ma’lumotlarni tahrirlash imkoniyati;  

3.  Ma’lumotlarni izlash va tahlil qilish imkoniyati;