O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar

Xo‘jalik materiallari va ularning qo‘1lanilishi

1. 
   Qurulish materiallari turlari
   

O‘zbekistonda qurilish materiallari Bekobod, Quvasoy, Angren, Ohangaron, Navoiy sement kombinatlari, Quvasoy va G’azalkent (Bo’stonliq ) oyna zavodlari, Ohangaron «Santex quyma», «Ohangaronshifer» va qurilish-plastniassa kombinatlari, Angren keramika va Toshkent qurilish materiallari, Olmaliq va Kitob toshga ishlov berish zavodlari, Jizzax polietilen quvurlari va ohak zavodlari, Farg’ona gaz apparatlari ham da Buxoro kulolchilik plitalari zavodlarida ishlab chiqariladi.
Poydevor uchun, asosan, sement ishlatiladi. U uch turga bo’linadi:

1. 
   Portland sement (Buyuk Britaniyadagi yarim orol nomiga qo’yilgan). Sementning eng ko’p ishlatiladigan turi bo’lib, ishlab chiqarilishi XIX asrning birinchi choragida boshlangan. 20—25 % gil va 75—80 % ohakdan iborat ohak- gildan (mergeldan) 1450 С da qizdirib olinadi. Portlandsementni suvosti inshootlarida ishlatish tavsiya qilinmaydi. Suv ta‘sirida hajmi 2,5 barobar ortiq bo’lgan kalsiy gidrosulfoalum inati 3CaO • Al₁₂ • O₃ • 3CaSo₄ • 31H₂O hosil bo’lib betonni yoradi. Navoiy sement kombinatida pardozlash uchun ishlatiladigan rangli portlandsement ham ishlab chiqariladi.
   
2. 
   Shlakoportlandsement. Bu sementning kimyoviy chidamliligi yuqorin bo’lib, ohak-gilga gips (yunon. bo’r) CaSo₄-2H₂0 va shlak (olmon. to’pon) CaOSiO
   

, ■ Al₂O₃ qo’shib qizdiriladi. Yer osti qurilmalari uchun ishlatiladi.

3. 
   Pussolan portlandsementi. Italiyadagi portlardan birining nom idan olingan bo’lib. ohak-gilga gips va tarkibi 51,5 % SiO₂, 26 % Al₂O₃, qolganlari kalsiy, temir, kaliy, magniy oksidlaridan iborat bo’lgan pussolan qo’shib qizdiriladi. Oshiqcha sovuq hamda issiq bo’lmagan joylarning yer osti qurilmalari uchun ishlatiladi. Faqat 300 va 400 rusumli qilib tayyorlanadi. Sementlarning rusumi 800 gacha bo’lib, undan quyilgan betonning bir santimetr kvadrati kilogramm hisobida ko’tara oladigan yukning og’irligini ko’rsatadi. Sement qotganda qattiq alit, belit, aluminat va alumoferrit gidrati birikmalariga aylanadi. Beton uch kunda faqat 50 % miqdorda
   

qotib yarim kuchga ega bo’ladi. Shuning uchun uch kungacha devor ko’tarilmay turadi. U 28 kunda to’la qotadi. Sementlar saqlanish davrida namlik, uglerod angidridi ta’sirida sodir bo’ladigan gidratatsiya va karbonizatsiya natijasida uch oyda 20%, 6 oyda 30%, bir yilda 40% kuchini yo’qotadi.