O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan davlat pedagogika instituti

18-mavzu: Ilmiy uslubning grammatik xususiyatlari

Reja:

1. 
   Ilmiy uslub haqida.
   
2. 
   Grammatik xususiyat – bu …
   
3. 
   Mazkur uslubning asosiy vazifasi.
   

Fan va texnika tili ilmiy uslub deyiladi. Daliliy munosabatlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalarga asoslanuvchi, har bir fan sohasining o`ziga xos atamalariga tayanuvchi, fikrni aniq va mantiqiy izchil bayon qiluvchi uslub ilmiy uslubdir.

Ilmiy uslub tabiat va ijtimoiy hayotdagi barcha narsa hamda hodisalar to‘g‘risida aniq, asoslangan, izchil ma’lumot berishda qo‘llanadi. Unda narsa-hodisa mohiyatini ta’riflash, tahlil qilish, sababini aniqlab, dalillar bilan isbotlash va asosli natijalarni bayon etish muhim hisoblanadi. Maxsus atamalar bu uslubning leksikasini tashkil qiladi, unda adabiy me’yorga qat’iy rioya etilgani holda majhul nisbatdagi fe’llar va murakkab qurilishli gaplar keng ishlatiladi. Ilmiy uslub bilimning turli sohalariga qarab, shuningdek, kimga mo‘ljallanganligiga nisbatan o‘zaro farqlanadi. Masalan, fan sohalari muayyan shartli belgilar, formulalar, bayon qilish materiali bilan ajralib turadi. Ilmiy uslubdagi kitoblar ilm-fanga oid ma’lumotlar berish bilan mutaxassislargagina mo‘ljallanishi yoki bunday ilmiy ma’lumotlar keng ommaga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Keng jamoatchilikka tushunarli bo‘lgan, tasvir bayonida emotsionallik, obrazlilik mavjud bo‘lgan uslub ilmiy-ommabop uslub sanaladi. Ko‘pchilikka mo‘ljallangan ma’ruzalar, risola va darsliklar shu uslubning ko‘rinishlaridir.
Ilmiy-ommabop uslubda maxsus atamalar kam ishlatiladi (ishlatilganda esa izohi beriladi), fikrlar qiziqarli tilda tushuntiriladi, bayonda obrazlilikni ta’minlovchi badiiy tasvir usullaridan foydalaniladi.
Ilmiy uslub bir qator umumiy xususiyatlarga ega, umumiy sharoitlar ishlashi va til xususiyatlari, fanlarning tabiati (tabiiy, aniq, gumanitar) va janr farqlaridan (monografiya, ilmiy maqola, ma'ruza, darslik va boshqalar) qat'iy nazar o'zini namoyon qiladi, bu umuman uslubning o'ziga xos xususiyatlari haqida gapirishga imkon beradi. . Bundaylarga umumiy xususiyatlar bog'lash: 1) arizani oldindan ko'rib chiqish; 2) bayonning monologik xususiyati; 3) qat'iy tanlov til vositalari; 4) normallashtirilgan nutqqa jalb qilishUshbu uslubning o'ziga xos xususiyatlari ilmiy matnlarning tabiat, inson va jamiyat haqida ob'ektiv ma'lumotlarni etkazish maqsadi bilan bog'liq. Fanda fikrlashning asosiy shakli tushunchadir, shuning uchun ilmiy nutq uslubi matnlarda mavhum semantik so'zlar va mavhum ma'noga ega bo'lmagan so'zlardan foydalanish orqali ifodalanadigan ta'kidlangan abstraktsiya va umumlashtirish bilan tavsiflanadi..
Ilmiy uslub bir qator umumiy xususiyatlarga ega, umumiy sharoitlar ishlashi va til xususiyatlari, fanlarning tabiati (tabiiy, aniq, gumanitar) va janr farqlaridan (monografiya, ilmiy maqola, ma'ruza, darslik va boshqalar) qat'iy nazar o'zini namoyon qiladi, bu umuman uslubning o'ziga xos xususiyatlari haqida gapirishga imkon beradi. . Bundaylarga umumiy xususiyatlar bog'lash: 1) arizani oldindan ko'rib chiqish; 2) bayonning monologik xususiyati; 3) qat'iy tanlov til vositalari; 4) normallashtirilgan nutqqa jalb qilishUshbu uslubning o'ziga xos xususiyatlari ilmiy matnlarning tabiat, inson va jamiyat haqida ob'ektiv ma'lumotlarni etkazish maqsadi bilan bog'liq. Fanda fikrlashning asosiy shakli tushunchadir, shuning uchun ilmiy nutq uslubi matnlarda mavhum semantik so'zlar va mavhum ma'noga ega bo'lmagan so'zlardan foydalanish orqali ifodalanadigan ta'kidlangan abstraktsiya va umumlashtirish bilan tavsiflanadi..
Ilmiy uslubdan foydalanadigan janrlar
Ilmiy uslubdan foydalanadigan janrlar
monografiya, jurnal maqolasi, taqriz, darslik ( Qo'llanma), ma'ruza, ma'ruza, axborot xabari (konferentsiya, simpozium, kongress haqida), og'zaki ma'ruza (konferentsiya, simpozium va boshqalarda), dissertatsiya, ilmiy ma'ruza. Ushbu janrlar birlamchi, ya'ni muallif tomonidan birinchi marta yaratilgan deb tasniflanadi.
Ikkilamchi matnlar, ya'ni mavjudlari asosida tuzilgan matnlarga quyidagilar kiradi: referat, muallif referatı, konspekt, tezislar, referat. Ikkilamchi matnlarni tayyorlashda matn hajmini kamaytirish uchun ma'lumotlar qulab tushadi.
O'quv va ilmiy uslubning janrlariga quyidagilar kiradi: ma'ruza, seminar ma'ruzasi, Kurs ishi, mavhum xabar.
Ilmiy nutq uslubining lug'ati.
Ilmiy nutq uslubining lug'ati.
Ilmiy nutq lug'atining asosiy qatlamlari: ko'p ishlatiladigan so'zlar, umumiy ilmiy va terminologik lug'at.
Ilmiy uslub - fanning individual muammolari bo'yicha kitoblar, maqolalar va tadqiqotlar yoziladigan uslub. Bu, birinchi navbatda, fanning ma'lum bir sohasiga oid so'z-terminlardan foydalanish bilan tavsiflanadi.
Har bir inson uchun mo'ljallangan, ma'lum bilim sohalaridagi kitoblar va maqolalarga xos bo'lgan umumiy ilmiy uslubni qat'iy ilmiy uslubdan ajratib ko'rsatish kerak. Ushbu uslub keng o'quvchi uchun ochiq bo'lgan umumiy ilmiy terminologiyadan foydalanish bilan tavsiflanadi.
Eng biri xarakterli xususiyatlar ilmiy uslub - taqdimotning mavhum umumlashtirilishi. Bu, birinchi navbatda, ko'p so'zlar umumiy tushuncha yoki mavhum ob'ektning belgisi sifatida namoyon bo'ladi. Xarakterli jihati shundaki, bu yerda umumiy tushunchalarni ifodalash uchun hatto maxsus lug‘at ham qo‘llaniladi. Misol uchun: Qayin sovuqqa yaxshi toqat qiladi. Bu erda "qayin" so'zi bitta emas degan ma'noni anglatadi. Obyekt, daraxt, lekin daraxt turlari, ya'ni ifodalaydi umumiy tushuncha, umumlashgan ma’noda namoyon bo‘ladi.
Xulosa
Yuqoridagilarni tahlil qilib, umumlashtirilgan xulosa chiqaramiz.
Ilmiy uslublar - ilmiy ishlar, maqolalar, darsliklar, ma'ruzalar, sharhlar tarzidir. Aloqa jarayonida qo'yilgan maqsadlarga va vazifalarga qarab, tilni tanlash imkoniyatlari mavjud. Natijada, yagona adabiy tilning noyob shakllari yaratiladi va ular funktsional uslublar deb ataladi. Ular har bir muayyan holatda til bajaradigan funksiya (rol) asosida ajratiladi.
So'zlashuv shakli, asosan, ilmiy matnda yozilgan (tezislar, monografiya, darslik, maqola, abstrakt, patent), kamroq - og'zaki (ma'ruza, konferentsiyada nutq so'zlash, dissertatsiya muhokamasi).
Ilmiy uslubdagi matnlarda ta'rif va aql-idrok kabi so'zlar ishlatiladi.
Ilmiy matnning maqsadi faktlarni taqdim etish, tasniflash va umumlashtirish, g'oyani ilgari surish, mantiqiy dalillarni keltirib chiqarish, qonunlar va qonunlarni shakllantirishdir.
Asosiy vazifa - o'quvchiga etkazilishi kerak bo'lgan ma'lumotlarni aniq va aniq etkazishdir.
Ilmiy matn uslubining xususiyatlari - umumiylik, xolislik, fikrlash, chizilgan mantiq, taqdimotning ravshanligi, kontentni to'yinganligi. Ilmiy matnlar grafikalar, grafikalar, jadvallar, diagrammalar, turli xil belgilardan foydalanish bilan tavsiflanadi.
Ilmiy matn uslubining xususiyatlari - umumiylik, xolislik, fikrlash, chizilgan mantiq, taqdimotning ravshanligi, kontentni to'yinganligi. Ilmiy matnlar grafikalar, grafikalar, jadvallar, diagrammalar, turli xil belgilardan foydalanish bilan tavsiflanadi.
Ilmiy uslubning til xususiyatlari:
a) so'z birikmalarida - atamalar, aniq so'zlar, ramziy vositalarning etishmasligi;
b) morfologiyada - ismlarning ustunligi; unutilgan ismlar, siz; fe'llar 1 va 2 litr. birliklari h; laxta zarralari va aralashuvlar;
v) sintaksidada - so'zlarning bevosita tartibi; noaniq shaxsiy va shaxssiz hukmlarning ustunligi; murakkab jumlalar ko'pligi.