O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi andijon mashinasozlik instituti

II. Asosiy qism

1. To'lov balansining mohiyati, ahamiyati va uning tuzilishi.

Xalqaro savdoning asosini tashqi savdo bitimi tashkil etadi. Har qanday bitim vakillari ishtirok etsa turli mamlakatlar(bir mamlakatda ro'yxatdan o'tmagan sotuvchi va xaridor firmalari), keyin bunday bitim tashqi savdo bitimi deb ataladi. Bular: eksport va reeksport, import va reimport, barter va kompensatsiya, komissiya va konsignatsiya, bir martalik va uzoq muddatli va boshqalar. Tashqi savdo operatsiyalarining umumiy xususiyati shundaki, ularning barchasi xorijiy kontragent bilan tuziladi. Bu xususiyat har qanday tashqi savdo operatsiyalari uchun majburiydir.

Shunday qilib, tashqi savdo operatsiyalari - bu tashqi savdo sohasida xorijiy kontragentlar bilan huquqiy munosabatlarni o'rnatish, o'zgartirish yoki tugatishga qaratilgan va o'z mazmuni sifatida tovarlarni (xizmatlarni) eksport yoki import qilish yoki shu bilan bog'liq boshqa operatsiyalarni bajarish ( to'lov, transport, sug'urta va boshqalar). .d.). Bu harakatlar tashqi savdo operatsiyalarining o'zaro bog'langan zanjirini ifodalaydi, ularning har biri ma'lum davomiylik va mehnat zichligiga ega. Bunday operatsiyalar milliy iqtisodiyotga ta'sir qiladi. Bu mamlakat to‘lov balansida o‘z ifodasini topdi. Mamlakatning to'lov balansi (BOP) - bu ma'lum vaqt oralig'ida ushbu mamlakat rezidentlari va dunyoning qolgan qismi o'rtasidagi barcha iqtisodiy operatsiyalarning tizimli yozuvidir.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Milliy Hisoblar tizimida rezident jismoniy shaxs yoki yuridik shaxs, ma'lum bir mamlakatda iqtisodiy manfaatlar markaziga ega bo'lgan, ya'ni. amalga oshirishni niyat qilgan yoki amalga oshirayotgan shaxs iqtisodiy faoliyat mamlakatda ancha vaqt. Muayyan mamlakatda asosiy yashash joyiga ega bo'lgan har qanday shaxs o'sha mamlakat rezidenti deb ta'riflanadi. Diplomatlar, askarlar, sayyohlar, garchi ular o'z mamlakati hududidan tashqarida bo'lsalar ham, o'zlari fuqarosi bo'lgan davlatning rezidenti sifatida harakat qilishadi. Bu kompaniyaga ham tegishli. U ro'yxatdan o'tgan (yashash joyi) shtat rezidenti sifatida xizmat qiladi, lekin u o'z faoliyatini amalga oshiradigan joyda emas. Filiallar va bo'limlarga kelsak, ular ham rezident bo'lishi va ro'yxatdan o'tgan joyidan vakillik qilishi mumkin. "Rezident" maqomi uning doimiy yashash joyi yoki yashash joyini ro'yxatdan o'tkazish faktiga bog'liq.
Istisnolar xalqaro tashkilotlar(BMT, XVF, GATT/JST va boshqalar) ular joylashgan mamlakat rezidenti bo'lmaganlar.
Iqtisodiy bitim - bu har qanday qiymat almashinuvi, ya'ni iqtisodiy tovarga egalik huquqi o'tkazilgan, iqtisodiy xizmat ko'rsatilgan yoki aktivga egalik huquqi ma'lum bir mamlakat rezidentidan boshqa mamlakat rezidentiga o'tgan akt. .
Har qanday bitimning ikki tomoni bor - kredit va debet.
Kredit - bu ma'lum bir mamlakatga qiymatlarning yoki to'lovlarning kompensatsion oqimi (masalan, milliy banklarda valyuta zaxiralarini yaratadigan eksport va boshqa eksportga o'xshash operatsiyalar) bilan ta'minlanishi kerak bo'lgan qiymatlarning chiqib ketishi
Mamlakatning to‘lov balansi - bu ma’lum vaqt (yil, chorak, oy) davomida mamlakatga xorijdan kelib tushayotgan naqd pul to‘lovlari va uning chet eldagi barcha to‘lovlari nisbati.
To'lov balansi - bu mamlakat rezidentlari va norezidentlar o'rtasidagi pul mablag'larini qabul qilish va to'lash bilan bog'liq iqtisodiy operatsiyalarni tizimlashtirilgan baholash. Asosiy qabul qilish operatsiyalari tovarlar va xizmatlar eksportidan tushumlar, xorijiy investitsiyalar va xorijiy firmalar tomonidan mamlakatning ichki aktivlarini sotib olishdan olingan daromadlar, asosiy to'lov operatsiyalari esa tovarlar, xizmatlar importi uchun to'lovlar, daromadlarni to'lashdir. xorijiy investitsiyalar ushbu mamlakatga va rezidentlar tomonidan xorijiy aktivlarni sotib olish.
Rezidentlar qonuniy va tushuniladi shaxslar ushbu mamlakatda faoliyat yuritadi. To'lov balansidagi ma'lumotlardan mamlakatning kreditga layoqatliligini baholash, tashqi iqtisodiy munosabatlarning ta'sirini bashorat qilish uchun foydalaniladi. valyuta bozori va valyuta kursi, ularni tartibga solish, mamlakat iqtisodiyotining holatini baholash, mumkin bo'lgan iqtisodiy, byudjet va pul-kredit siyosatini prognozlash, yalpi daromadni hisoblash. mahalliy mahsulot va boshq.
To'lov balansini tuzishda buxgalteriya hisobida qabul qilingan printsipdan foydalaniladi ikki tomonlama kirish. Har bir muomala schyotning debeti va kreditida aks ettiriladi va umumiy debet summasi umumiy kredit summasiga teng bo‘lishi kerak. Kredit summalari (daromadlari) tovarlar va xizmatlar eksporti va kapitalning kirib kelishi natijasida shakllanadi, bu esa hisobvaraqqa chet el valyutasining kirib kelishiga olib keladi, ular plyus belgisi bilan aks ettiriladi. Debet summalari (xarajatlari) tovar va xizmatlar importi hamda chet el valyutasining sarflanishiga olib keladigan kapitalning chiqib ketishi natijasida shakllanadi. Ular minus belgisi bilan ko'rsatiladi. To'lov balansida iqtisodiy operatsiyalar bozor narxlarida qayd etiladi, ya'ni. iqtisodiy qiymatlarning haqiqiy almashinuvi sodir bo'lgan narxlarda.
Daromad va xarajatlar o'rtasidagi farq to'lov balansidir. Bu ijobiy yoki salbiy bo'lishi mumkin. Ikkinchi holda, to'lov balansi taqchilligi mavjud. Mamlakat chet eldan olganidan ko'ra ko'proq pul sarflaydi. Bu valyuta kursining barqarorligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
To'lov balansi moliyalashtiriladi, ya'ni. asosan mamlakatning oltin-valyuta va boshqa rasmiy zahiralarining sof o‘zgarishi hisobiga qaytariladi (agar u manfiy bo‘lsa) yoki taqsimlanadi (agar ijobiy bo‘lsa).
To'lov balansini tegishli mamlakatlarning milliy valyutasida, bitimlar sanasida shakllangan bozor kurslari bo'yicha ma'lumotlarni qayta hisoblash bilan tuzish odatiy holdir. Agar milliy valyuta beqaror bo'lsa, to'lov balansi mamlakatning erkin valyutasida tuzilishi mumkin.