Oʼzbekiston respublikаsi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vаzirligi toshkent dаvlаt iqtisodiyot universiteti mustaqil ish mavzu: davlat xaridlarida shartnomalar tizimi va inkoterms-2010 buyicha ularga kuyilgan tayanch talablar

Incoterms 2010 ning asosiy shartlari
1. E toifasi - Yuk tashish
EXW Ex Works (...joy nomi)
"Sobiq zavod" atamasi sotuvchi tovarni o'z binosida yoki boshqa ko'rsatilgan joyda (masalan: zavod, fabrika, ombor va boshqalar) xaridor ixtiyoriga topshirganida, etkazib berish majburiyatini bajargan deb hisoblanadi. ). Sotuvchi tovarni transport vositasiga yuklash, shuningdek eksport uchun bojxona rasmiylashtiruvi uchun javobgar emas.
Shunday qilib, atama sotuvchiga minimal majburiyatlarni yuklaydi va xaridor tovarni sotuvchining binosidan belgilangan manzilgacha tashish bilan bog'liq barcha xarajatlar va xavflarni o'z zimmasiga olishi kerak. Biroq, agar tomonlar sotuvchiga tovarni jo'natish joyida yuklash mas'uliyatini o'z zimmasiga olishni va bunday yuklash bilan bog'liq barcha xavf va xarajatlarni o'z zimmasiga olishni xohlasa, bu oldi-sotdi shartnomasiga tegishli qo'shimchada aniq ko'rsatilishi kerak. Agar xaridor to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita eksport rasmiylashtiruviga rioya qila olmasa, ushbu atama qo'llanilishi mumkin emas. Bunday holda, FCA atamasi, agar sotuvchi tovarlarni jo'natish uchun xarajatlar va xavflarni o'z zimmasiga olishga rozi bo'lsa, ishlatilishi kerak. Har qanday transport turi
2. F toifasi - sotuvchi tomonidan to'lanmagan asosiy vagon
FCA Free Carrier (... belgilangan manzil)
“Bepul tashuvchi” atamasi sotuvchining rasmiylashtirilgan tovarni xaridor tomonidan ko‘rsatilgan tashuvchiga ko‘rsatilgan joyda yetkazib berishini bildiradi. Shuni ta'kidlash kerakki, etkazib berish joyini tanlash tovarni o'sha joyda yuklash va tushirish majburiyatiga ta'sir qiladi. Agar etkazib berish sotuvchining binosida amalga oshirilsa, sotuvchi etkazib berish uchun javobgardir. Agar etkazib berish boshqa joyga amalga oshirilgan bo'lsa, sotuvchi tovarni jo'natish uchun javobgar emas. Ushbu atama har qanday transport turida, shu jumladan multimodal transportda tashish uchun ishlatilishi mumkin.
“Tashuvchi” so‘zi yuk tashish shartnomasi asosida temir yo‘l, avtomobil, havo, dengiz va ichki suv transportida yoki ushbu transport turlarining kombinatsiyasida yuk tashishni amalga oshirish yoki ta’minlash majburiyatini olgan har qanday shaxsni anglatadi. Agar xaridor tovarni qabul qilish uchun tashuvchi bo‘lmagan boshqa shaxsga ishonsa, sotuvchi tovar ushbu shaxsga topshirilgan paytdan boshlab uni yetkazib berish bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajargan hisoblanadi. Har qanday transport turi
FAS kema yonida bepul (... yuk tashish porti nomi bilan atalgan)
“Kema bo‘ylab tekin” atamasi sotuvchi tovarni kema yoniga soyda yoki ko‘rsatilgan jo‘natish portidagi zajigalkada joylashtirganda yetkazib berishni amalga oshirganligini anglatadi. Bu shuni anglatadiki, bundan buyon tovarning yo'qolishi yoki shikastlanishi bilan bog'liq barcha xarajatlar va xavflarni xaridor o'z zimmasiga olishi kerak. FAS muddati shartlariga ko'ra, sotuvchi eksport uchun tovarlarni rasmiylashtirish uchun javobgardir. Biroq, agar tomonlar xaridorning tovarlarni eksport qilish uchun rasmiylashtirish bo'yicha mas'uliyatni o'z zimmasiga olishni xohlasa, bu oldi-sotdi shartnomasiga tegishli qo'shimchada aniq ko'rsatilishi kerak. Dengiz yoki ichki suv transporti
FOB Free On Bortda (... yuk tashish porti nomi bilan atalgan)
“Kammada tekin” atamasi sotuvchi tovar belgilangan yuk tashish portida kema temir yo‘lidan o‘tganda yetkazib berganligini anglatadi. Bu shuni anglatadiki, bundan buyon tovarning yo'qolishi yoki shikastlanishi bilan bog'liq barcha xarajatlar va xavflarni xaridor o'z zimmasiga olishi kerak. FOB shartlariga ko'ra, sotuvchi eksport uchun tovarlarni rasmiylashtirish uchun javobgardir. Bu atama faqat tovarlar dengiz yoki ichki suv yo'llari orqali olib o'tilganda qo'llanilishi mumkin. Agar tomonlar yukni kema temir yo'li bo'ylab etkazib berish niyatida bo'lmasa, FCA atamasi qo'llanilishi kerak. Dengiz yoki ichki suv transporti
3. C toifasi - sotuvchi tomonidan to'lanadigan asosiy vagon
CFR narxi va yuk (...belgilangan port)
"Xarajat va yuk" atamasi sotuvchi tovarlarni jo'natish portida kema temir yo'lidan o'tganda etkazib berganligini anglatadi.
Sotuvchi tovarni belgilangan portga olib kelish uchun zarur bo'lgan xarajatlar va yukni to'lashi kerak, ammo tovarning yo'qolishi yoki shikastlanishi xavfi va tovar jo'natilgandan keyin yuzaga keladigan har qanday qo'shimcha xarajatlar sotuvchidan sotuvchiga o'tadi. xaridor. CFR shartlariga ko'ra, sotuvchi bojxona rasmiylashtiruvi uchun javobgardir eksport uchun to'quv mahsulotlari.
Agar tomonlar yukni kema temir yo'li bo'ylab etkazib berish niyatida bo'lmasa, CPT atamasi qo'llanilishi kerak. Dengiz yoki ichki suv transporti
CIF Narxi, sug'urta va yuk (...belgilangan port)
"Xarajat, sug'urta va yuk" atamasi sotuvchi tovarlarni jo'natish portida kema temir yo'lidan o'tganda etkazib berganligini anglatadi. Sotuvchi tovarni belgilangan manzil portiga olib kelish uchun zarur bo'lgan xarajatlar va yukni to'lashi kerak, ammo tovarning yo'qolishi yoki shikastlanishi xavfi, shuningdek tovar jo'natilgandan keyin yuzaga kelgan qo'shimcha xarajatlar sotuvchidan o'tadi. xaridorga. Biroq, CIF muddati shartlariga ko'ra, sotuvchi, shuningdek, tashish paytida tovarlarni yo'qotish va shikastlanish xavfidan xaridor foydasiga dengiz sug'urtasini sotib olishga majburdir. Shuning uchun sotuvchi sug'urta shartnomasini tuzishi va sug'urta badallarini to'lashi shart. Xaridor CIF muddati shartlariga ko'ra, sotuvchidan sug'urtani faqat minimal qoplama bilan ta'minlashi kerakligini hisobga olishi kerak.
Agar xaridor ko'proq sug'urta qilishni xohlasa, u bu haqda sotuvchi bilan kelishib olishi yoki o'zi qo'shimcha sug'urta qilish choralarini ko'rishi kerak.
CIF muddati shartlariga ko'ra, sotuvchi eksport uchun tovarlarni rasmiylashtirish uchun javobgardir. Agar tomonlar yukni kema temir yo'li bo'ylab etkazib berish niyatida bo'lmasa, CIP atamasi qo'llanilishi kerak. Dengiz yoki ichki suv transporti
CPT yuk/tashuv uchun to'langan (...belgilangan manzil)
"Freight/Carriage Paid To" atamasi sotuvchi tovarni o'zi ko'rsatgan tashuvchiga yetkazib berishini anglatadi. Bundan tashqari, sotuvchi tovarlarni belgilangan manzilga tashish bilan bog'liq xarajatlarni to'lashi kerak. Bu shuni anglatadiki, xaridor tovarning yo'qolishi yoki shikastlanishi bilan bog'liq barcha xavflarni, shuningdek, tovar tashuvchiga topshirilgandan keyin boshqa xarajatlarni o'z zimmasiga oladi.
"Tashuvchi" so'zi yuk tashish shartnomasi asosida temir yo'l, avtomobil, havo, dengiz va ichki suv transportida yoki ushbu transport turlarining kombinatsiyasida o'zini ta'minlash yoki yuk tashishni tashkil etish majburiyatini olgan har qanday shaxsni anglatadi. .
Bir nechta tashuvchilar tomonidan kelishilgan manzilga tashishda, xavfning o'tishi tovarlar birinchisining qaramog'iga topshirilganda sodir bo'ladi.
CPT muddati shartlariga ko'ra, sotuvchi eksport uchun tovarlarni rasmiylashtirish uchun javobgardir. Har qanday transport turi
CIP yuk/tashuv va sugʻurta toʻlovi (...belgilangan manzil)
"Yuk/tashuv va sug'urta to'langan" atamasi sotuvchi tovarni o'zi ko'rsatgan tashuvchiga etkazib berishini anglatadi. Bundan tashqari, sotuvchi tovarlarni belgilangan manzilga tashish bilan bog'liq xarajatlarni to'lashi kerak. Bu shuni anglatadiki, xaridor tovar shu tarzda yetkazib berilgunga qadar barcha risklarni va har qanday qo'shimcha xarajatlarni o'z zimmasiga oladi. Biroq, CIP shartlariga ko'ra, sotuvchi, shuningdek, xaridor foydasiga tashish paytida tovarlarning yo'qolishi va shikastlanishi xavfidan sug'urtalashni ta'minlashi shart. Natijada, sotuvchi sug'urta shartnomasini tuzadi va sug'urta mukofotlarini to'laydi. Xaridor shuni ta'kidlashi kerakki, CIP muddati shartlariga ko'ra, sotuvchi minimal sug'urta qoplamasini ta'minlashi shart.
Agar xaridor ko'proq sug'urta qilishni xohlasa, u bu haqda sotuvchi bilan kelishib olishi yoki o'zi qo'shimcha sug'urta qilish choralarini ko'rishi kerak. "Tashuvchi" so'zi yuk tashish shartnomasi asosida temir yo'l, avtomobil, havo, dengiz va ichki suv transportida yoki ushbu transport turlarining kombinatsiyasida o'zini ta'minlash yoki yuk tashishni tashkil etish majburiyatini olgan har qanday shaxsni anglatadi. .
Belgilangan manzilga bir nechta tashuvchilar tomonidan olib o'tilgan taqdirda, xavfning o'tishi tovarlar birinchi tashuvchining qaramog'iga topshirilganda sodir bo'ladi.
CIP muddati shartlariga ko'ra, sotuvchi eksport uchun tovarlarni rasmiylashtirish uchun javobgardir. Har qanday transport turi
4. D toifasi - Yetkazib berish
DAP manzilda yetkazib berish (...joy nomi)
Bu holat DAF, DES va DDU (INCOTERMS 2000) o'rniga ishlatiladi. Bu ikkita yangi atamalardan biri. Sotuvchining majburiyatlari tovar xaridorga sotuvchi bilan kelishilgan istalgan joyda belgilangan mamlakatda topshirilganda bajarilgan hisoblanadi. Har qanday transport turi
DAT terminalda yetkazib beriladi (…terminal nomi)
Bu shart DEQ o'rniga ishlatiladi (INCOTERMS 2000). Bu ham yangi atama. Sotuvchining majburiyatlari tovar belgilangan portdagi shartnomada ko‘rsatilgan terminalda xaridor ixtiyoriga topshirilgan paytdan boshlab bajarilgan hisoblanadi. Bunda yuk har qanday transport turi (samolyot, kema, poyezd, avtomobil yoki quvur liniyasi) bilan yetkazilishi mumkin. Har qanday transport turi
DDP yetkazib berilgan boj toʻlangan (...belgilangan manzil)
Bunday holda, tovar sotuvchi tomonidan xaridorga belgilangan mamlakat portidagi terminalda topshirilishi kerak. yoki sotuvchi bilan kelishilgan joyda (maqsad mamlakati). Bunda sotuvchi import qilinadigan tovarning bojxona rasmiylashtiruvini mustaqil ravishda amalga oshiradi va barcha bojxona to‘lovlarini to‘laydi. Har qanday transport turi