O'zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

Biotexnologiya- Eschericha coli zamonaviy sanoat mikrobiologiyasi va biologik muhandislikda muhim rol o'ynaydi. Stenli Norman Koen va Gerbert Boyerning Eschericha coli da rekombinant DNK hosil qilish uchun plazmidlar va cheklovchi endonukleazalardan foydalangan holda ishi zamonaviy biotexnologiyaning boshida. Eschericha coli begona oqsillarni sintez qilish uchun universal organizm hisoblanadi. Eschericha coli da tadqiqotchilar genlarni plazmidlar yordamida kiritadilar, bu esa sanoat fermentatsiyasi uchun oqsil biosintezini amalga oshirishga imkon beradi. Shuningdek, Eschericha coli da rekombinant oqsillarni sintez qilish tizimlari ishlab chiqilgan. Rekombinant DNK texnologiyasidan foydalanishning birinchi misollaridan biri inson insulin analogining sintezidir. O'zgartirilgan Eschericha coli vaktsinalarni ishlab chiqishda, immobilizatsiya qilingan fermentlarni sintez qilishda va boshqa muammolarni hal qilishda ishlatiladi. Biroq, tanada Eschericha coli disulfid aloqalarini o'z ichiga olgan ba'zi yirik oqsil komplekslarini, xususan, biologik faolligini namoyon qilish uchun translatsiyadan keyingi modifikatsiyani talab qiladigan oqsillarni olish mumkin emas. Eschericha coli genomidagi genlar o'simliklarni genetik modifikatsiya qilish uchun ham ishlatiladi, xususan, neomitsin va kanamitsin antibiotiklariga qarshilik geni undan ajralib chiqadi.
Patogenlik- bu odatda ichaklarda ko'p miqdorda yashaydigan patogen bo'lmagan E. coli bakteriyalari, shunga qaramay, inson tanasining boshqa a'zolari yoki bo'shliqlariga kirganda patologiyaning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Agar bakteriya oshqozon-ichak traktidagi teshik orqali qorin bo'shlig'iga kirsa, peritonit paydo bo'lishi mumkin. Ayolning qinida bir marta va ko'payib, bakteriya kolpitni keltirib chiqarishi yoki murakkablashtirishi mumkin. Bakteriyaning erkakning prostata beziga kirishi o'tkir yoki surunkali bakterial prostatitning patogenezi bo'lishi mumkin. Bunday hollarda davolash odatdagi ichak mikroflorasini bostirmaydigan tarzda amalga oshiriladigan antibiotiklardan foydalanishni o'z ichiga oladi, aks holda disbiyoz rivojlanishi mumkin. Eschericha coli streptomitsin yoki gentamitsin kabi antibiotiklarga juda sezgir. Biroq, Eschericha coli tezda dori qarshiligiga ega bo'lishi mumkin. Oshqozon-ichak infektsiyalari. Eschericha coli ning virusli shtammlari odatda ichakda yo'q va kasallik alimentar yo'l bilan yuqtirilganda paydo bo'ladi. Patogen Eschericha coli yuqishi ko'pincha najas-og'iz orqali sodir bo'ladi. Tez-tez yuqish yo'llari sabab bo'lishi mumkin: past pishirish gigienasi, oziq-ovqat mahsulotlarining go'ng bilan ifloslanishi, ekinlarni ifloslangan suv yoki oqava suv bilan sug'orish, yovvoyi cho'chqalarni haydaladigan erlarda boqish, oqava suv bilan ifloslangan suvni ichish. Eschericha coli bakteriyalari turli serogruplarga tegishli bo'lishi mumkin: turli antijenlarga ega. Serogrup-bu umumiy antigenga ega bo'lgan bakteriyalar guruhi; u bir nechta serotip, tur yoki jinsni o'z ichiga olishi mumkin. Eschericha coli uchun eng mashhurlari enteropatogen Eschericha coli o26, O55, O86, O111, O114, O119, O125, O126, O127, O128, O142 va O158 serogruppalaridir. Xuddi shu guruhlarga patogen E. coli ning boshqa turlari ham kirishi mumkin. Masalan, DAEC O86, O127, O142 va O158 serogruppalarini aniqladi. Enterohemorragik Escherichia coli (EHEC, shuningdek, "shigatoksin ishlab chiqaruvchi E. coli va VTEC "verotoksin ishlab chiqaruvchi Eschericha Coli dan STEC qisqartmalaridan foydalaniladi). Ushbu bakteriyalar verotoksinlar yoki shigapga o'xshash (shigellaga o'xshash) toksinlar deb ataladigan ikkita toksin ishlab chiqaradi. EHEC dizenteriya bilan o'xshash va gemorragik diareya bilan kechadigan kasalliklarni keltirib chiqaradi. Og'ir holatlarda gemolitik uremik sindrom (hus) rivojlanishi mumkin. EHECga Eschericha coli bakteriyasi genomlari coli serotiplari O104:H4, O157: h7 va boshqalar kiradi.Enterotoksigen Eschericha coli (ETEC) termolabilli va termostabil toksinlarni ishlab chiqaradi, ikkinchisi Vibrio vabo toksiniga o'xshaydi. Ushbu bakteriya keltirib chiqaradigan kasalliklar suvli diareya, isitma va ba'zi hollarda ko'ngil aynish bilan tavsiflanadi. Enteroinvaziv Eschericha coli bakteriyasi genomlari coli (EIEC) bakterial dizenteriyaga o'xshash kasalliklarni keltirib chiqaradi. Ushbu bakteriyalar ichak epiteliya hujayralariga kirib, ularda ko'payadi. Enteropatogen Eschericha coli bakteriyasi genomlari coli (EPEC) bolalarda diareyani kattalarga qaraganda tez-tez keltirib chiqaradi. Uning ta'sir qilish mexanizmi ETEC va EIECDAN farq qiladi: bu bakteriyalar ichak epiteliya hujayralariga yopishadi, lekin ularga kirmaydi. EPEC sabab bo'lgan kasalliklar 2 haftagacha davom etishi mumkin. Enteroagregativ Eschericha coli (EAEC) asosan bolalarda kasalliklarni keltirib chiqaradi. Bakteriyalar ichak epiteliyasiga yopishadi va toksinlarni chiqaradi. Diffuz yopishtiruvchi E. coli (DAEC) bolalarda, ayniqsa 2 yoshgacha bo'lgan bolalarda engil diareyani keltirib chiqaradi. Biroq, bu mikroorganizm sog'lom bolalarda ham, sog'lom kattalarda ham topilgan. Eschericha coli nafaqat enterit va toksikoinfektsiyalarni, balki yangi tug'ilgan chaqaloqlarning meningitlarini, nafas olish yo'llari infektsiyalarini, siydik yo'llari infektsiyalarini va bakteremiyani ham keltirib chiqarishi mumkin – bu qonga kirgan bakteriyalar tufayli tananing umumiy shikastlanishi. Eschericha coli eng ko'p o'rganilgan organizmlarga tegishli. Ushbu bakteriyalarning shtammlaridan birining genomi 1997 yilda to'liq ketma-ketlashtirildi. Eschericha coli genetik va mikrobiologik tajribalarda, shuningdek spetsifikatsiyani o'rganishda qo'llaniladi. Bundan tashqari, ushbu bakteriyalar yordamida turli xil oqsillar sintezlanadi, xususan, inson insulinining analogi, ba'zi fermentlar va boshqalar.ular vaktsinalarni olish uchun ham ishlatiladi. Yoqilg'i uchun Eschericha coli dan foydalanish bo'yicha tadqiqotlar olib borilmoqda.


Xulosa
Eukaryotik genomning o’ziga xos xususiyati bu DNKning ko’payishi bo’lib, uning miqdori barcha hujayra oqsillarining tuzilishini kodlash uchun zarur bo’lgan miqdordan oshib ketadi. Ko’paytirishning sabablaridan biri takroriy nukleotidlarning mavjudligi. Eukaryotlardagi genlarning eksperimentini boshqarishning asosiy qismi bitta xromosoma darajasida bo’ladi. Eukaryotlarda genlarning ifoda etilishi qisman har bir xromosomada DNKni bo’shatish va bo’shatish bilan bog'liq. Eukaryotik DNK xiston deb nomlangan mayda ixtisoslashgan oqsillarga o’ralgan xromatin tolalari shaklida tashkil topgan. Mitoz yoki meiozdan oldin, DNK va histonlar bir-biriga buralib, biz xromosoma deb tan olgan tuzilmalarni hosil qiladi. Eukaryotik genda, targ'ibotchining orqasida ikki xil segment mavjud: intron va ekson. Intronlar (IN-trahnz) - bu strukturalangan genning transkripsiya qilingan, ammo tarjima qilinmagan hududlari. Exons (EK-sahnz) - bu struktura genining ifodalangan va transkripsiya qilingan mintaqalari. Ammo yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, kodlanmagan RNK intronlardan translyatsiya qilingan bo’lsa ham, muhim funktsiyalarni bajaradi. Ushbu funktsiyalarning ba'zilariga translyatsion RNKni tartibga solish, genlarning ifoda etilishiga ta'sir qiluvchi ushbu kodlovchi RNK bilan o’zaro ta'sir qilish va ma'lum bir kimyoviy maqsadlar mavjud bo’lganda oqsil ishlab chiqarilishini ta'minlaydigan "kalitlar" vazifasi kiradi.
Bakterial genomlarning tarkibiga mustaqil genlar va operonlar kiradi. Mustaqil genlarning ishi boshqa genlar tomonidan tartibga solinmaydi va ularning ifodasi tabiatda konstitutsiyaviy (uzluksiz). Mustaqil genlar qo’shni genlardan kodlanmagan mintaqalar (spacers) tomonidan ajratilgan, ular odatda transkripsiya qilinmaydi. Mustaqil genlardan farqli o’laroq, operon umumiy tartibga solish tizimiga ega bo’lgan, qo’shni genlar guruhidir. Odatda, bu genlar biokimyoviy jarayonning ketma-ket bosqichlarida qatnashadilar. Operonni tartibga solish tizimi promouter, operator va gen-regulyatorni o’z ichiga oladi.