Oʻzbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universitetining jizzax filiali

3D modellashtirish
3D modellashtirish — uch oʻlchovli grafikani hosil qilishning dastlabki bosqichlaridan biri hisoblanadi. Uch oʻlchovli modellashtirish tushunchasi kompyuterda obyektlarning uch oʻlchovli modellarini yaratishni anglatadi.
Mahsulot 3D model deb ataladi. 3D modellar bilan ishlaydigan odamni 3D rassomi yoki 3D modeler deb atash mumkin. 3D modeli, shuningdek, 3D renderlash deb ataladigan jarayon orqali ikki oʻlchovli tasvir sifatida koʻrsatilishi yoki jismoniy hodisalarning kompyuter simulyatsiyasida ishlatilishi mumkin. 3D modellar avtomatik yoki qoʻlda yaratilishi mumkin. 3D kompyuter grafikasi uchun geometrik maʼlumotlarni tayyorlashning qoʻlda modellash jarayoni haykaltaroshlik sanʼatiga oʻxshaydi. 3D model 3D bosib chiqarish moslamalari yordamida yaratilishi mumkin, ular modelning 2D qatlamlarini uch oʻlchamli material bilan bir vaqtning oʻzida birga tashkil qiladi. Obyektning 3D modelisiz uni 3D bosib chiqarib boʻlmaydi. 3D modellashtirish dasturi 3D modellarni ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan 3D kompyuter grafikasi dasturlari sinfidir. Bu sinfning SkethcUp kabi dasturlar modellashtirish ilovalari deb ataladi. Uch oʻlchovli modellashtirish, qisqacha 3D-modellashtirishni ishlab chiqishda dasturiy tillardan yoki dasturiy taʼminotlardan foydalanish mumkin. 3D-modellashtirishni tayyor dasturiy taʼminotlardan foydalangan holda ishlab chiqish samaraliroq hisoblanadi. Bu orqali obyektlarni yaratish tezroq va osonroq bajariladi.
3D-modellashtiruvchi eng keng tarqalgan dasturiy taʼminotlarga Autodesk kompaniyasining "3ds MAX" hamda "Maya" dasturlarini misol qilish mumkin. Bu dasturiy taʼminotlarning imkoniyatlari juda keng boʻlib, ular orqali istalgan 3D-modellarni ishlab chiqish mumkin. 3D-modellashtirish amalga oshirilgandan soʻng uni dastur bilan bogʻlab, dasturlarni ishlab chiqish uchun dasturiy tillarni qoʻllash kerak boʻladi. C/C++, Java, Phyton, JavaScript, C# dasturiy tillar shular jumlasidandir. Tayyor 3D-modellarni dasturiy holga keltirish uchun translyatorlarda dasturiy kodlar yozilishi talab etiladi. Bu esa koʻplab dasturiy kodlarni talab etadi. Mazkur ishlarni optimallashtirish maqsadida bir qator grafik dasturiy taʼminotlar ishlab chiqilgan. 2005-yilda ishlab chiqilgan „Unity 3D“ dasturi shular jumlasidandir. „Unity 3D“ bu 3D dasturiy mahsulotlar hamda oʻyinlar ishlab chiqarishdagi eng qulay dasturiy taʼminotlardan biri hisoblanadi. „Unity“ da tayyor 3D modellarni yuklab olish mumkin hamda ularga C# yoki Javascript tillarida skript kodlar yozib birlashtirish mumkin. „Unity 3D“da ishlash ancha qulay:

8-rasm. Modellashtirish

3D harakatlanuvchi rasmlarni ishlab chiqarish va namoyish qilishning bir necha usullari mavjud. Quyida ishlab chiqilgan ba'zi mashhur 3D kino tizimlarida qo'llaniladigan ba'zi texnik tafsilotlar va metodologiyalar keltirilgan.
3D televizorning kelajagi ham vaqt o'tishi bilan paydo bo'ladi. WindowWalls (devor o'lchamidagi displeylar) va Visible yorug'lik aloqasi kabi yangi texnologiyalar 3D televizoriga talab ortib borayotganligi sababli 3D televizoriga joriy etilmoqda. Samsung kompaniyasining LCD biznesi bo'yicha vitse-prezidenti Skott Birnbaumning aytishicha, 3D-televideniyega bo'lgan talab yaqin bir-ikki yil ichida televidenie sportlari tufayli keskin oshadi (lekin bu sodir bo'lmadi). Ko'rinadigan yorug'lik aloqasi kabi yangi texnologiyalar tufayli to'g'ridan-to'g'ri televizor orqali ma'lumot olish mumkin bo'lishi mumkin, bu buni amalga oshirishga imkon beradi, chunki LED chiroqlari yuqori chastotalarda miltillash orqali ma'lumot uzatad
Asosiy talab - chap va o'ng ko'zga alohida filtrlangan ofset tasvirlarini ko'rsatish. Buni amalga oshirish uchun ikkita strategiya qo'llanildi: tomoshabinni har bir ko'zga alohida ofsetli tasvirlarni filtrlash uchun ko'zoynak taqish yoki yorug'lik manbai tasvirlarni tomoshabinning ko'ziga yo'nalishi bo'yicha ajratish tomoshabinga stereoskopik tasvir juftlarini proyeksiya qilish uchun keng tarqalgan 3D displey texnologiyasiga quyidagilar kiradi. (9-rasm)

9-rasm. 3D tasvir ko’zoynagi
Stereoskopiya 3D videoni suratga olish va uzatishning eng keng tarqalgan usuli hisoblanadi. Bu kameralar yonma-yon o'rnatilgan va odamning ko'z qorachig'i orasidagi masofa bilan bir xil masofada ajratilgan ikki ko'rinishli sozlashda stereo juftlarni suratga olishni o'z ichiga oladi. Agar biz o'z navbatida har bir ko'z uchun ko'rish chizig'i bo'ylab sahnadagi ob'ekt nuqtasini proyeksiya qilishni tasavvur qilsak; tekis fon ekraniga, biz oddiy algebra yordamida bu nuqtaning joylashishini matematik tarzda tasvirlashimiz mumkin. To'rtburchak koordinatalarda ekran Y–Z tekisligida yotgan, Z o'qi yuqoriga va Y o'qi o'ngga, tomoshabin X o'qi bo'ylab markazlashtirilgan; biz ekran koordinatalari oddiygina ikki hadning yig'indisi ekanligini topamiz. 
Biri istiqbolni, ikkinchisi binokulyar siljishni hisobga oladi. Perspektiv ob'ekt nuqtasining Z va Y koordinatalarini D/(D–x) marta o'zgartiradi, binokulyar siljish s·x/(2·(D–x)) qo'shimcha atamasini (faqat Y koordinatasiga) qo'shadi, bu erda D - tanlangan tizimning kelib chiqishidan tomoshabingacha bo'lgan masofa (o'ng ko'zlar orasidagi), s - ko'zni ajratish (taxminan 7 santimetr), x - ob'ekt nuqtasining haqiqiy x koordinatasi. Binokulyar siljish chap ko'z uchun ijobiy va o'ng ko'z uchun salbiy. Juda uzoq ob'ekt nuqtalari uchun ko'zlar bir xil ko'rish chizig'i bo'ylab qaraydi. Juda yaqin bo'lgan ob'ektlar uchun ko'zlar haddan tashqari "ko'zli" bo'lishi mumkin. Biroq, ko'rish maydonining katta qismidagi sahnalar uchun, real tasvirga chap va o'ng tasvirlarni superpozitsiyalash (polarizatsiya usuli yoki sinxronlangan linzalar usuli yordamida) orqali osongina erishiladi, agar tomoshabin ekranga juda yaqin bo'lmasa va chap va o'ng tasvirlar ekranda to'g'ri joylashtirilgan bo'lsa. Raqamli texnologiya an'anaviy stereoskopik filmlar davrida keng tarqalgan muammo bo'lgan noto'g'ri superpozitsiyani sezilarli darajada yo'q qiladi. Ko’p suratga olish bir nechta mustaqil video oqimlari orqali 3D sahnani suratga olish uchun koʻplab kameralar massivlaridan foydalanadi. Sahnaning yorug'lik maydoni suratga oladigan kamera sozlamalariga qarab, olingan koʻrinishlar koʻp koʻrinishli displeylarda koʻrsatilishi yoki tasvirni keyingi qayta ishlash uchun uzatilishi mumkin.
Rasmga tushirilgandan so'ng, stereo yoki ko'p ko'rinishli tasvir ma'lumotlari har bir ko'rinish uchun 2D va chuqurlik ma'lumotlarini olish uchun qayta ishlanishi mumkin , bu esa original 3D sahnasining qurilmadan mustaqil tasvirini samarali yaratadi. Ushbu ma'lumotlar intervyu tasvirini siqishda yordam berish yoki turli xil ko'rish burchaklari va ekran o'lchamlari uchun stereoskopik juftlarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin.