Oʼzbekiston respublikаsi oliy tа`lim, fan va innovatsiyalar vаzirligi
Download 72.07 Kb.
|
yunoniston shahar davlatlarining rivojlanishi
|
Davlat qurilishi Qadimgi davrda sud ishlarini urug‘ jamoasini o‘zi bajarar edi. Davlat hokimiyati urug‘dan bu funksiyani tortib oldi. Zodagonlar uzoq vaqt sud hokimiyatini, boshqaruvni o‘z qoilarida saqlab turdilar, vaqt o‘tishi bilan ular bir qism hokimiyatni yangi ijtimoiy kuchlaiga berishga majbur boidilar. Yangi ijtimoiy kuchlar, zodagon sudyalar hokimiyatiga chek qo‘yish uchun odatdagi huquqni yozishnl talab qildilar. Jamiyat yana olg‘a qadam tashlab savdo munosabatlarini muvofiqlashtirishga majburiy qoidalarini kiritish ehtiyojini tug‘dirdi. Qonunlami eng qadimgi kodifikatsiyasini Lokradagi Zalevk (Italiyadagi yunon shahrida) Katanadagi Xarond (Sitsiliyadagi yunon shahrida) amalga oshirdilar. Yunon shaharlarida odatdagi huquqni yozish va yangilash barchani hurmatiga sazovor bo'lgan «diallakt» murosaga keltiruvchi yoki «aysyumet» — adolatni biluvchi kishilarga ishonib topshirdilar. Lesbosdagi Mitillena shahridagi Pittak (yunon an’analariga ko‘ra) «yetti donodan biri» Sirakuzada DiokI, Fivada Filolay, Afinada Drakont va Solon shunday kishilardan edi. Yangi qonunchilik natijasida sudyalar mansabdor shaxs sifatida saylab qo'yiladigan bo‘ldi. Chiqarilgan hukmning xalq yig'inida apellatsiya qilish mumkin edi. Qadimgi qonunchilikda jazo hajmi va xususiyati aniq belgilanib sudya o‘zicha jazo belgilay olmas edi. Huquqiy hujjatlarda «qonga-qon», «jonga-jon» olish an’anasi mavjud edi (talion huquqi). Jazo juda og'ir edi. Drakon qonunchiligida jinoyatning og'ir, yengil shakllari yo'q edi. Faqat Solon bu tushunchani kiritdi. Drakon qonuniga ko'ra har qanday o'g'irlik uchun o'lim jazosi belgilangan. Bundan tashqari, pul jarimasi, qullikka sotish, kaltaklash va fUqarolik huquqidan mahrum qilish ko‘zda tutilgan edi. Qarzini to‘lamagani uchun turmaga qamashga hukm qilingan. Drakon qonunlari «fonos dikayos» o'zini himoya qilish maqsadida odam o'ldirish jinoyati tushunchasini olib kirdi. Bu holda aybdor quvg'in qilinishi yoki pul jarimasi tolashi ko'zda tutilgan. Tovar pul munosabatlarining rivojlanishi natijasida ijtimoiy ziddiyatlarni keskinlashuvi turli yunon shaharlarida siyosiy vaziyatni murakkablashtirdi, ulaming ko'pchiligida tiranlar hokimiyatni qo‘lga oldilar. Eramizdan awalgi VIII—VI asrda kolonizatsiyaga Afina qatnashmadi. Attikada mavjud hosildor yerlardan qishloq xo‘jaligida unumli foydalanildi. Kulolchilik sohasi rivojlandi. Mulkiy tabaqalanish kuchaydi. Siyosiy hokimiyat yevpatridlar-urug‘ zodagonlari qo‘lida edi. Yevpatridlarga qarshi dehqonlar, savdohunarmandchilik tabaqalari—demos qat’iy kurash olib bordi. Qadimgi Sparta arxaik va klassik davrlarda Yunonistonning eng katta polislaridan biri edi. Sparta polisi va davlatchiligini boshlanishi doriylar bosqinini tugallanish vaqtiga to‘g‘ri keladi. Doriy qabilalari er. aw. XII—XI asrlarda Peloponnes hududiga o‘mashdilar va er. aw. XI—VIII asrlaming birinchi yarmi davomida mahalliy qabilalar bilan hukmronlik uchun uzoq kurash olib bordilar. Er. aw. X asrda Peloponnes janubidagi Lakonikada Yevrot daryo vodiysining o‘rta qismidagi unumdor yerlarga Sparta manzilgohi paydo boidi. Qadimgi yunonlar Sparta davlatini odatda Lakedemon deb atadilar. Ko‘pchilik doriylar-bo‘lg‘usi Sparta polisining fuqarolari 5 qishloqni birlashtirgan Sparta manzilgohiga o‘mashdilar. Mahalliy axey aholisining bir qismi bo‘ysundirilib, bir qismi qirib tashlandi. Sparta davlatining paydo bo‘hshi qisqa vaqt ichida boshqa bepoyon hududlarni bosib olish bilan belgilandi. Doriylar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning quyi bosqichida urug‘ munosabatlarini yemirilish davrida turar edilar. Bu hoi Sparta davlatida urug'chilik tuzumi qoldiqlarini uzoq vaqt saqlanishi uchun shart-sharoit yaratdi. Peloponnes yarim orolida arxaik davrdan boshlab Sparta davlati yetakchi o'ringa chiqib oldi va bu yerda tashkil topgan shaharlar ittifoqiga boshchilik qildi. Er. aw. VIII asrda Sparta janubiy Lakoniyaning bir qancha viloyatlarini, Kifera orolini, keyin esa Pamis daryosi vodiysidagi hosildor Messeniyani bosib oldi. Bu boy oika Spartaning kam sonli to‘la huquqli fuqarolari tomonidan boiib olindi, mahalliy aholi huquqsiz qaram ilotlaiga aylantirildi. Spartalildar o'zlariga tegishli boigan ekin yerlarini 9000 ta ulushga boidilar. Har bir to ia huquqli spartalik shunday yer ulushini bu yerdagi bosib olingan mahalliy aholi-ilotlar oilasi bilan umrbod mulk qilib oldi. Ilotlar xo'jayinlarga hosilning yarmini berishga majbur edilar. Yuz yildan so‘ng Sparta g‘arbiy Messeniyani egalladi, keyin esa sharq va shimoldagi Agros, Arkadiya viloyatlarini ham o‘ziga qo‘shib oldi. Arkadiyaning janubiy qismidagi bir qancha viloyatlar ham Sparta tarkibiga kirdi. Tergiya, Korinf, Sikion, Megara, Egina va Elida kabi shahar va davlatlar Sparta bilan simmaxiya-ittifoqga kirishga majbur boidilar. Ittifoq majlisida har bir polis bir ovozga ega boiib, qaror ko‘pchilik ovoz bilan qabul qilinar edi va har bir shahar — davlat Sparta podsholari ixtiyoriga o‘zining uchdan bir qism qo'shinini berishga majbur edi. Ittifoqchilar o‘rtasida aloqa zaif bo‘lib, alohida polislar bir-biri bilan urush olib borar, boshqa ittifoqchilar bunga aralashmas edilar. Sparta Peloponnes yarim orolining 1/3 qismini (8000 km) bevosita o‘z hukmronligi ostida olgan edi. Spartaning ittifoqdagi yetakchilik mavqei kuchli edi. Spartaning ittifoqdagi yetakchilik o'rniga hech kimga shubha yo‘q edi. Bu ittifoq o'sha davrda Yunonistonda eng kuchli edi. Sparta jangchilar davlati edi. Spartalik o‘g‘il bola yoshligidayoq davlat homiyligi ostida edi. Davlat hokimiyatini, eng awalo, intizomli, jismonan kuchli jangchiga ega bo‘lish uchun spartalik go'dakni yoshligidan jismonan kuchli qilib tarbiyalar edi. Zaif, kuchsizlar davlatga kerak emas edilar, shu sababli zaif, kasal bolalardan ulami yoshligidayoq qutilishga harakat qilinar edi. Gerodot tarixida Demokrit aytganidek, spartaliklar erkin edilar, lekin barcha munosabatda emas, ular davlat qonunlariga bo‘ysunar edilar. Bu qonunlar spartalik bolani yetti yoshligidan ota-onasidan uzoqda o‘z tengqurlari ichida, 20—30 yoshli kattalar boshchiligida harbiy manzilgohda yashashni belgilab qo‘ygan edi. Asosiy e’tibor gimnastika mashqlari, jangovar madhiyalar va harbiy marshlarni xor bo‘lib aytishga qaratilgan edi. Tarbiyaning qattiqligi o'smirlarni Artemida ibodatxonasida har yili o‘tkaziladigan qiynoq sinovlarda o‘z aksini topgan edi. Sinalayotgan o‘smir og‘riqni sezdirmasligi shart edi. Yosh yigit 20 yoshga yetgach, Sparta («tenglar jamiyati»)ning to‘la huquqli a’zosi hisoblanar edi. Endi u kattalar bilan birgalikda o‘tkaziladigan ovqatlanish (fiditiyasi yoki filitiyalar)ga ishtirok qilishi majburiy edi. Fiditiya uchun har bir spartalik har oy ma’lum miqdorda pishloq, arpa, vino, anjir va pul berar edi. Spartaliklar biigalikda o'tirib uksus, tuz qo‘shilib qonda tayyorlangan cho‘chqa go‘shti bo‘tqasini iste’mol qilar edilar. Spartalilar o‘z vaqtlarini doimiy muntazam harbiy mashqlar va ovda o‘tkazib chodirlarda yashar edilar. Qattiq, shafqatsiz t^biya natijasida spartaliklarning ongida boshqa yunon polislari aholisida nisbatan jismoniy va ma’naviy ustunlik his-tuyg‘usini shJdlantirilar edi. Spartaliklarni yunon dunyosida qat’iy intizomi uchun hurmat qilar edilar, ammo yoqtirmas edilar. Bosib olingan qaram viloyatlarning ilotlatga aylantirilgan aholisining qo‘zg‘olonlaridan xavfsiragan spartaliklar har yili ilotlarga dahshat solish va ularning ongida bo‘ysunish hissini tug‘dirish uchun ularni tunda oidirishni (kriptiy) e’lon qilganlar. Er.aw. XI asrdayoq spartaliklar o‘zlaritii har xil «yangiliklar»dan himoya qilish, an’anaviy turmush tarzini saqlash maqsadida tashqi dunyodan ajralib yashashga urindilar. Qadimgi an’anaviy holatini o‘zgarmasligi uchun Sparta faqat mayda temir tangani muomalaga kiritdi. Sparta uylarining eshik va tomlari faqat yog‘ochdan bo‘lib, ularni faqat bolta va arra bilan tayyorlashga ruxsat etildi. Hashamatli kiyimlar qonundan tashqari edi. Jamiyatdagi mavqeiga qarab bir xildagi kalta yoping‘ich (plash) kiyar edilar va bu bilan 0‘zlarini teng deb hisoblardilar. Davlat tuzumi Sparta davlati aristokratik xarakterga ega edi. Butun hokimiyat periek va ilotlar ustidan hukmronligini o‘rnatgan tor doiradagi spartaliklar qo‘lida edi. Davlat tepasida ashad va yevrionit urugiarida mansub boigan ikki podsho turar edi. Ular asosan harbiy boshliqlar boiib tinchlik vaqtida ba’zi kohinlik vazifalarini, qisman sud majburiyatlarini amalga oshirganlar, ikki podsho ham oqsoqollar kengashi gerusiya tarkibiga umrbod kirganlar. Podsholar hokimiyati xalq yiginining keng vakolatlari bilan cheklab qo‘yi]gan edi. Podsholardan biri urush vaqtida qo‘shinga boshchilik qilgan, ammo ular rahbarlikda eforlaming fikrlarini hisobga olishga majbur boiganlar. Xalq yig'ini eng muhim masalalar yuzasidan qaror chiqarish huquqiga ega edi. Faqatgina xalq yig'inigina urush e’lon qilish huquqiga ega edi. Fuqarolik ishi bo'yicha sud ishlarini mansabdor shaxslar-eforlar amalga oshirganlar. Ular spartaliklarning butun hayoti davomida qonunlarni bajarishini ham nazorat qilganlar. Eforlar davlatda ijroiya hokimiyatni ham amalga oshirganlar. Taxminlarga ko'ra eforlar ilk davrda podsholar tomonidan tayinlanganlar, er. aw. XI asrian boshlab esa xalq yigini tomonidan tayinlanganlar. Besh efor podsholar va gerusiya faoliyatini nazorat qiladigan oily organ sifatida paydo bo'ldi va tezda Sparta oligarxiyasi hokimiyatining qo shimcha oliy organiga aylandi. Besh Sparta qishlog'ining har biridan 1 tadan efor bir yil muddatga saylangan. Ular oliy nazorat hokimiyatiga ega edilar hamda har qanday spartaliklami, hatto geront va podsholami ham javobgarlikka tortish huquqiga ega edilar. Bundan tashqari, Sparta turmush tarn qoidalari va Sparta qonunlarini ba arilishini kuzatganlar. Eforlar spartaning ichki va tashqi siyosatini boshqar dilar hamda ilotlarga qarshi jazo-qo‘rqitish tadbirlarini amalga oshirishga rahbarlik qildilar. Podsholar 60 yoshdan yuqori bo‘lgan aslzoda-yigirma sakkiz keksadan tuzilgan kengash (gerusiya) majlisiga boshchilik qilganlar. Gerusiyada xalq yig‘iniga ko'riladigan qaror loyihalarini tayyorlaganlar hamda jinoiy ishlar bo‘yicha sud ishlarini amalga oshirganlar. Eforlar xalq yig'ini-appelaga boshchilik qilganlar. Ular har qanday mansabdor shaxsni ishdan chetlatish, zaruriyat bo‘lganda chet elliklami mamlakatdan chiqarib yuborish huquqiga ega edilar. Davlat moliyasi, tashqi ishlar ulaming qoiida edi. Podsholar ba’zi umrbod imtiyozlarga (harbiy o'ljalar 1/3 ga egalik qilish, tantanali dafn qilish va h.k.) ega bo'lsalarda eforlaming kuchi hokimiyati ulami podsholar bilan bir qatorda kuyar edi, bu tashqi tomondan quyidagi odatda ifodalangan edi. Boshqa spartaliklardan farq qilgan holda, eforlar podsholar ko‘ringanda o‘z o‘rinlaridan turmaslik huquqiga ega edilar. Xalq yig'ini appelada 30 yoshga yetgan barcha spartaliklar ishtirok etar edilar. Masalalar qizg'in muhokama qilinadigan oddiy fuqaro faol so‘zga chiqadigan Afina eklessiyasidan Sparta appelasi keskin farq qilar edi. Appelada oddiy spartaliklaming ovozi faqat favqulodda holatlarda eshitilar, barcha qarorlar eforlar va gerusiya a’zolari tomonidan taklif etilar edi. Appela muhokama qilmas, bahslashmas faqat ovoz berar edi. Spartaliklaming davlat qurilishi ana shunday edi. Bu davlat qurilishi gonunshunos Likurg tomonidan amalga oshirilgan islohotlar natijasi edi. Sparta davlatining konservativ holati uni zaiflashtirar edi. Sparta to er. aw. IV asrning ikkinchi yarmigacha shu holatda yashadi. Er. aw. IV asrning II yarmidan boshlab butun yunon dunyosini cho‘lg‘ab olgan ijtimoiy va madaniy o'zgarishlar Spartaga ham ta’sir qila boshladi. Spartaning maqtalgan tenglar jamiyati buzildi. Spartalik erkaklaming barchasi uchun harbiy xizmat majburiy edi. Spartaliklar 7 yoshdan 18—20 yoshgacha harbiy ta’limni o'rganib 20 yoshdan 60 yoshgacha harbiy xizmatda bo‘lganlar. Jangda qo'shinning oldingi qismida ilotlar, perieklar borgan, ulardan keyin yosh spartaliklar, oxirida 60 yoshgacha bo‘lgan keksaJar jangga kirishgan. Sparta qo‘shini er. aw. VI—V asrlarda yunonistondagi eng yaxshi tashkil etilgan intizomli va kuchli qo‘shin edi. Qo‘shinlar 12 ta harbiy qismga (loxga) bo‘lingan. Lox tepasida loxak tuigan. Qo'shinga qo'mondonlikni podsholar amalga oshirganlar. Ularga harbiy ishlarda harbiy maslahatchilar yordam berganlar. Qo‘shin tarkibida 300 ta suvoriy askar bor edi, suvoriylar urush vaqtida podsholarni qo'riqlaydigan tinchlik vaqtlarda esa mamlakat xavfsizligini ta’minlaydigan o‘ziga xos otliq gvardiyani tashkil etganlar.
Afina Afina - kapital yunon davlatBu dunyoning eng qadimgi shaharlaridan biri, uning ismini bilim va donolik ma'budasidan olgan. Butun tsivilizatsiya qilingan dunyo uchun bu shahar erkinlik, demokratiya va san'atni tashkil etishning timsolidir. Gretsiya shahar markazida shahar markazida - Parenon va Sent-Jorjning go'zal cherkovi bilan Likavitosni Mastavitos bilan birga joylashgan. Virilning Ma'bad, shaharning hiylasi shaharning atrofidagi anjomlarga ega va har qanday nuqtada yaxshi ko'rinadi. Akropolning janubiy qiyaligi joylashgan Dionizning teatrida, hozirgi paytda, qisman tiklangan Dionisus ma'badining bir qismi bo'lgan. Akropolning shimoli-g'arbiy qismida joylashgan Veopolyag, yuqori darajadagi tepalik, uning tepasida joylashgan tekislangan platforma - Afg'onistonning Qadimgi Afinaning oliy huquqi vazifasi. Afinaning eng muhim yodgorliklari kam emas, bu erda taniqli afinaliklar dam olishadi. Diogeni chiroq, shamol minorasi, arch Adriana - Mana, Afinadagi nimaga qarash mumkin bo'lgan kichik ro'yxat. Evropaning eng qadimgi poytaxti atrofidagi atrof-muhit diqqatga sazovor joylarga ham boy. Og'ir tepalik, marafon unvoniga ega muzey - bu miloddan avvalgi 490 yilda marafonda yiqilgan jangchilar sharafiga muzeyning joylashgan joyi. Kape-Toionda siz poziton va Afina ma'badi xarobalari ma'badi ko'rasiz. Zamonaviy Afina dinamik hayot kechirmoqda. Bu uning aholisi, shahar aholisi kabi shovqinli va mazhab. Yunoniston poytaxtining kontrastlari faqat jozibasini ta'kidlaydi. Markazda pedaerallashtirish atrofdagi shaharlarning deyarli rustik ko'rinishi bilan farq qiladi. Kunduzi soat uchdan to'rtgacha, shahar uxlab qoladi - yunonlar uchun Siesta, bu voqea hafta oxiri qarindoshlarga sayohat kabi muqaddasdir. Afina tunda hayotga keladi - teatrlar va musiqa saroyi zallari to'ldirildi. Qaerda kirganingizda - Kolonaki, Piradagi Exarbaback, Qovoqchi va Tavernsdagi "Qolonaki", - - Hamma joyda raqsga tushish va dam olish. Gretsiya poytaxti nafaqat tarixni sevuvchilar va bilimlarni qiziqtiradi. Shahardan qisqa masofada Afinani Riviera deb nomlanuvchi duberli plyajlar guruhi mavjud. Afina - bu ajoyib taqdirda, uning tarixi uchun omon qolgan va obod davrlar va pasayish, buyuklik va xo'rlik. Yunon millatini shakllantirishning asosiy asoschisi bo'lgan hind-evropalik guruhlar, Midleldala davrida shaharlar ijtimoiy aholiga etnik va lingvistik atamalarda aralashgan. Til rejasida ushbu jarayonning natijasi bir qator tezkor o'zgarishlar bo'ldi, bu tilning tanet tuzilishini sezilarli darajada o'zgartirdi, shuningdek lug'atdan olingan juda ko'p sonli qadimgi yoki Evropa-Evropaning so'zlari bilan almashtirildi eegon substratidan. Natijada miloddan avvalgi II Mingyillik ikkinchi yarmida. e. Hind-Evropa grammatik tuzilmasini saqlab qolgan eng keksa yunon tili bor edi, ammo uning so'z boyligi hind-Evropa primumi asosidan ancha farq qilar edi. Yangi musofirlar fath qilingan jismoniy populyatsiya madaniyatining kuchli effektlarini keltirib chiqardi. Shunday qilib, XVI asrda qachon. Bc e. Ageney koniurtining Migening materikining "Inson" tsivilizatsiyasi rahbari boshida Yunonistonli musofirlar deyarli butun elaladik mintaqa bilan kuzatiladi, ammo ular qadimgi hind-evropaliklar tomonidan haddan tashqari ko'p sintez bo'lib, ularda qadimiy hind-evropa. Dastlabki Eldelle va aniq tanqidiy-miner elementlari. Mangli qabrda topilgan xazinalarning ko'pligi - bu erta mikroiqdorer jamiyatining tuzilishi va iqtisodiy darajasini aks ettiruvchi qiziqarli dalillar. Bu yakka tartibdagi hududlarning siyosiy markazlarida bo'lib o'tgan tezkor mulk to'planishidan dalolat beradi va bir vaqtning o'zida uzoqni ko'zlagan ijtimoiy tabaqalanishning dalilidir. Minalardagi dominant sinf vakillari jangchilar tomonidan dafn qilindi, chunki qabrlardagi qimmatbaho qurollar tomonidan tasdiqlanib, ularning qoldiqlari O'rta er dengizidagi eng qadimgi aholisidan boshqa antropologik xususiyatlar bilan ajralib turadi (kuchli Fizika, 180 sm dan ortiq o'sish). Ularning ixtiyorida turli kasblarning tajribali hunarmandlari bo'lgan. Bu hunarmandchilikning sezilarli farqlanishining mavjudligini tasdiqlovchi moddiy madaniyat ob'ektlarining topilishi bilan tasdiqlanadi. Boshqa davlatlar bilan iqtisodiy aloqalar, ayniqsa Krit va past chuqur qirg'oq, shuningdek, Yaqin Sharq, qadimiy Italiya madaniy dunyosi va hatto g'arbiy va Markaziy Evropa bilan. Mahalliy va xorijiy badiiy texnika texnologiyalari, avvalambor Minoan Cretning murakkab madaniyatining ta'siri bilan mahalliy va xorijiy badiiy texnika texnologiyalarining sezilarli darajada sintezining sezilarli darajada bir qator topilmalari. XVI asrning qabrlarining paydo bo'lishi.. Bu mikena tsivilizatsiyasining o'skari jahon madaniyati tarixini rivojlantirishning asosiy yo'li bilan ishlab chiqilgan, ammo bu tsivilizatsiyada misli ko'rilmagan ko'tarilishning boshlanishi. Qisqichbaqalardagi xazinalarning bunday tezkor to'planishi bir qator tadqiqotchilar tomonidan taqdim etiladi, bu ko'pchilik tashqarida bo'lgan xazinalarning paydo bo'lishi bilan taqqoslangan bir qator tadqiqotchilar tomonidan taqdim etiladi. Masalan, ba'zi olimlar miloddan avvalgi 1600 ga yaqin. e. Krit shahriga materik musiqasi jangchilariga sayohat bo'lishi mumkin, ular uyga boy yirtqichlardan uylariga qaytishdi. Biroq, Kritda bo'lgan vaqt o'tishi bilan dushman istilosi haqida hech qanday iz yo'q. Shu bilan birga, o'zimning iqtisodiy salohiyatining o'sishi keyingi davrda davom etmoqda va shunchalik intensiv ravishda, uni talonchilikning oqibati, hatto keng miqyosda tushuntirib bo'lmaydi. O'z navbatida, boshqa tadqiqotchilar Misrga ishora qilayotgan ba'zi bir xususiyatlarni aniqlab, Shimoliy Afrikaga kelgan qadimgi yunon afsonasini Shimoliy Afrikaga bog'lashga harakat qilishadi. Bc e. Misr jiddiy siyosiy zarbani boshdan kechirdi. XVIII asr oxirida. Bc e. Kavkaz va Armaniston tog'laridan jangarilar sonining halokatli to'lqini, Yaqin Sharqdagi halokatli to'lqin, noma'lum harbiy texnikani qo'llashdi, ular noma'lum harbiy texnikani qo'llashdi - otlar tomonidan yig'ib olindi. Ularning bir qismi Bobilning harbiy kuchini, ikkinchisi - xvii va XVII asrlar burilishida kirib bordi. Bc e. Nil deltasida, asosan Misrning bir asridan ko'proq vaqtni egallashdi. Bu erda o'xshash o'xshashlik juda ajoyib: Misrdagi gixoslarning hukmronligi taxminan 1560 yilda atrofida bo'lishi kerak. ER, armiya "Paros marmar" ning kelishi miloddan avvalgi 1510 yilga to'g'ri keladi. ER va qabr doiralari va aralashmaning eng boy qabri 1550-1500 ygni tashkil etadi. Bc e. Bularning barchasi gipotezaning paydo bo'lishiga olib keldi, deya gixos bilan so'nggi janglarda o'z xizmatiga saxiylik bilan taqdirlandi va bir guruh misrlik sheriklari bilan uyga qaytdi. Bu faraz juda jozibali va juda aqlli, ammo moddiy madaniyatning ishonchli tasdiqlanishi yo'q. Aksincha, Misr qabrlaridan bo'lgan buyumlarning batafsil tahlili natijasida, bu, shubhasiz, qazib olinmagan mahsulotlarga xos bo'lgan narsalar haqida aniq bog'liq bo'lgan narsalar haqida aniq aytilishicha, ulardan hech biri kerak emas Misrlik Miksen kontaktlarining mavjudligi. Kritning vositachiligi qit'adagi ushbu buyumlarning paydo bo'lishi va keyingi taqdiri uchun juda muhim edi. Xuddi shu narsada mil qabrlarida qilingan bir qator boshqa topilgan narsalar haqida aytilgan. Shu sababli, hozirgi paytda aksariyat hollarda, milbumbalar qabrlari xazinalari mahalliy Mikkeus hukmdorlarining muvaffaqiyatli iqtisodiy siyosatining natijasi ekanligi haqidagi fikrga moyil. Biroq, bularning barchasi Misr bilan to'g'ridan-to'g'ri va umuman Yaqin Sharq bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqalar mavjudligini istisno qilmaydi, chunki bu miloddan avvalgi II Mingyniyning o'rtasi. e. Og'zaki an'anaviy an'analar vaqtlari tashqi ko'rinishi va boshqa markaziy shakllarning paydo bo'lishi va ularning kelib chiqishi sharqda yunon mifologiyasini erta shakllantirish. Bularga qo'shimcha ravishda, xususan, CADM va PEST. Va bu oson imkoniyat emas, ammo XVII-XVI asrlarda Ejeida va Yaqin Sharq o'rtasida eng qadimgi ulanishlarni haqiqiy xaritasi. Bc e. Aftidan, bu afsonaviy shaxslar yahudiylarning ereiddagi ba'zi moddiy boyliklarining paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Ular har xil ehtimollik bilan tashkiliy, iqtisodiy va texnik xususiyatlarning turli xil bilimlari va tajribasi bo'lgan va ularda ular uchun yunon mifologiyasi atributlari bo'lgan siyosiy hayotda bu siyosiy hayotda ushbu muhim rol o'ynashni boshlashganda, keyinchalik sezilarli darajada tezroq erishilgan vaqtlari Va eng muhimi, mycken madaniyatining dastlabki markazlarida, faqat bitta harbiy kampaniyada erishish mumkin bo'lgan narsadan ko'proq moddiy qiymatlar to'planishi. Elalaladik va mona madaniyatlarining o'zaro ta'siriga toqat qilish, men allaqachon konlar konidan qutulishning tendentsiyalari, ikkinchi XV asrning deyarli butun XV asrini qamrab olgan ikkinchi darajali vaqt. Bu, afsuski, bu davrning saroylari va aholi punktlari qurilishi haqida ko'proq batafsil ma'lumot yo'q edi, chunki bu davrning arxeologik qatlami keyinchalik keyingi qatlamlar ostida izsiz g'oyib bo'ldi. Bu paytgacha iqtisodiy nuqtai nazardan ba'zi muhim tuzilmalarning mavjudligi, xususan, Axotiya va argolidlarning sug'orish tizimlari hisoblanadi. Juda yaxshi bizga yana dafn etish usullari haqida xabar beriladi. Gumbalar, asosan G'arbiy Pelonnonese shahrida topilgan, ammo ko'pchilik Mycena shahrida joylashgan, ammo ularning aksariyati talonchilikni va hukmdorlarning ajralmas kelib chiqishi haqidagi me'moriy ulug'vorligini ko'rsatadi. va boshqa vaqtning boshqa vakillari. PE II davr ikki bosqichga bo'lish uchun odatiy hisoblanadi. Asrning boshida, Ejiddagi muhim iqtisodiy va madaniy omillar bu erda, shuningdek, materikda materikda ko'p maqolalar mavjud. Shunga qaramay, materik paramitalari PM davzosining mezonining tabiiy uslubining kuchli ta'sirini davom ettirmoqdalar, buning uchun dengiz fanini davolash xarakterli. Biroq, bu ta'sir uzoq davom etgan hodisalar soniga tegishli bo'lib, u kino tsivilizatsiyasining tsivilizatsiyasining xazinasida xazinada katta hissasiga qaratilgan. Bir necha o'n yilliklar o'tgach, eegidning janubiy qismida kuchli zilzilalar to'lqini aylandi. Ularning vayronagarchiliklaridan kelib chiqqan yuqori nuqta Fera orolidagi halokatli portlashda miloddan avvalgi 1470 yilda. E., natijada orol ikkiga bo'lingan va uning qoldiqlari ko'p metrli lava bilan qoplangan edi. Bu portlash shunchalik kuchli ediki, ko'p asrlik mineral tsivilizatsiya tugaganidan beri Kritda halokatli jarohatlangan va kutilmagan darajada mahrum bo'lganlar uchun o'limning oqibatlariga olib keladi Mychhey Ohasasyonlariga siyosiy va iqtisodiy qaramlik. Shu bilan birga, Krit ferren vulqoni portlashidan ta'sirlangan yagona orol emas edi. Yaqinda, ayniqsa vayronagarchilik ochiq shahar Ayiya Irini yaqinida Keosda bir xil xronologik davrga qaytadi. Noma'lum bo'lib qoldi, mahalliy aholi soni - kon xodimi (qadimiy nishon) yoki melna (yunon) bor edi. Aniqlanmaydi, chunki Ferken falsturi kretanning materikga ta'sir qilishiga olib keldi. Biroq, xayriyatki, bu vayronagarchilik davrida materik materik madaniyati madaniyatiga, shuning uchun XV asrning keyingi o'n yilliklari. Bc e. Ushbu davrda minuan va Elelatik elementlarning yakuniy birlashishi, so'nggi sintezda sodir bo'ladigan eGeidda sodir bo'ladi. Bu nafaqat kulolchilik, balki boshqa amaliy san'at mahsulotlariga ham tegishli. Shishtimiz tsivilizatsiyasiga paromning otilishining moslashuvchan ta'sirining moslashishi, bugungi kunda oh-fazazallar qanday qilib ohra ohangda qanday ishlashi haqida ma'lum bir fikrni tuzishga imkon beradi. Avvalgi nuqtai nazarga ko'ra, Axais bu erda va mag'rur shaharlarni engillashtirgan, ammo, Axasey Tsarevichni Knosning merosini zabt etgan, ammo bu erda, lekin aqlli razvedka ekspeditsiyasi sifatida, ammo aqlli razvedka qilingan. Kritda turar joyni hal qilish imkoniyatini aniqlashtirish uchun, qorli otishning og'ir oqibatlari. Tutilmagan so'zlarning so'zma-so'z ma'nosi ostida, faqat kul bilan qoplanganligi sababli, Axais tezda uni o'z kuchining siyosiy markaziga aylantirdi, ammo shu bilan birga ular paydo bo'lgan falokatni qo'llab-quvvatlashga tayanishdi Mahalliy aholi. Bu vaqtning tnasi uchun yaqindan keyin qadimgi kretan urf-odatlari va shu bilan birga materikdan turli xil ta'sirlarga ta'sir qilishgan. Aftidan, Farsning kreprofi bilan bir qatorda, boshqa muhim markazlar tomonidan qaram bo'lib qolishda davom etgan boshqa muhim markazlar boshdan kechirgan markaziy hukumat Knaba va Axotsiyaliklar hukmronligi davrida. Ushbu xulosa, asosan, orollarning janubidagi shimoliy Kritning markaziy qismida, fest Shimoliy Shimoliy Kritning markaziy qismida, libe (keyinchalik Litt) ning markaziy qismida joylashgan nomlar bilan tanishish kerak (keyinchalik Litt) Sharqiy qismida sharqqa, sharqqa, sharqqa (va keyinchalik \u003d va keyinchalik paleostro?) orolning g'arbidagi Kudoniya (keyinchalik Kydoniya) Sovr. Haniya). Yuqorida aytib o'tilganidek, vaziyatda, bu va boshqa shahar tumanlarida miloddan avvalgi 1380 yilda qishloq xo'jaligi mahsulotlari. e. Bu yana bir necha asrgacha bo'lgan vulqonning otilishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy turg'unlikni engib o'tish uchun yana bir necha muhim liftga erishdi. Shunday qilib, ba'zi ma'muriy markazlar vayronagarchilik markazlari vayronagarchilikka uchradi, ammo ular o'sha paytgacha orolda hukmronliklarini ma'qullagan Ahasey musofirlarning hukmronligi ostida edilar. MM Bosh vaziri (mil. 1470-1400 yillar) va (taxminan 1400-1380 yillar). Hozirgi vaqtda Saroyning taxt zali hozirgi kunning boshida o'zining mashhur tashqi ko'rinishini oladi, uning qabristonlarining qabristonlari, saroy uslubidagi qabr toshlari, saroy uslubi sopolikasi bilan ko'rinadi, bu materik Yunoniston kulolchiliklari bilan bog'liqdir Knogohning o'zi ishlab chiqarilgan. Ammo tez orada, miloddan avvalgi 1380 yil. e. Yakuniy o'lim va bu yangi qayta qurilgan saroy bor. Bu qanday sodir bo'lganiga kelsak, tadqiqotchilar hech qachon bitta fikrga amal qilmaydilar. Bu zilzila oqibatining natijasidirmi yoki materikning materiklariga qarshi qo'zg'olon natijasidirmi, ular oldinroq ikki yoki uch avlodda Kritda bo'lgan Podnos qabilasidagi hujumlar. G'alati etarlicha, bugungi kunda ba'zi olimlar tantanali zilzila haqida har doim an'anaviy tushuntirishga qaytishdi. Ichki to'qnashuvlar nazariyasi ko'pchilik tadqiqotchilar tomonidan rad etilmoqda, chunki ularning oqibatlari krepga ta'sir qilishi mumkinligi sababli, hech bo'lmaganda vayron bo'lgan markazlarni qayta qurishga qodir emas. Bundan tashqari, Kuch va keyinchalik kichik shakllarning moddiy madaniyatining ob'ektlari va keyinchalik saroylarning yo'q qilinishidan oldin bir xil darajada amalga oshirildi. Yaqinda olimlar yana materik Ahetansning bosqini haqidagi fikrlarga qaytishni boshlaydilar, faqat qo'shimcha sabablarknossosning yakuniy pasayishi. Bir qarashda, bu fikr juda bema'ni. Agar Krit Ahletsevning hukmronligi ostida bo'lsa, bir necha o'n yillar davomida nima uchun Ahetsning o'zlari to'satdan uni yo'q qilishlari kerak edi? Biroq, biz XV asrning ikkinchi yarmida buni unutmasligimiz kerak. Bc e. Krit materik materikidan siyosiy emas, balki mustaqil davlatdan, bir darajaga yoki boshqacha, qadimgi minlik an'analarining bevosita vorisi. Uning tovarlari, Krit, Krit va shu vaqtlarda O'rta er dengizi bozorlarida qit'a bozorida qit'a miqyosida joylashgan Yunoniston uchun jiddiy savdo da'vogarining sezilarli savdosi sezilarli darajada pasayish davom etmoqda va bu materikning g'arbiy qismiga mos kelmadi. Ushbu holatlarni hisobga olgan holda, Tissosdagi ikkinchisiga bostirib kirish juda mantiqan edi. Ammo uni hali isbotlashning iloji yo'q. Shuning uchun, faqat yuqorida keltirilgan zilzila gipotezasi bilan bog'liq bo'lgan voqealarni bog'lash uchun yagona yagona ko'rinadi. Agar miloddan avvalgi 1380 yilda. e. Kritda o'z-o'zidan falstura sodir bo'ldi va yangiliklar (va ehtimol boshqa kretan aholi punktlari) vayronagarchilikka aylandi, chunki materik Axeis ularni tiklay olishi dargumon. Ehtimol, Axais bunday xavfli raqibning oldini olish uchun barcha xavfli raqibning oldini olish uchun hamma narsa, hatto uning boshqaruvi tanlangan sinfida aytgan bo'lsa ham, Krit edi. Ammo shundan keyin, Krit Egey Dunyoning bir qismi bo'lib qoldi; U bundan tashqari, u allaqachon kamroq darajada bo'lganiga qaramay, Evgidaning iqtisodiy va madaniy hayotida ishtirok etgan. Albatta, Ahasayon \u200b\u200baholisining yunon tilida gapiradigan qismi Kritda qoldi. Mahalliy materik bilan aloqa qilish. Yuqorida, biz allaqachon CRETda qaytgan benestalning qulashi uzoq vaqt davom etayotganini ta'kidladik, chunki u oxirigacha keskin bo'lmagan bir qator muhim matnlardan uzoq vaqt ko'rinib turardi XIII asr. Bc e. Bu yuqorida aytilganki, Xaniyadagi kemalarning kretining g'arbida joylashgan va Mameluko qishlog'i yaqinida joylashgan va Mameluko qishlog'i yaqinida joylashgan, shuningdek, bitta hujjat joylashgan. Bu shuningdek, XIII asrning qatlamlarida topilgan tomirlarning bo'laklari haqidagi yuqoridagi yozuvlar ham kiradi Hozirgi vaqtda XIV-XIII asrlar tobora ravshan bo'ladi. Boshqa yosh mintaqalaridan kranni va tarixiy davrda Kritning siyosiy izolyatsiyasi va tarixiy davrda rol o'ynashni davom ettirgan paytlar bo'lgan. Biroz vaqt o'tgach - miloddan avvalgi II Mingyillik oxirida. e. - Kritda, bir necha asrlar davomida Kritda "Krit" ga qarshi kurashishga muvaffaq bo'lgan, ularning dialektlari qadimgi adbirning ba'zi xususiyatlarini saqlab qoldi. Ha, va eng qadimgi, itmatik element Kritda hali to'liq o'zlashtirilmagan. Kechqurun miloddan avvalgi 11-ming yillik o'rtasiga. e. Sharqning "Sharqskiy" dagi yozuvlar to'liq tushunarsiz mahalliy tilni tuzatarsiz ravishda tuzatib bo'lmaydigan mahalliy tilni tuzatarsiz va birinchi navbatda ovozning ortiqchachiligini juda g'ayrioddiy taassurot qoldiradi. Ammo keling, Kritni tark etib, 1400 yilda 1400 ga yaqin davrning materik Yunonistonga qaytib boramiz. e. Noseyda hukmronligi ahvasalarga ko'p o'rgatdi. Birinchidan, ular individual iqtisodiy jarayonlarni yozma ravishda ro'yxatdan o'tkazish asosida saroy boshqaruv tizimini tashkil etishdi. Yunonistonda ishlatiladigan chiziqli xat XVI asrda biron bir joyda sodir bo'lganligi sababli. Bc e. va materikda u allaqachon taqsimlangan; Ammo, shubhasiz, "Nosey" da to'g'ridan-to'g'ri ma'muriy hujjatlarni o'tkazish uchun ellik yoshdan ortiq amaliyotlar yozish bilan yozma bilan taqqoslashning eng yaxshi egasiga yordam berdi. Tugmapeada Ahetsevning hukmronligi va ularning moddiy madaniyatida bir xil darajada kuchli ta'sir ko'rsatdi. Knossos - bu barcha Evgeyd, ma'rifat markaziga ham qaragan, u bilan birgalikda boy sharqona va mahalliy urf-odatlar mavjudligi tufayli to'plangan asrlar. XV asrning ikkinchi yarmining boshida materik Yunonistonda joylashgan. Bc e. Quyidagi vaziyat rivojlandi. Bu erda ishlab chiqarilgan ob'ektlar hozirda juda yuqori darajada, mohiyatan kretan namunalaridan kam emas. Hunarmandlaridagi bezakli san'atda Axaisning asl hunarmandlarga qaraganda Epilonga ega bo'lishga, ammo bu erda turli xil mineral ta'sirga ega bo'lgan asosiy badiiy ko'nikmalarga ega bo'lishga loyiq edi. Shu bilan birga, tanqidiy ta'sir ijodsiz qayta uchrashmasdan qabul qilindi va ahva magistrlari o'z meros qilib olingan an'analar an'analarini amaliy, ham estetik jihatdan rad etmaydilar. Shunday qilib, uy-joyning arxitekturasida asosiy element binolari shaklida davom etmoqda, gumbaz qabri etakchi o'rnini va uning soddalashtirilgan xilma-xilligini saqlab turadi va palataning maqbarasi. Savdo kontaktlariga kelsak, o'sha paytda XV asrda. Bc e. Ilgari tashkil etilgan aloqa rivojlanmoqda va asr oxiriga kelib, ahe ko'chmanchilarining bir qator posyolkasbining bir qator aholi punktlari (Minorning kichik sohilidagi tariq, tarqalgan qishloq joylarida oqlanadi. Rodes oroli va boshqalar.). XV asrga qadar yoki XIV asr boshlarida so'nggi paytlarda. Bc e. Ehtimol, yunon mifologiyasining eng qadimgi qatlami, I.E. ning bir qator an'analarida aks ettirilgan voqealar mavjud. Ilgari "troyan" qatlamidan oldin, lekin shu bilan birga Dranma va Balel haqida juda qadimiy afsonalar. Ularning soni Perseidlar haqidagi afsonalarga tegishli - argosfonte taxtidagi zidduze - Argos tanidining archasida, Nestorning halokati va yunon qahramonlarining ajoyib birlashmalari haqida Mifologiya, shuningdek, "Oltin Zal" uchun yoki Kalidonskiy Vutning argoneyliklari kampaniyasi bo'lgan troyan urushidan ancha qadimiy edi. Ushbu afsonalarda ota-bobolar va o'g'illar o'rtasidagi vaqtincha nisbati, lekin ajdodlar va avlodlarning ulushini tushunmaslik kerak, ular orasida afsonada iz qoldirmagan boshqa ahamiyatsiz avlodlar mavjud. Shunday qilib, "otalar" ning katta avlodlari Troyning eng yaxshi jangchilariga o'xshab, Troyning adabiy jangchilariga o'xshab Trojan urushining qahramonlariga taqdim etilgan bo'lishi mumkin. Miloddan avvalgi 1380 yillarda bo'roslar pasayadi. e. bir qator boshqa oqibatlarga olib kelgan. Ushbu sanadan 70 yil oldin, Knossos allaqachon Axasieyga aylangan bo'lsa-da, qadimgi kretan urf-odatlari bu erda saqlanib qolgan va keyinchalik hatto materik Gretsiyaga jiddiy ta'sir ko'rsatgan. Krosning vayron bo'lganidan keyin tanqidiy ta'sir deyarli sezilarli darajada e'tiborga olinmaydi va "Minoan tsivilizatsiyasining an'anaviy elementlari" o'z yo'lida rivojlana boshlaydi, unda minoan tsivilizatsiyasining an'anaviy elementlari allaqachon o'tkaziladi. Oldingi davrda MyCKee san'atida kuzatilgan sxemajiyalashtirish tendentsiyasi, XIV-XIII asrlarda yanada kuchayadi. Ularning kelib chiqishi bilan mavjud bo'lgan rasmlar, CRet tabiiyligida bir marta hayotdan mahrum bo'lishadi. Shunday qilib, men B davridagi dengiz uslubining kretyan uslubida namoyish etildi, bu erda faqat boy xayolotda sakkizta qidiruv o'tkazilishi mumkin bo'lgan sxematik shaklni egallaydi. Boshqa tomondan, XIV asrning o'rtalarida. Bc e. Biz kutilmaganda hayvonlar tasviri bilan tanishamiz. Bu, albatta, MyCning Fresceneal saroylarning ta'siri shundaki, o'sha vaqtning eng sevimli dekorativ sabablaridan biri ov va harbiy sahnalardan biri bo'lgan. Ammo, shuni ta'kidlash kerakki, ba'zi freskolar, ayniqsa mikkial saroylar mavjudligi juda past darajada (ekstremal sxemaj yoki aksincha, haddan tashqari penstonyadroviy mahsulotlar bilan ajralib turadi qismlarning tasviri, shuningdek g'ayritabiiy bo'yoqlardan foydalanish). Aksincha, frescoal rasmlarining ba'zi bir naqshlari, masalan, aralashmalarda harbiy sahnalarning yoki stollaridagi stollar va qo'shiqchilarning rasmlari bilan tanishish, tanishtirgan bizni atmosferaga, hayratlanarli tarzda Homer she'rlari dunyosiga yaqin. Bu endi faqat rassomning o'yini, masalan, giyohvand ayol jarayoni tasviri Jamiyatining dominant sinfining hayotini namoyish etish uchun. Ushbu freskalarga qarab, Ododseyning Telemeynning o'g'li qanday qilib Megachlik Paok saroyiga kirib, Nestor va uning atrof-muhiti bilan birga stol stoliga o'jar ("Odissey", III.386-396). Oldingi davrdan farqli o'laroq, XIV va XIII asr. e. Muxena arxitekturasi haqida bizga bir qator juda batafsil ma'lumot bering. Biz tarixiy davr haqida gapirayapmiz, uning oxirida mikenaean aholi punktlari asosan xarobalarda yotar edi va faqat kamdan-kam hollarda tiklandi va hatto cheklangan darajada tiklandi. Biroq, qachonki u qachon bo'lganligini aniqlash juda qiyin, chunki saroy majmualarida, qoida tariqasida, qayta qurish turli xil amalga oshirilganligini aniqlash juda qiyin . Shunday qilib, XIV-XIII asrlar davomida. Bc e. MyCkenda kamida uchta qayta qurish amalga oshirildi. XIV asrda Bc e. Aralashgan saroyi, o'sha paytgacha hech kim band bo'lgan kuchli devorlar bilan qo'llaniladi, bu esa Acrating tashqarisida qolgan AK burchagiga etib bordi. XIII asr o'rtalarida. Bc e. Maslahatlar tizimi janubi-g'arbiy tomon kengaydi; Qal'aning og'ir doirasi qal'a hududiga kiritilgan bo'lib, ular qayta qurishdan keyin uning tashqi ko'rinishini sotib olishdi; Keyin sher darvozalari qurildi. XIII asr oxirida. Bc e. Qal'aning hududi shimoli-sharqiy devorlarning nochurasi qurilishi tufayli suv idishiga kirishni himoya qilganligi sababli o'sib boradi. Tirinfda siklopik devorlar faqat XIV-XIII asrlarga mo'ljallangan. Bc e. (shuningdek, uch bosqichda o'tkazildi). Kuchli devorlar bir vaqtning o'zida boshqa mycken aholi punktlarida (argos, dendra, Afina, bosh va boshqalar) qurilgan. XIII asrning ikkinchi yarmida. Hatto himoya devori, shuningdek, dengizdan qilingan hujumdan Pelgomnezning ichki qismini qoplashi kerak bo'lgan Korinf Ittmus-da qurilmoqda. Dafn tuzilmalari haqida, biz shuni ta'kidlaymizki, XIII asrda. Bc e. Ular aralashmalarda "G'aznachilik Atrea" turi nozik me'morchog'ining gumbazlari ko'rinishda uchraydilar. Bu kuchli qal'alar egalik qilgan va yaqin atrofdagi ulug'vor qabrlarda so'nggi xotirjamlikni olganligi haqida, biz faqat yunon mifologiyasi asosida taxminlarni yaratishimiz mumkin. Agar mikenery taxtining xo'jayinlari haqida mifologik afsonalar tom ma'noda bo'lsa, unda aralashmalarda bir sultatalar o'zgarishi bor edi: qonli pelapidlarni meros qilib olish mumkin. Miloddan avvalgi 1300 yillar. e. Qadimgi qadimiy aholi punkti, hokimiyatni Farsiyadan Nelidsning jinsiga tegishli bo'lgan saroy mavjud. Yunon mifologiyasi shuningdek, biz ko'rib chiqayotgan davr, kuchli qal'alar mavjudligini mustahkamlangan yondashuvlar mavjudligini ma'lum qildi. Iqtisodiy liftning bir necha asrlar davomida ularning egalari ko'plab xazina to'plashdi: ular saroylarning kuchli devorlariga yashirinishlari kerak edi. Boshqa tomondan, qo'shnining saroyida joylashgan bir xil sonning arvohlari ularni harbiy raqobat yo'lida itarib yubordi. Shubhasiz, bu kuchli Gretsiyaning kuchli shaharchasini yo'q qilishga olib kelgan intervebe-do'sti g'aroyib nizo paydo bo'ldi. Yuqorida aytib o'tilganimizdek, ushbu voqealar asosi Edipod Eteokl va Poliikning o'g'illari orasidagi telefonlar ustidan hokimiyat haqida tortishuvni keltirib chiqarmoqda. Aka-uka hokimiyatning muqobil o'zgarishi to'g'risida dastlabki kelishuvga rioya qilmaganligi sababli, ikki harbiy kampaniyaning maqsadi ikkita harbiy kampaniyaning maqsadi edi. Dastlab ular argos qiroli adraisti tomonidan to'plangan ettita rahbarning qo'shinlarini qilishdi. Biroq, FINI bu hujumni aks ettirdi va ettita dushman rahbari jangda o'limni topdi. Keyinchalik shahar Adstast Diomedaning nabirasi, shon-sharafni shon-sharafni shon-sharafni tantanali qilib tayinlaganida, shaharni asirga olgan va shaharning o'g'illari qo'lga kiritilgan va uni vayron qilingan. Bu shuni ko'rsatadiki, ozuqaning yo'q qilinishi Ahasan qahramonlarining arizasi, Trojan urushi paytida yashagan. Agar bu urush taxminan 1220-1210 atrofida bo'lgan bo'lsa. Quyida nima haqida gaplashamiz, shundan keyin FIVning qulashi XIII asrning uchinchi choragiga kiradi va etti rahbarning muvaffaqiyatsiz kampaniyasi - shu asrning ikkinchi choragida. dengiz ittifoqi Er. aw. V asrda yunon dunyosining siyosiy va madaniy hayotining markazi Kichik Osiyo va Egey orollaridan Bolqon Yunonistoniga ko‘chdi. Yunon viloyatlari ichida Attika viloyatining roli oshdi. Arxaik davridan so‘ng Yunonistonda siyosiy jihatdan kuchli o‘zgarishlar yuz berdi. Er.aw. VI asr oxirida Sharqda qudratli Ahamoniylar davlati shakllandi va Yunon dunyosiga o‘zining madaniy siyosiy ta’sirini o‘tkaza boshladi. Er.aw. V asr oxirida forslar Kichik Osiyodagi barcha yunon shaharlari va Lidiya podsholigini bosib oldilar. Forslar Yunonistonni ham o‘z ta’sir doirasiga olishga harakat qildilar. Fors qo'shinlari bir necha bor kontinental Yunonistonga bostirib kirdilar (er.aw. 495, 490-y) Yunon polislari forslarga nisbatan turli munosabatda boidilar. Fessaliya va Beotiya forslarga do‘stona munosabatda boidilar. Sparta va Afina esa forslarga qarshi yunon shaharlari ittifoqini tashkil qildilar. Er. aw. 481-yil yunon shahar davlatlari Ellin ittifoqini tuzdilar. Dastlab ittifoqda Sparta yetakchi rol o‘ynaydi. Sparta vakili uning ishiga rahbarlik qildi. Lekin forslarga qarshi harbiy harakatlarda asosan flot hal qiluvchi o‘rin egallar edi. Sparta o‘zining flotiga ega boimaganligi sababli, ittifoqda yetakchi o‘ringa da’vo qila olmas edi. Spartaliklardan rahbarlikni olish uchun Ioniya orollarining Afinaga yordam so‘rab murojaat qilishi bahona boidi. Afina atrofida bir necha yunon shaharlari birlashib, yangi siyosiy kuch birinchi Afina ittifoqini vujudga keltirdilar. Shu vaqtdan boshlab Sparta va Afina ittifoqchilari o'rtasidagi raqobat er. aw. V asrda Yunonistondagi voqealar rivojiga hal qiluvchi ta’sir oikazdi. Afina ittifoqi tez orada mustahkam, uyushgan kuchli tashkilotga aylandi. Ittifoqning barcha qatnashchilari to ia huquqli boiib, uning xazina Delos orolidagi Apollon ibodatxonasida joylashgan edi. Ittifoqchilar kengashiga har bir a’zo davlat bittadan vakil yubordilar. Afina Arxesy ittifoqi mablag'i 480 talant hajmida deb belgilanib, har bir ittifoqchi davlat umumiy xazinaga a’zolik toiovi (foros)ni amalga oshirar edilar. Ittifoq ichida Afmaning harbiy-siyosiy va savdo mavqei kuchayib ketdi. Barcha ittifoqchi yunon shaharlari o'zlarida Afina tosh-tarozisi va oichov birliklarini joriy qildilar, umumiy xazina Delosdan Afinaga ko'chirildi. Aflitaliklnr ittifoqchilarning to'lov badali hisobiga Afinada mashliur Propiley va Parfenonni qurdilar. Afinaning bunday suiistc'molligi ittifoqchilarning norozilik chiqishlariga sabab bo‘ldi. Ittifoqchilarning chiqishlari Afinaliklar tomonidan qattiq jazolandi. Masalan, jazolangan Tasos Afinaga o'zining barcha kemalarini berishga, devorlarini buzishga, tovon to'lash va eski a’zolik badalini to'lashni davom ettirishga majbur bo‘ldi. Plutarxning yozishicha «Ittifoqchilar xiroj to'lovchilar va qullarga aylandilar». Afina o'z ta’sir doirasini yunon dunyosida muntazam ravishda kengaytirishda Spartani qarshiligiga uchradi. Forslar bilan umumiy g‘alabadan keyin har ikki davlat o‘rtasidagi raqobat keskinlashdi. Forslar Egey dengizidan siqib chiqarildi, u yana «Yunon quli» bo'lib qoldi. «Kalliy» sulh shartnomasi (er.aw.447-y) dan so‘ng forslarning dengiz floti Egey dengiziga kirishdan mahrum bo'ldi. Eron quruqlikdagi qo'shinlarini Kichik Osiyo qirg'og'idan uzoqda saqlab turish majburiyatini oldi. Yunon-fors urushlaridan so'ng Afinadagi keskin siyosiy kurash natijasida radikal — demokratik kuchlar PerikI boshchiligida g'olib chiqdilar. Periklgacha Efial’t islohot o'tkazib, zodagonlar areopagining siyosiy mavqeini yo'qqa chiqardi. Areopag ixtiyorida faqat qasddan odam o'ldirish va diniy an’analarga qarshi jinoyatlarni ko'rib sud qilish vazifalarigina qoldi xolos. Areopagning siyosiy funksiyalari Klisfen joriy qilgan 500 lar kengashi va gelieyaga berildi. Xalqaro savdodan manfaatdor bo'lgan Afina savdogar hunarmandlari va dengizchilari Afinani Yunon shaharlari ustidan yetakchiligini mustahkamlashni talab qildilar. Ular ittifoqchilatga nisbatan qat’iy qattiq siyosatni, Afinaning yunon dunyosiga boshchilik qilishiga qarshi turadigan har qanday kuchlaiga qarshi keskin kurash olib borishni talab qildilar. Afinada Kaeon tiraniyasi tugatilgandan so'ng demokratik harakat Afina siyosiy hayotida yetakchi o'ringa chiqdi. 500 lar kengashining ta’siri kuchaydi. Bu kengashdn aholining kambag'al tabaqalarining ishtiroki uchun imkoniyatlar yaratildi. Gelieda sudyalik vazifasini bajarish uchun yoki 500 lar kengashiga a’zolik uchun ish haqi to‘lashni joriy qilinishi hatto kambag'allaiga ham qura tashlash yo'li bilan saylanadigan 5 ming sudyadan biri bo'lishi imkoniyatini berdi. Shahar aholisining o'rta qatlami zevgitlarga arxont vazifasini bajarishga ruxsat berildi. Tashqi siyosatda Afina yunon dunyosiga hukmronlik qilish uchun faol harakat qildi Afinaning qo'shni viloyatlarga taziyqi kuchayib Sparta bilan urush harakatlari olib borildi. Er. aw. 445-yil Sparta bilan 30 yil muddatga tinchlik shartnomasi imzolandi. Ammo tinchlik 14 yil davom etib keyin uzoqqa cho'zilgan urush barcha yunon shaharlarini zaiflashtirgan Peloponnes urushi boshlanib ketdi. Urush 27^ yil davom etib ko'pgina shaharlar vayron boidi. 10 minglab kishilar qurbon bo'ldilar. Urf-odatlar, qonunlar paymol qilindi. Yunon dunyosi shundan so'ng tushkunlikka yuz tutdi. Yunon->fors urushlaridan so‘ng Afina Yunon-fors urushlaridan so'ng Afina tez tiklandi. Pirey porti qayta qurilib, o'sha davrdagi O'rtayer dengizidagi eng yirik port hisoblangan Karfagen portiga tenglashdi. Dengiz ittifoqiga yetakchilik qilgan Afina yunon dunyosi dengiz savdosida ham birinchi o'rinni egalladi. Afina eksporti Shimoliy Qora dengiz, Sitsiliya, Apuliya, Etruriyani qamrab oldi. Egina, Korinf Kerkira va boshqa shaharlar savdoda Afinani birinchiligini e’tirof etishga majbur boidilar. Afina ijtimoiy qatlamlarida ham tegishli o'zgarishlar yuz berdi. Jamiyatda yetakchi o'rinni savdo - hunarmandlar tabaqalari egalladilar. Davlatni ichki va tashqi siyosatini ana shu tabaqalar belgilar edi. Attika dehqonlari poytaxtni g'alla bilan ta’minlay olmas edilar, g'allani Qora dengiz bo'yidan yoki Italiyadan olib kelish arzonga tushar edi. Qishloq aholisi ish topishi uchun ko'plab shaharlarga kelib o'rnasha boshladilar. Er.aw. V asr o'rtalaridan boshlab Afinada hunarmandchilik va dehqonchilikda foydalaniladigan qullarni soni ko'payib ketdi. Afina olib borgan ko'plab urushlar natijasida Kichik Osiyo, Frakiyava Illiriyadan qullar olib kelib sotiladigan Xios orolidagi qul bozori iqtisodiyotining ishchi kuchiga boigan doimiy ehtiyojini qondirdi. Qullarni soni keskin oshib ketdi. Malakasiz qul arzon boiib, hunarga oi^atilgan qul qimmati 100—150 draxma baholanar edi. Perikl davri Afmasida qullarni aniq soni nomaium. Taxminlarga ko'ra, ular 400 mingtaga yetmagan. Shahardagi eng boy odamlardan biri Nikiyning Lavrion kumush konlarida ming quli, boy Gipponikning 600 quli boigan. Oddiy hunarmandlaming ustaxonalarida 5 tadan 10 tagacha qul ishlagan. Qalqon yasovchi usta Lisiyning ustaxonasida 120 qul boigan. Boy shaharliklar xo'jaligida 10—20 qul mehnat qilgan. Hunarmandchilik korxonalari, konlar, poliz, uzumzor va zaytunzorlarda qullar mehnat qilganlar. Afina shahar Afina demokratiyasi deganda 20 yoshdan katta, erkin tug'ilgan, to'la huquqli Afina erkaklari uchun xos bo'lgan demokratiya to‘g‘risida so'z borardi. Ular aholining ozchilik qismini tashkil qilar edi. Siyosiy huquqlardan, qullardan tashqari ayollar, boshqa viloyatlarda Afinaga qochib kelganlar va Afinada yashab turib, erkin bo‘lsa-da, fuqaroligi bo'lmagan meteklar mahrum edi. Meteklar 100 mingga yaqin kishini tashkil qilib, ular asosan savdo hunarmandchilik bilan shug'ullanar edi. Polisning suveren hokimi — xalq yig'inini Afina fuqarolik huquqiga ega bo'lgan soni ko'p bo'lmagan katta yoshli erkaklar tashkil qilar edilar. Mansabdor shaxslar qur’a tashlash yo'li bilan saylanar, faqat mansabga nomzodlar afinalik bo'lishi ustidan nazorat qilinar edi. Arxont yoki strateg vazifasini har qanday fuqaro bajarishi mumkin degan tushuncha mavjud edi. Chunki barcha mansabdor shaxslar yig'inda xalq irodasi va qonunlarini ifodalagan holda tatbiq qilar edilar. Ularning funksiyasiga hech qanday muhim vazifa kirmas edi. Oliy mansabdor shaxslar — arxontlar hokimiyati oila va meros huquqiga rioya qilishga g'amxo'rlik (arxont eponim) sakral vazifa (arxont basilevs) sud jarayonlariga raislik qilish (fesmofet) bilan cheklangan edi. Arxont polemarx (qo'shin qo'mondoni) faqat nomigagina qo'mondon bo'lib, amalda u chet elliklar ustidan sud ishlarini amalga oshirar edi. Qurolli kuchlarga urush va tinchlik paytida rahbarlik qilish 10 strategga tegishli edi. Ular qur’a tashlash yo'li bilan emas, balki har bir nomzodga bevosita ovoz berish yo'li bilan saylanar edilar. Mansabdor shaxslar faqat boshiga mirta gulchambardan boshqa hech qanday hokimiyat belgisiga ega emas edi. Bu uning hokimiyatini cheklanganidan guvohlik berar edi. Ammo katta bo'lmagan hokimiyatni ham suiiste’mol qilish mumkin edi, shu sababli qonun bir kishini bir mansabga qayta saylashni taqiqlar edi. Boshqaruv kollegial edi. Har bir felddan 10 strateg saylanib, ko‘cha va inshootlarni holatini nazorat qilish uchun 10 astinom bozor va tovarlar to'g'risida g‘amxo‘rlik qilib sotuvchi va xaridor o'rtasidagi janjallamilO agranomlar ajrim qilar edilar. Ijroiya hokimiyati har bir felddan SO kishi saylanadigan 500 lar kengashipritanlar qo'lida edi. Kengash xalq yig'iniga olib chiqiladigan qarorlar loyihasini tayyorlar va mansabdor shaxslar yordamida yig'in qarorlarini bajarar edi. Kengash jamoat ishlarini tashkil qilish, konfiskatsiya qilingan mulkni sotish, davlat saylagan komissiya orqali moliya ishlarini nazorat qilish, kemalar qurilishi va otliq qo'shinlar, Afina doimiy qo'shinini jangovar qobliyatini saqlash kabi ishlami amalga oshirar edi. Besh yuzlar kengashi boshqaruv masalalarini tezkor hal qila olmas edi. Shu sababli har bir feld o'zining 50 vakili- pritanlat orqali davlatni yilni 1/10 qismida idora qilar edi. Pritanlar kun davomida majlis qurganlar, ularning ... qismi tunda qolgan. Kengash chet davlatlar bilan yozishmalar olib borgan, elchilami qabul qilgan. Har kun pritanlar tarkibidan qur’a tashlash bilan kengash raisi saylanib, u davlat xazinasini kaliti va muhrini olgan. U shu kun xalq yig'ini bo'lsa, unga raislik qilgan. Dastlab xalq yig'ini oyda bir marta, keyinchalik oyda 4 marta shaharning g'arbiy qismidagi qoyali terrasa pniksda to'plangan. Yig'ilishlarda besh yuzlar kengashi tayyorlagan qaror loyihalari muhokama qilinib, so'zga chiquvchilar faqat shu mavzudagina so'zlashlari mumkin edi. Yig'ilish va ekklesiya « isagoriya»—so‘z erkinligiga qat’iy rioya qilinar, qaysiki «isotomiya*—mansablami egallashda tenglik va «isonomiya* — qonunlar oldida tenglik fuqarolarning siyosiy huquqlarini poydevorini tashkil qildi. Afina davlati mehnat qobiliyatini yo'qotgan fuqarolar va Vatan uchun jonini fido qilgan fuqarolarning bolalari to'g'risida g'amxo'rlik qilgan. Aksincha davlat uchun xavfli deb hisoblangan fuqarolarni xalq yig'ini quvg'in qilishi mumkin bo'lgan. Afina demokratiyasi ostrakizm vositasi bilan obro'li, ta’sirga ega bo'lgan mashhur fuqarolarni o'z yakka hukmronligini o'rnatishdan xavfsirab, uni quvg'in qilgan. Xalq yig'ini vakolatiga Afina fuqaroligiga qabul qilish, meteklar ishi, chet davlatlaiga elchilar yuborish kirgan. Urush vaqtida strateglar xalq oldida o'zlari o'tkazgan urush harakatlari to'g'risida hisobot berganlar, harbiy mag'lubiyat uchun hatto strateglarni o'lim jazosiga hukm qilinish xavfi kuchli bo'lgan. Afinada mansabdor shaxslar katta hokimiyat va obro'ga ega Er. aw. VI—V asr boshlarida sport musobaqalari zodagonlar uchun ko‘ngil ochish bo‘lsa, Afina demokratiyasi uni oddiy fuqarolami ham sport bilan shug'ullanishlariga sharoit yaratishga harakat qildi. Zallar, hammomlarga ega bo'lgan gimnasionlar, mashq qiladigan ko'p sonli palestralar har qanday Afina fuqarosi uchun ochiq edi. Lekin boy afinaliklar vchun gimnasion va palestalar alohida edi. Barcha sport inshootlari davlat ixtiyorida edi. Sport inshootlari ishini tashkil etish va boshqarish xalq yig'ini tomonidan tayinlangan lavozim safronist qo'lida edi. Sport Afinada kishini o'z-o'zini idora boshqarishga o'rgatish, adolatli o'yin qoidasiga rioya qilish, o'z ruhini ko'tarishga xizmat qilishi kerak edi. Afinaliklar boshqa yunonlar kabi ko'pgina yugurish bilan (mash’ala yoki boshqa yuk bilan uzun masofaga, to'la harbiy anjomda yugurish) shug'ullanganlar. Shu bilan birga aravalarda poyga, sakrash, nayza yoki disk uloqtirish, qo'l jangi, kurash va kamondan otish keng tarqalgan. Er. aw.V asrda jamiyat taraqqiyotiga bag'ishlangan alohida ilmiy bilimlar sohasi tarix fani paydo bo'ldi. Uzoq vaqt turli oMkalarda bo'lgan Gerodot (er. aw. 485—425-yillar atrofida Kichik Osiyodagi Galikarnas shahrida tug'ilgan) ilk bor ko'igan va eshitgan voqealarini ma’lum bir tizimga solib hikoya qilishga kirishdi. U o'zining 9 jildli odatda «Tarix» (yunoncha Istoriya-»Tasvin> ma’nosini bildiradi.) yoki «Muzalap» deb ataladigan tarixiy asarini asosan yunon-fors urushlariga bag'ishladi, lekin bayon qilish davomida muallif Misr, Eron, skiflar tarixiga ham murojaat qiladi. «Tarix otasi» ning mushohadasi to'la an’anaviy bo'lib, tarixda ezgulikni taqdirlovchi, yovuzlikni jazolovchi ilohiy adolatni qurdi. Gerodot insonlar faoliyatida xudolarning ishtirokiga shubha qilmadi. Agar Gerodot «Tarix otasi» deb hisoblansa, uning kichik zamondoshi afmalik Fukidid haqiqiy tarixshunoslik fanini asoschisidir. Uning «Peloponnes urushlari tarixi» asari afsonaviy va haqiqiy voqealami quruq bayon qilishdek Gerodotga xos bo'lgan bayon qilishni aksi bo'lgan haqiqiy tarixiy tadqiqot edi. Fukidid tarixchilar ichida birinchi bo'lib, tarixiy voqealarni, ularni harakatga keltiruvchi kuchlari, taraqqiyot yo'llari bilan o'zaro aloqada ko'rishga harakat qildi. Voqealaming sabablarini o'rganish uchun siyosiy voqelikni ilmiy tahlil qilish usullarini qo'lladi. Fukidid xudolami tarix doirasidan chiqardi. U tarixni xudolar emas, balki kishilar o'z faoliyatlari bilan yaratadilar deb hisoblar edi. Kishilarning «tabiati» hamma vaqt qonun va shartnomalardan kuchliroq bo'ladi. Kishilarning qiyofasi va uning ko'rinishlari Fukidid uchun shu davr jamiyatini voqeligini tushinish uchun yetarli edi. Gerodot va Fukidid yunon polislarining fuqarolarini o'z ozodligini himoya qilishi, vatanparvarlik va o'zini qurbon qilishdek qahramonlik kurashiga murojaat qiladilar. Tarixshunoslikda Fukidid an’analarini tarixchi Ksenofont(er. aw. IV asr) davom ettirdi. Uning «Anabasis», «Lakedemon politiyasi», «Kiropediya», «Agesilay», «Daromadlar to'g'risida» asarlarida o‘sha davr yunon dunyosining siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy hayoti aks etadi. Er. aw. V asrda yunon dunyosida yuz bergan kuchli siyosiy jarayonlarni tahlil qilgan, shu davming siyosiy arboblari Femistokl va Perikl kabi afinalik demokratiya yo'lboshchilarini ayovsiz tanqid ostiga olgan siyosiy adabiyotlar yuzaga keldi. Shunday adabiyotlardan biri er. aw. 430-yillar atrofida «Afinani boshqaruvi to'g'risida» risolasi paydo bo'ldi. Kritiyning «Lakedemeon politiyasi»da Sparta jamiyati qurilishi ko'klarga ko'tarildi, Afina demokratiyasiga salbiy nazar bilan qaraldi. Yunon shahar-davlatlarida demokratik tartib qoidalarini o'rnatilishi, fuqorolarni xalq yig'ini, sud ishlarida faol ishtiroki notiqlik san’atini rivojlanishiga sabab bo‘ldi. Sudda so'zlanadigan nutqlar keng qiziqish uyg‘otdi. Qadimgi mifologiya qahramonlari hikoyasiga yoki maqtoviga bag‘ishlab tuzilgan namunaviy nutqlar keng tarqalgan. Er. aw. V—IV asr boshlarida taniqli afinalik sud notig'i Lisiy shuhrat qozondi. Ikkinchi bir mashhur notiq Isokrat edi. Er. aw. 391-yilda Isokrat notiqlik san’ati maktabini ochdi. Isokratning bu maktabida mashhur notiqlik Demosfen, Giperin, Esxin, Likurg va tarixchilar Feopomp, Efor, Filistlar yetishib chiqdilar. Isokrat kuchli ovozga ega bo‘lmaganligi sababli omma oldida kam nutq so'zlar edi. U siyosiy targ'ibot olib bordi. Afina Periklgacha bo'lgan aristokrat tuzumini maktab, publisistik to'plamlarni tarqatdi U o‘tmishni maktab, yunonlarni Filip Makedonskiy atrofida jipslashib sharq eski dushman-Eron ustiga yurishga chaqirdi. Ehtimol u Makedoniyning kuchayishi Yunonistonga qanday xavf tug'dirishini bilmagan edi. Afsonaga ko'ra yunonlaming Xeroniya yonida mag‘lubiyatdan so'ng er. aw. 337-yil Isokrat o'zini ochlikdan o'ldiradi. Isokratning eng yaxshi o'quvchilaridan biri Demosfen Afinadagi antimakedon guruhning murosasiz rahbari edi. Demosfen boshidayoq Makedoniyaning kuchayishi Afina demokratiyasi va mustaqilligi uchun halokatli ekanligini ko'ra bilgan edi. Xulosa; Men bukurs ishini bajarib yunoniston haqida juda ko’p malumotlarga ega bo’ldim. Yunoniston shaharlarining qurilishi va unga ketgan xalqning mashaqqatli mehnatlari haqida bilib oldim. Qadimgi Yunoniston tarixiga oid manbalar ko'pligi va yaxshi saqlanib qolganligi bilan boshqa hududlar tarixidan farq qiladi. Yunoniston tarixi manbashunosligida qadimgi tarixchilaming asarlari muhim o'rin tutadi. Shu sababan ham bu kurs ishini bajarish menga qiyinchilik tug’dirmadi. Yunoniston geografik jihatdan 3 qismga bo'linadi: Fessaliya va Epir, shimolda Moli va Pagasey ko'rfazlari, janubdan Korinf va Saronika bilan cheklangan, markaziy qismi Peloponnes yarim orolidan iborat janubga bo'linadi. Shimoliy qismida Fessaliyani Epirdan Pind tog‘lari zanjiri ajratib turadi. Qadimda bu ikki viloyat yunon madaniyati shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu yerda ilk bor shimoldan janubga tomon yunon qabilalari siljib kelgan. Fessaliyada qadimgi yunon afsonalari paydo bo‘ldi. Uning janubldagi Sperxa daryosi vodiysidagi axey Ftiotidasi ahil va mirmidonlar vatani. Fessaliyadan afsonaviy Yason uzoq Kolxidaga oltin mo'yna uchun jo'nab ketgan. Dodonda Sella kohinlari muqaddas dub daraxtining baiglarini shitirlashiga qarab fol ochganlar. Epir yunon madaniyatiga aloqasi bo‘lmagan yowoyi o‘lka bo‘lib, uni markaziy Yunoniston bilan faqat xaon, tesprot, moloss va oresta kabi epir qabilalari joylashgan Axeloy daryosi bog'lab tuigan. Fessaliya barcha tomondan tog'lar bilan o'ralgan bo'lib, bu yerda ikki tekislikni Fessaliyalik bosqinchilar ishg'ol qilganlar. Ular mahalliy aholini qaram penestlarga aylantirganlar. Qisman ulami vodiydan tog'larga siqib chiqarganlar. Fessaliya g'arbiy qismida g‘alla va chorvachilik rivojlangan. U yerda qulay qirg'oq va qo'ltiqlar yo‘q. Shimoliy Yunonistonni markaziy Yunonistondan dengiz va Oyta tog'lari orasida yotgan Fermopil daryosi ajratib turadi. Markaziy Yunonistonda kam sonli tog'lik qabilalar joylashgan. Egey dengizi qirg'og'ida Evbey oroli qarshisida Opunt lokrlari joylashgan. Men bu shaharlarga tarif berarkanman meni o’zim ham bu shaharlarga tushib qolganday va sayr qilganday bo’ldim. Koloniyalami barpo qilishning bir necha sabablari bor edi. Birinchi navbatda Yunonistonning bir necha viloyatlarida aholining haddan tashqari ko'payib ketganligidir. Arxaik davrining boshlanishida aholi sonining keskin o‘sishi natijasida, demografik portlash yuz berdi. Ishlab chiqarish kuchlarining zaif rivojlanishi oziq-ovqat va boshqa mahsulotlami taqchilligiga olib keldi. Yunonistonning o‘zida dehqonchilik qilish uchun yaroqli bo'lgan yerlar deyarli yo'q edi. Aholining ortiqcha qismi shu sababli begona hududlarga borib yangi yerlami o'zlashtirishga majbur bo'ldi. Buyuk yunon kolonizatsiyasining yana bir ijtimoiy sababi bor edi. Kambag'allashgan jamoachi dehqonlar o'zlarining boyib ketgan zodagon qarindoshlariga qarzi uchun qul bo'lishni xohlamadilar, ular o'zlarini qarzlari uchun garovga qo'yilgan bir parcha yerlarini tashlab ketishga majbur bo'ladilar. Ular uchun yagona yo‘l begona joylarga ketish edi. Arxaik Yunonistonning shaharlari bu vaqtda yirik iqtisodiy markazlaiga aylandilar, savdo iqtisodiyotning asosiy sohalaridan biriga aylandi. Bu shaharlaming boy savdogarlari chet mamlakatlarga boradigan yo'llarda o'rnashib qolish uchun savdo koloniyalari barpo qilishga harakat qildilar. Yunon shaharlaridagi tabaqaviy ijtimoiy-siyosiy kurash kolonizatsiya jarayonini yana bir sababi edi. Shaharlaming iqtisodiy taraqqiyoti tabaqalanishni kuchaytirdi. Shahar aholisining turli tabaqalari o'rtasida ijtiomoiy-siyosiy kurash kuchayib ketdi. Yengilgan guruh shaharni tashlab ketishga majbur edi. Shuningdek, savdo-hunarmandchilikni rivojlanishi xomashyoga bo'lgan ehtiyoj va tayyor mahsulotni sotish uchun yangi hududlami izlab topish zaruriyatini tug'dirdi. Bundan tashqari, arxaik davrda Yunonistonning ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlangan viloyatlarida fiiqarolami qarzi uchun qul qilish qonun bilan taqiqlangan edi. 0 ‘sib borayotgan iqtisodiyot uchun arzon ishchi kuchi qullaiga bo'lgan talabni qondirish uchun begona hududlardan qullami olib kelish boshlandi. Yunon kolonistlari ko‘p hollarda yangi qul bozorlarining tashkilotchilari boidilar. Buyuk kolonizatsiya deb atalgan jarayon bilan bog‘langan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy o'zgarishlar qadimgi Yunonistonning keyingi taraqqiyotini belgilab berdi. G‘arb va Sharqda ko‘p sonli yunon kolonniyalarining barpo qilinishi, o‘rtayer dengizi savdosidan fmikiyaliklami siqib chiqarilishi, yunon savdosini o'sishi, hunarmandchilikning yuksak taraqqiyotiga olib keldi. Tovar sotish bozorlari, hunarmandchilik mahsulotlari hajmi kengaydi, ishchi kuchiga yana ehtiyoj kuchayib, qullami soni o‘sdi. Ellada iqtisodiyotining barcha sohalarida qul mehnati yetakchi o‘ringa chiqa boshladi. Zodagon oligarxiya ayrim polislarda bosh qamvni xalq tomonidan hokimiyat tepasiga chiqarilgan, o‘z shaxsiy hokimiyatini o‘rganishga erishgan kuchli va faol shaxslar bolgan tiranlarga topshirishga majbur boidi. Eramizdan aw. VI asrda arxaik davming tugashi davrida ba’zi bir polislarda demokratik qurilishning ilk asoslari qurildi. Yunonlar begona hududlarda ba’zida mahalliy aholining qarshiligiga duch keldilar, ba’zida do‘stona aloqaga kirishdilar. Kiklada, Sporada orollari va Kichik Osiyo qirg'oqlarini qadimdayoq yunonlar o‘zlashtirgani sababli er. aw. VIII asrda aholining ko‘chishi g‘arbga Sitsiliya va Janubiy Italiyaga, shimoli sharqda Qora dengiz qirg‘og‘iga tomon yo‘naldi. Misr va Kirenaika ham o‘zlashtirildi. Yunonistonda aholining keskin ko’payib ketganligi sababli u yerda yanngi yerlarni olish va shahr qurush ihlari boshlangan. Buning uchun u o’z yerlarni ko’paytirish vas hu bilan birga yangi Shahar va qishloqlarni qurishni barpo etishni boshlagan. Agar yangi yerlar bo’lmasa aholi bir joyga qisilib qolar edi. Qolaversa yunon aholisi dehqonchilik va oziq ovqat yetishtirib chiqa olay qolardi. Bu esa davlatning parokanalikka olib kelardi. Foydalanilgan adabiyotlar Rajabov.R ,, Qadimgi dunyo tarixi” Toshkent 2009-yil Qadimgi dunyo tarixi Y.S.Krushkol tahriri ostida 1975-yil Internet saytlar www.Aim.uz www.arxiv.uz www.fayllar.org Download 72.07 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|