Oʻzbekiston respublikasi oliy taʼlim
Download 33.32 Kb.
|
Abdusamatova 1kurs arxeologiya
|
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TAʼLIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUGʻBEK NOMIDAGI OʻZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI ARXEOLOGIYA YOʻNALISHI JAHON TARIXI FANIDAN MUSTAQIL ISHI Mavzu: Otto fon Bismarkning ichki va tashqi siyosati
Otto fon Bismark biografiyasi Bismarkning siyosat maydoniga kirishi Ems depeshasi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati Kirish
Otto 1815 yil 1 aprelda Prussiyaning Saksoniya provinsiyasida joylashgan Magdeburg shimolidagi Brandenburg chekkasidagi Schönhauzen mulkida tug’ilgan. Uning oilasi, 14-asrdan boshlab, zodagonlarga tegishli bo’lib, ko’plab ajdodlari Prussiya qirolligida yuqori davlat lavozimlarida ishlagan. Otto otasini har doim mehr bilan eslab, uni kamtar odam deb bilardi. Yoshligida Karl Vilgelm Ferdinand armiyada xizmat qilgan va otliq kapitan (kapitan) unvoni bilan demobilizatsiya qilingan. 7 yoshida Otto elita xususiy maktab-internatiga yuborildi, keyin u Graue Kloster gimnaziyasida o’qishni davom ettirdi. O’n yetti yoshida, 1832 yil 10 mayda u Göttingen universitetining huquq fakultetiga o’qishga kirdi va u erda bir yildan ko’proq vaqt o’tdi. U talabalarning jamoat hayotida etakchi o’rinni egalladi. 1833 yil noyabrdan Berlin universitetida o’qishni davom ettirdi. Uning ma’lumoti unga diplomatiya bilan shug’ullanish imkonini berdi, lekin dastlab u bir necha oyni sof ma’muriy ishlarga bag’ishladi, shundan so’ng u Apellyatsiya sudida sud sohasiga o’tkazildi. Davlat xizmatida yigit uzoq vaqt ishlamadi, chunki unga qattiq intizomga rioya qilish aql bovar qilmaydigan va odatiy bo’lib tuyuldi. U 1836 yilda Axenda, keyingi yili Potsdamda hukumat kotibi bo‘lib ishlagan. Bu Greifswald gvardiya miltiq batalyonida ko’ngilli sifatida bir yil xizmat qiladi. 1839 yilda u akasi bilan onasi vafotidan keyin Pomeraniyadagi oilaviy mulklarni boshqarishni o’z zimmasiga oldi.U 24 yoshida Konarjevoga qaytib keldi. 1846 yilda u dastlab mulkni ijaraga oldi, keyin 1868 yilda otasi, jiyani Filippdan meros qolgan mulkni sotdi. Mulk 1945 yilgacha fon Bismark oilasida qoldi. Oxirgi egalari Gotfrid fon Bismarkning o’g’illari aka-uka Klaus va Filipp edi.1844 yilda singlisi turmushga chiqqandan so’ng, u Schönhauzenga otasi bilan yashashga ketdi. Ashaddiy ovchi va duelchi, u “yirtqich” sifatida obro’ qozonadi.Otasining vafotidan keyin Otto va uning akasi mintaqa hayotida faol ishtirok etdi. 1846 yilda u Elbada joylashgan hududlarda suv toshqinidan himoya qiluvchi to’g’onlar uchun mas’ul idorada ishlay boshladi. Bu yillarda u Angliya, Fransiya va Shveytsariyada ko’p sayohat qildi. Onasidan meros bo’lib qolgan qarashlar, o’zining keng dunyoqarashi va hamma narsaga tanqidiy munosabati uni o’ta o’ng qanot tarafkashlik bilan erkin qarashlarga moyil qildi. U liberalizmga qarshi kurashda qirol va xristian monarxiyasining huquqlarini juda asl va faol himoya qilgan. Inqilob boshlanganidan keyin Otto shohni inqilobiy harakatdan himoya qilish uchun dehqonlarni Schönhauzendan Berlinga olib kelishni taklif qildi. U yig’ilishlarda qatnashmadi, lekin Konservativ partiyaning ittifoqini tuzishda faol qatnashdi va Prussiyada monarxistik partiyaning gazetasiga aylangan Kreuz Zeitungning asoschilaridan biri edi. 1849 yil boshida saylangan parlamentda u yosh zodagonlar vakillari orasida eng zo’r so’zlovchilardan biriga aylandi. U har doim qirol hokimiyatini himoya qilib, yangi Prussiya konstitutsiyasi haqidagi munozaralarda muhim o’rin tutdi. Uning nutqlari o’ziga xos bahs-munozara uslubi, o’ziga xoslik bilan uyg’unligi bilan ajralib turardi. Otto partiya nizolari faqat inqilobiy kuchlar o’rtasidagi hokimiyat uchun kurash ekanligini va bu tamoyillar o’rtasida murosaga kelish mumkin emasligini tushundi. Prussiya hukumatining tashqi siyosati bo’yicha aniq pozitsiyasi ham ma’lum edi, unda u ittifoq tuzish rejalariga faol qarshilik ko’rsatib, ularni yagona parlamentga bo’ysunishga majbur qildi. 1850 yilda u Erfurt parlamentida o’rin egalladi, u erda u parlament tomonidan yaratilgan konstitutsiyaga keskin qarshilik ko’rsatdi, bunday hukumat siyosati Avstriyaga qarshi kurashga olib kelishini, bunda Prussiya mag’lub bo’lishini oldindan ko’ra oldi. Bismarkning bu pozitsiyasi qirolni 1851 yilda uni avval Prussiyaning asosiy vakili, so’ngra Frankfurt-Maynda Bundestagda vazir etib tayinlashga undadi. Bu juda jasoratli uchrashuv edi, chunki Bismarkning diplomatik tajribasi yo’qkechdi.Bu erda u Prussiya uchun Avstriya bilan teng huquqlarga erishishga harakat qilmoqda, Bundestagning tan olinishi uchun lobbichilik qilmoqda va Avstriya ishtirokisiz kichik nemis uyushmalarining tarafdori. Frankfurtdagi sakkiz yillik faoliyati davomida u siyosatni mukammal tushundi, bu esa uni almashtirib bo‘lmas diplomatga aylantirdi. Biroq, uning Frankfurtda o’tkazgan davri siyosiy qarashlardagi muhim o’zgarishlar bilan bog’liq edi. 1863 yil iyun oyida Bismark matbuot erkinligini tartibga soluvchi farmonlar chiqardi va valiahd shahzoda otasining vazirlik siyosatidan ommaviy ravishda voz kechdi. Qrim urushi paytida u Rossiya bilan ittifoq tuzish tarafdori edi. Bismark Prussiyaning Sankt-Peterburgdagi elchisi etib tayinlanadi va u yerda 1859-1862 yillarda qoladi.Bu yerda u rus diplomatiyasi tajribasini o‘rganadi. O’z e’tirofiga ko’ra, Rossiya Tashqi ishlar vazirligi rahbari Gorchakov diplomatiya san’atining buyuk biluvchisidir. Bismark Rossiyada boʻlgan vaqtlarida nafaqat tilni oʻrgangan, balki Aleksandr II va Prussiya malikasi Dowager imperatori bilan ham munosabatlarni rivojlantirgan.Dastlabki ikki yil ichida u Prussiya hukumatiga unchalik ta’sir qilmadi: liberal vazirlar uning fikriga ishonmadilar va regent Bismarkning italiyaliklar bilan ittifoq tuzishga tayyorligidan xafa bo’ldi. Qirol Uilyam va Liberal partiya o’rtasidagi begonalashuv Otto uchun hokimiyat uchun eshikni ochdi. 1861 yilda urush vaziri etib tayinlangan Albrext fon Run uning eski do’sti edi va uning yordami bilan Bismark Berlindagi vaziyatni kuzatib borishga muvaffaq bo’ldi. 1862 yilda inqiroz boshlanganida, parlament armiyani qayta tashkil etish uchun zarur bo’lgan mablag’larni ajratish uchun ovoz berishdan bosh tortganligi sababli, u Berlinga chaqirilgan. Qirol hali ham Bismark rolini oshirishga qaror qila olmadi, lekin Otto parlamentga qarshi kurashish uchun jasorat va qobiliyatga ega bo’lgan yagona shaxs ekanligini aniq tushundi.Fridrix Vilgelm IV vafotidan so‘ng uning taxtdagi o‘rnini regent Vilgelm I Fridrix Lyudvig egalladi. 1862 yilda Bismark Rossiya imperiyasidagi o‘z lavozimini tark etgach, podsho unga rus xizmatida bo‘lishni taklif qildi, biroq Bismark rad etdi.1862 yil iyun oyida u Napoleon III davrida Parijga elchi etib tayinlandi. U frantsuz bonapartizmi maktabini batafsil o’rgangan. Sentyabrda qirol Running maslahati bilan Bismarkni Berlinga chaqirib, bosh vazir va tashqi ishlar vaziri etib tayinladi.Bismarkning vazir sifatidagi asosiy mas’uliyati armiyani qayta tashkil etishda qirolni qo‘llab-quvvatlash edi. Uning tayinlanishidan norozilik jiddiy edi. Uning ochiq-oydin o‘ta konservativ sifatidagi obro‘-e’tibori Germaniya masalasini nutqlar va parlament qarorlari bilan emas, balki faqat qon va temir yo‘l bilan hal qilib bo‘lmaydi, degan birinchi bayonoti tufayli muxolifat qo‘rquvini kuchaytirdi. Uning Gohenzollern palatasining Elektorlar sulolasining Gabsburglar ustidan hukmronligi uchun uzoq davom etgan kurashni tugatishga bo’lgan qat’iyatiga hech qanday shubha yo’q. Biroq, kutilmagan ikkita voqea Evropadagi vaziyatni butunlay o’zgartirdi va qarama-qarshilikni uch yilga kechiktirishga majbur qildi. Birinchisi, Polshada qo’zg’olonning boshlanishi edi. Qadimgi Prussiya an’analarining vorisi Bismark, polyaklarning Prussiyaning buyukligiga qo’shgan hissasini eslab, podshohga o’z yordamini taklif qildi. Bu bilan u oʻzini Gʻarbiy Yevropaga qarama-qarshi qoʻydi. Podshohning minnatdorchiligi va Rossiyaning yordami siyosiy dividend edi. Daniyada duch kelgan qiyinchiliklar yanada jiddiyroq edi. Bismark yana milliy tuyg’ularga qarshi turishga majbur bo’ldi.Bismark ittifoqqa asos soldi, Reyxstagning to’g’ridan-to’g’ri saylov huquqini va federal kanslerning eksklyuziv mas’uliyatini kiritdi. Uning o’zi 1867 yil 14 iyulda kansler lavozimini egalladi. U kansler sifatida mamlakatning tashqi siyosatini nazorat qilgan va imperiyaning barcha ichki siyosatini boshqargan va uning ta’siri har bir davlat departamentida kuzatilgan.Mamlakat birlashgandan keyin hukumat oldida hech qachon bo’lmaganidek e’tiqodni birlashtirish masalasi paydo bo’ldi. Mamlakatning yadrosi sof protestant bo’lganligi sababli, Rim-katolik cherkovi tarafdorlarining diniy qarshiliklariga duch keldi. 1873 yilda Bismark nafaqat qattiq tanqid qilindi, balki tajovuzkor imonli tomonidan ham yaralandi. Bu qildi. Yetmish yoshga to‘lishi munosabati bilan unga katta miqdorda pul berildi, uning bir qismi ajdodlarining Schönhauzendagi mulkini sotib olishga, bir qismi Pomeraniyadagi ko‘chmas mulkni sotib olishga, qolgan qismi esa hozirda qishloq uyi sifatida foydalandi. Mablag’lar maktab o’quvchilariga yordam berish fondini yaratish uchun berildi. Pensiyaga chiqqanida imperator unga Lauenburg gertsogi unvonini berdi, lekin u hech qachon bu unvonni ishlatmadi. Bismark so’nggi yillarini yaqin orada o’tkazdi. U goh suhbatda, goh Gamburg nashrlari sahifalarida hukumatni qattiq tanqid qilar edi. 1895 yilda uning sakson yillik tug’ilgan kuni keng miqyosda nishonlandi. U 1898 yil 31 iyulda Fridrixsruxda vafot etdi. birinchi urinish emas edi. 1866 yilda, urush boshlanishidan biroz oldin, u Vyurtemberglik Koen tomonidan hujumga uchradi va shu tariqa Germaniyani birodarlik urushidan qutqarmoqchi bo’ldi.Katolik markaz partiyasi birlashmoqda, zodagonlarni jalb qilmoqda. Biroq kansler Milliy liberal partiyaning son ustunligidan foydalanib, may qonunlarini imzolaydi. Yana bir fanatik, shogird Frants Kullmann 1874-yil 13-iyulda hukumatga yana bir hujum uyushtirdi. Uzoq va mashaqqatli mehnat siyosatchining sog’lig’iga ta’sir qiladi. Bismark bir necha bor iste’foga chiqdi. Nafaqaga chiqqanidan keyin u Fridrixsruxda yashadi. Ems depeshasi 1870-71 yillardagi Franko-Prussiya urushini boshlash uchun bahona bo’lgan Bismark tomonidan soxtalashtirilgan va nashr etilgan qirol Vilgelm I telegrammasi.1870-yilda Ispaniya hukumati boʻsh qolgan Ispaniya taxtiga Prussiya armiyasi ofitseri va qirol Vilgelm I ning qarindoshi boʻlgan Gohenzollern shahzodasi Leopoldni taklif qildi.Napoleon III hukumati Madridda nemis shahzodasining o’tirishiga qarshi keskin norozilik bildirdi va shu bilan birga Prussiyadan Leopold Gogenzollernga ispan taxtini egallashni taqiqlashni talab qildi.12. VII Leopold Ispaniya hukumatining taklifini rad etdi. Diplomatik mojarodan urush boshlash uchun foydalanishni kutgan Bismark nemis davlatlarini Prussiya hukmronligi ostida birlashtira oladi, bunday tinch natijadan hafsalasi pir bo’ldi. Napoleon III o‘z navbatida Prussiya bilan urushni o‘z sulolasini mustahkamlash uchun zarur deb hisobladi. Ikkala tomon ham bir-birini provokatsiya qilishda davom etdi.Frantsiya hukumati Leopolddan qoniqarli javob olgach, Prussiyaga yangi talablar qo’ydi; vazirlarning bayonotlari va Parij matbuotida Prussiyaga qarshi ochiq tahdidlar mavjud edi. Frantsiya elchisi Benedetti o’z hukumati nomidan Emsda bo’lgan Vilgelm Iga Prussiya qiroli Leopold Gohenzollern nomzodiga rozilik bermaslikni “kelajakda barcha vaqtlar uchun” o’z zimmasiga olishi haqidagi talabni etkazdi. Vilgelm I bunday kafolatlarni berishdan bosh tortdi, lekin elchiga Prussiya hukumati “bir chetda turishda davom etishini” aytdi. Benedettining qirol bilan suhbati haqidagi ma’lumot 13.77-da Emsdan telegraf orqali Berlindagi Bismarkga yuborilgan. Prussiya Bosh shtab boshlig’i Moltkedan armiya urushga tayyor ekanligiga ishonch hosil qilgan Bismark Frantsiyani gijgijlash uchun Emsdan yuborilgan jo’natishdan foydalanishga qaror qildi. U xabar matnini o’zgartirib, uni qisqartirdi va unga Frantsiya uchun qattiqroq, haqoratliroq ohang berdi.Bismark tomonidan soxtalashtirilgan E. D.ning yangi matnida oxiri quyidagicha tuzilgan: “Shundan keyin qirol hazratlari yana frantsuz elchisini qabul qilishdan bosh tortdilar va navbatchi ad’yutantga oliy hazratlarining boshqa aytadigan gapi yo‘qligini aytishni buyurdi”. Frantsiyani haqorat qiluvchi ushbu matn Bismark tomonidan matbuotga va chet eldagi barcha Prussiya vakolatxonalariga uzatildi va ertasi kuni Parijda ma’lum bo’ldi. Bismark kutganidek, Napoleon III zudlik bilan Prussiyaga urush e’lon qildi, bu esa Fransiyaning mag‘lubiyati bilan yakunlandi. Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati Aleksandr Medyakov ʼʼ Rossiya tarixiʼʼ 2015 63-84 betlar T.Oʻ.Salimov ʼʼJahon tarixi(Yevropa davlatlari 5-15 asrlarda) Toshkent ʼʼUniversitetʼʼ 2014 Internet saytlari @arxiv.uz @vikipediya.org Download 33.32 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|