O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

t
r
A
K



2
Vaqt qancha ko’p bo’lib, masofa qanchalik kam bo’lsa ekspozision doza 
shunchalik katta bo’ladi. Material bilan himoyalanishda nur turiga bog’liq. Alfa 
nurlanishda himoyalanish sodda bo’lib, bir varaq qog’oz yetarlidir . Ammo nafas 
yo’li va ovqat orqali ham nurlanish mumkin. 
Betta nuridan himoyalanish uchun bir necha sm qalinlikdagi alyuminiy, pleksiglaz 
yoki shisha plastinka yetarli. 
Neytral nurlanishlar, rentgen va gamma nurlanishlardan himoyalanish 
murakkabdir. Bulardan ham qiyini neytronlardan himoyalanishdir. Kosmik nurlar 
92,9%, protonlar 6,3%, alfa zarrachalardan iboratdir. Birlamchi kosmik nur 
energiyasi 10
9
eV, Yerga yetib kelganda quvvati 1,5 GeV.
Xulosa 
Rezerford tajribalari va Bor pastulatlari kvant fizikasining rivoji uchun
katta turtki bo’ldi. Hozirgi davrda issiqlik nurlanishdan tortib rentgen nurlarigacha 
barcha nurlanishlar shu qonuniyatlar yordamida tushuntiriladi. Ayniqsa rentgen 
nurlarining ochilishi fanlarning kelajagini belgilaydi desak xato qilmaymiz.
 
Hozirgi davrda ko’plab kasalliklarning paydo bo’lishi va ularni diagnostika 
qilish va davolash oddiy usullar bilan bajarish qiyin, shu sababli tibbiyot va 
veterinariya xodimlari uchun bu nurlanishlardan amalda foydalanish 
muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Lazerlarning ishlatilish sohasiga e’tibor 
bersak, u shunchalik keng va samarali ularning qaysi sohada ishlatilayotganini 
emas, balki ishlatilmagan sohalarni sanash osonroqdir.. 
Radioaktiv nurlarning tirik organizmga ta’siri turlichadir. Normadan ortiqcha 
ta’sirlar organizm to’qimalarini buzadi. Shuning uchun ekspozasion doza va 
nurlanish dozasi degan tushunchalar kiritilgan. Radiasiyadan himoyalanish ham 
muhim ahamiyatga ega. Yadro tuzilishi haqidagi ta’limot yaqindagina o’z rivojini 
topdi. Lekin shunga qaramasdan hozirgi vaqtda yadroda bo’layotgan jarayonlardan 
amalda keng foydalanilmoqda. Yadroda bo’linish va sintez reaksiyalari kelajak 
energetikasining asosini tashkil qiladi. Boshqa energiya zahiralari tugab bormoqda. 
Radioaktiv nurlardan qishloq xo’jaliginig turli sohalarida keng qo’llanilmoqda 
(urug’larni nurlantirish, stirlizasiya, hayvonlarni davolash va hokazolar).