O’zbekiston respublikasi oliy ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti

2.2. Spiralsimon va plastinkasimon prujinalar

Spiralsimon tekis prujinalarni chizishda chizmada kuch sinash diagrammasidan boshqa val va barabanning o’Ichamlarini ko'rsatish bilan prujinaning mahkamlash sxemasijoylashtiriladi (30-shakl). Spiral prujinaning kuch diagrammasida barabanning aylanishlari soniga mos keladigan momentlar- M 1 , M2 , M3.

31-shakl.
Plastinkasimon prujinalaryuk ko'taradigan mashina (chig'ir) ning xrapovoy mexan izmiga (31-shakl, a), soat mexanizmiga va shunga o'xshashlarga qo'llaniladi. Plastinkasimon prujina chizmasida kuch sinash diagrammasidan boshqa ish bajarish nuqtasidan mahkamlanganjoygacha bo'lgan o'lchamlar ham ko'rsatiladi (31-shakl, b).


XULOSA
Prujinalar turli mashina va mexanizmlarda zarur bo`lgan kuchni hosil kilish uchun, shuningdek, ish davrida hosil bo`lgan tebranish, siqi-lish va zarbni so`ndirish uchun ishla-tiladi. Ish davrida prujina defor-matsiyalanadi, ya`ni siqiladi yoki chu-ziladi, buning natijasida xosil bo`ladigan elastiklik kuchi prujina-ni avvalgi o`z holiga keltirishga inti-luvchi kuchni hosil qiladi. Prujinalar tashqi ko`rinishiga qarab tsilindrik va konussimon, vintsimon, spiralsimon, plastinkasimon va ta-relkasimon bo`ladi. Purjinani tayyorlash uchun kerakliko`rsatmalar, masalan, o`ramlar yo`nalishi, to`liq vaishchi o`ramlar soni, purjina yoyilmasining uzunligi va boshqa ma`lumotlar texnik talablar qismida keltiriladi.
Prujinalardan deformatsiya jarayonida hosil boladigan mexanik energiyalaning ta’sir kuchini yutish va uzatishda foydalaniladi.
Prujinalar o‘zining konstruksiyasiga qarab: silindirik, vintsimon, konussimon vintli, spiralsimon, tarelkasimon, plastinkali bo‘ladi. Prujina o‘rami ko‘ndalang kesimda yumaloq, kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchakli shakllardan iborat. Nagruzkalami qabul qilish bo‘yicha siqilish, cho‘zilish, buralish va bukilish prujinalari mavjud. O‘ramining yo‘nalishiga qarab prujinalar o‘ng va chap yo‘lli bo‘ladi. Prujinalar turli mashina va mexanizmlarda zarur bo`lgan kuchni hosil kilish uchun, shuningdek, ish davrida hosil bo`lgan tebranish, siqi-lish va zarbni so`ndirish uchun ishla-tiladi.
Ish davrida prujina defor-matsiyalanadi, ya`ni siqiladi yoki chu-ziladi, buning natijasida xosil bo`ladigan elastiklik kuchi prujina-ni avvalgi o`z holiga keltirishga inti-luvchi kuchni hosil qiladi. Prujinalar tashqi ko`rinishiga qarab tsilindrik va konussimon, vintsimon, spiralsimon, plastinkasimon va ta-relkasimon bo`ladi. Purjinani tayyorlash uchun kerakliko`rsatmalar, masalan, o`ramlar yo`nalishi, to`liq vaishchi o`ramlar soni, purjina yoyilmasining uzunligi va boshqa ma`lumotlar texnik talablar qismida keltiriladi.
Ish chizmada purjina o`lchamlari va kuch orasidagi yoki deformatsiya va kuch orasidagi bog`lanishga asoslangan purjinaning kuch sinash diagramasi ko`rsatiladi. Purjinaning erkin vazifadagi balandligi (uzunligi) H0, kuchostidagi purjinaning balandligi (uzunligi) H1, H2, H3 purjinaning o`qi bo`ylab yuklangan kuch R1, R2, R3 purjinaning chiziqli deformatsiyaga F 1 F2 F3 harflar bilan belgilangan.
Harfdagi 1 indeksi yuqorida aytilgan parametrlar (H, P, F) ning daslabki deformattsiyaga mos keladigan qiymatini, 3 indeksi maksimal deformattsiyaga mos keladigan qiymatini bildiradi.
Prujinalar mexanik energiyani yutish va uzatish uchun mo’ijallangan. Prujinalar konstruksiyasiga ko‘ra silindrik vintli, konussimon vintli, spiralsimon, piastinkali va tarelkasimon; ko‘ndalang kesiinining shakliga ko‘ra yumaloq, kvadrat yoki to‘g‘ri to'rtburchakli; vazifasiga ko‘ra siqilish, cho'zilish, buralish va bukilish prujinalariga boiinadi. o‘ng va chap o 'ramli prujinalar boladi.