O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt mоliya instituti

Tayanch so‘z va iboralar: xususiy kapital, aktiv va passiv, qarzga olingan kapital, mas’uliyati cheklangan jamiyat, aksiyadorlik jamiyati, oddiy aksiyalar, imtiyozli aksiyalar, ustav kapitali, qo‘shilgan kapital, emissiya daromad, rezerv kapitali, maqsadli tushumlar, grantlar, subsidiyalar, a’zolik badallari, beg‘araz olingan moliyaviy yordam, soliq imtiyozlari, taqsimlanmagan foyda, jamg‘arilgan foyda


18.1. Xususiy kapital hisobini tashkil etish va uning vazifalari.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir xo‘jalik yurituvchi sub’ekt o‘zining moliyaviy resurslarini tashkil qilishi va undan foydalanishi mumkin. Erkin bozor munosobatlariga asoslangan iqtisodiy sharoitda ishlab chiqarish, tijorat va tadbirkorlik faoliyatini yo‘lga qo‘yish va yuritishdan eng asosiy maqsad yuqori natijaviylikga erishish hisoblanadi. Xususiy kapital va to‘lov qobiliyati yuqori darajaga ega bo‘lmagan xo‘jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatini uzluksiz rivojlantira olmaydi va bozorda vujudga keladigan raqobatga bardosh berish qobiliyati juda past bo‘ladi. Shuning uchun ham xususiy kapitalga ega bo‘lish, uni doimiy tarzda ko‘paytirib borish bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday xo‘jalik yurituvchi sub’ektning rivojlanishiga kafolat beruvchi muhim element bo‘lib hisoblanadi.

Bu mablag‘larning manbai esa foyda, amortizatsiya ajratmasi, qimmatbaho qog‘ozlarni sotishdan tushgan mablag‘lar, aksiya egalarining badallari va ta’sischilarning ulushlari, kreditlar, ajratilgan grantlar, maqsadli moliyalashtirish mablag‘lari va shunga o‘xshash yo‘nalishdagi mablag‘lardir.
Sub’ektning xususiy kapitali qonunga muvofiq yoki ta’sis hujjatlari asosida yaratilgan jamg‘armalar va zaxiralar ko‘shilgan holda, ularning harakati va holati o‘rganiladi va nazorat qilinadi.
2016 yil 13 apreldagi yangi tahrir bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi Qonunda ham xususiy kapital hisobiga katta e’tibor berilgan.
Uning 22-moddasiga ko‘ra moliyaviy hisobotlar tarkibida 5 – shakl “Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot” deb nomlanib, bu shakl har yili boshqa hisobotlarga qo‘shilgan holda yuqori organlarga topshirilishi lozim.
Xususiy kapital deganda xo‘jalik yurituvchi sub’ektga tegishli bo‘lgan mulkning qiymati tushuniladi. Bu kapital jami kapital bilan qarzga olingan kapitalning o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanishi mumkin.
Xususiy kapital xo‘jalik yurituvchi sub’ektning aktivi va majburiyatlari o‘rtasidagi farqni o‘zida mujassamlashtiradi.


Xususiy kapital, ishlab chiqarish va mulk egasiga to‘lash, qo‘shimcha investitsiya va boshqa faoliyatlarning natijalariga bog‘liq holda ko‘payishi yoki kamayishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2002 yil 27 dekabrdagi 140-son buyrug‘iga 5-son ilovasida xususiy kapital to‘g‘risida hisobot hisobot yilida korxonani xususiy kapitalining shakllanish manbalari kesimida holati va harakatini aks ettiradi.
Barcha mulk shakllaridagi korxonalarda kapital, rezervlar va taqsimlanmagan foyda bo‘yicha buxgalteriya hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  ustav kapitalini shakllanishi va ulardan foydalanishni nazorat qilish;
  
• 
  korxona muassislari, kapitalining shakllanish bosqichlari va aksiyalar turlari bo‘yicha axborot to‘plash:
  
• 
  ustav kapitalininig holati va harakati xususida hisobot to‘zish bo‘yicha ma’lumotlar olishni ta’minlash:
  
• 
  qo‘shilgan kapital hamda rezerv kapitalininig shakllanishi bilan bog‘liq muomalalanii o‘z vaqtida hisobda aks yettirish:
  
• 
  korxona sof foydasining shakllanishi va uning taqsimlanishini o‘z vaqtida hisobga olish hamda nazorat qilish.