O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Tuproqlarni o‘rta masshtabli xaritaga tushirish. 
O‘rta masshtabli tuproq xaritasi katta hududlarda tuproq qoplamini 
atroflicha o‘rganish asosida 1:100000 dan 1:300000 gacha bulgan masshtabda 
tuziladi. Bunday xaritalar yirik ma’muriy hududlar (viloyat, tuman) yoki xo‘jalik-
ishlab chiqarish hududlari (chorvachilik va o‘rmonchilik xo‘jaliklari) ga tuziladi. 
Tuproqni o‘rta masshtabli xaritaga tushirish katta ahamiyatga ega va yetarli 
darajada keng tarqalgan. Urta masshtabli xaritalarni bevosita dalada xaritaga 
tushirish bilangina emas, balki yirik masshtabli 1:10000 dan 1:50000 gacha 
bo‘lgan xaritalarni umumlashtirish orkali ham tuzilishi mumkin. o‘rta masshtabli 
xaritalar yirik ma’muriy bo‘linmalar (viloyat, tuman) masshtabida yer zahiralarini 
sifati bo‘yicha hisoblashda ilmiy asos sifatida xizmat qiladi. Masalan: Tuman 
tuproq xaritasi asosan xo‘jaliklar tuproq xaritasini umumlashtirish yo‘li bilan 
tuziladi. Viloyatniki esa tumanlar tuproq xaritalari asosida tuziladi. Agarda davlat 
va shirkat xo‘jaliklari tuproq xaritalari tuzilmagan bo‘lsa, unda viloyat tuman va 
xo‘jaliklarning tuproq xaritalarini o‘rta masshtabli qilib tuzish maksadga 
muvofikdir. o‘rta masshtabli xaritaga tushirishda yirik masshtabli aniq topografik 
asoslardan foydalanish va tuzilgan tuproq xaritasidan kattaroq mikesda bo‘lishi 

---

38 
kerak. Gap shundaki, 1:100000 masshtabli tuproq xaritasini tuzib bo‘lgandan 
keyin, konturlarda tuproq chegaralarini 200-400 m. aniqlikda yoki 50 gektar dala 
maydonining tulik konturi va aniq tasvirlangan chegarasini tushirish talab qilinadi. 
Bu masala ancha murakkab bulib,buni xal qilish uchun nafaqat katta 
kuzatuvchanlik, balki a’lo darajadagi topografik asos ham kerak. Dalada tuproq 
chegarasini 200 m. aniqlikda aniqlash yoki 50,0 ga tuproq maydonining konturini 
ajratishga juda ko‘p vaqt sarf qilinadi. 
O‘rta masshtabli xaritani tuzish ikki bosqichda o‘tkaziladi. Birinchi 
bosqichda tuproqshunos hamma marshrut yunalishida izlanishlar yo‘li bilan 
hududning asosiy tuproq tipi, tipchasi, turi hamda ularning tumandagi tarkalish 
qonuniyati va uning joylashishini, tuproq tasnifini tanlaydi va sxematik xaritasini 
tuzadi. 
Birinchi bosqich ishlari tamom bo‘lgandan keyin tuproqshunos tuproq 
xaritasiga tushirish ishlarini, marshrut rasmga tushirish izlanishlari natijalarini 
hisobga olgan holda o‘tkazadi. Bunda tumanning murakkab qismiga katta e’tibor 
qaratmok kerak. Tuproq xaritasiga tuproq chegaralari uzil kesil mustaxkamlanadi, 
bir biriga mos bo‘lgan konturlar ajratiladi. 
Ikkinchi bosqichda dala tuproq xaritasi tuziladi. o‘rta masshtabli xaritalar 
yordamida qishloq xo‘jaligini rejalashtirishga asoslangan bir qancha masalalar 
echiladi: shulardan ekin maydonlarini taqsimlash, melioratsiyaga muxtoj u yoki 
bu maydonlarni sxematik aniqlash, o‘g‘itlarni joylashtirish, yangi erlarni 
o‘zlashtirish va boshqalar. o‘rta masshtabli xaritalarga qarab tabiiy va qishloq 
xo‘jalik rayonlarini belgilash mumkin hamda reja topshiriqlariga va tuproq 
sharoitlariga, rel’efga va iqlimga to‘g‘ri keladigan almashlab ekish tiplarini, 
tuproqqa ishlov berish tizimlarini, madaniy o‘simliklar turi va navini, qishloq 
xo‘jalik mashinalarining tiplarini, yoqilg’i normalari va xokazolarni
tabaqalashtirish mumkin. Hamma tuproq izlanishlari malumotlari taqdim 
qilingandan keyin quyidagi xujjatlar topshiriladi. 
1. Viloyat yoki tuman tuproq xaritasi. 
2. Viloyat yoki tuman tuproqlarini baholash (bonitirovka) haritogrammasi. 

---

39 
3. Tuproq tushintirish xati yoki hudud tuproqlarining tekshirilganligi xaqida 
batafsil ocherk. 
Tushintirish xatida tuproq hosil bo‘lish sharoiti, tuproqning asosiy tipi, 
tipchasi, turlari va xillari, uning kelib chiqishi (genezisi), geografiyasi, tuproqning 
sifat bahosi, tuproq unumdorligini oshirish yo‘llari va uslublari,azot, fosfor, 
kaliyning, harakatchan shakilari tugrisidagi ma’lumotlar va yer resurslaridan 
oqilona foydalanish yo‘llari batafsil yoritiladi.