O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim

Tadqiqotning  manbaviy  asoslari.  XIX  asr  oxiri  va  XX  asr  boshlarida 

Sharqiy  Turkiston  tarixi, yani  uyg’urlar  tarixiga  jaxon ilmiy  markazlarda  qiziqish 

ortgan.  Ko`plab  uyg’urshunos  olimlar  o`z  ilmiy  tadqiqotlarini  ishlarini 

boshlaganlar.  Bu  o`lka  tarixini  o`rganish  uchun  juda  ko`plab  ekspeditsiyalar 

uyshtirildi  va  ko`plab  natijalarga  erishildi.  Bulardan  eng  ko`zga  ko`rinarlilaridan 

biri bu Rossiya geografiya jamiyati tomonidan olib borilgan ekpeditsiyalardir. Ular 

quyidagilardan tashkil topgan: 

1. 

M.M. Berezovskiy rahbarligidagi Kucha shahriga qilingan ilmiy safar 

(1905 – 1907); 

2. 

1905 – 1907 yillarda A.I. Koxanovskiy rahbarligidagi Turfon shahriga 

uyushtirilgan ekpeditsiya; 

3. 

1909 – 1915 va 1913 – 1915 yillarda C.E. Malov tomonidan Sharqiy 

Turkiston o`lkasiga safar; 

4. 

1914 – 1915 yillarda S.F. Oldenburg boshchiligidagi ilmiy safar. 

Bu  yerdagi  ilmiy  tadqiqot  natijalari,  jumladan,  topilgan  buyumlar,  yozma 

manbalar Rossiya olib ketilgan va muzelarda saqlanadi. 

Bu o`lka tarixini o`rganishda faqat rus olimlari shijoat ko`rsatgan deb aytsak 

xato  qilgan  bo`lamiz.  Chunki  boshqa  mamlakatlardan  ham  ko`plab  ko`zga 

ko`ringan olimlar bu yerda o`z ilmiy tadqiqotlarini olib borganlar. Jumladan, 1906 

yilda  fransuz  olimi  P.  Pelo  Dunxuanda,  1906  –  1908  yillarda  ingliz  olimi  A. 

Steynlar o`z tadqiqot ishlarini olib borganlar. Bundan tashqari nemis olimlar Gut, 

A.  Gryuvedel,  A.  fon  Lekoklar  XX  asr  boshlarida  Turfa,  Qumul,  Koshg`ar, 

---

 

9 

Kuchar,  Moralboshi,  Qizil,  Qorashahar  kabi  shaharlarda  ilmiy-tadqiqot  ishlarini 

olib borganlar

7

. 

Yuqorida  nomlari  tilga  olingan  olimlar  olib  borgan  ilmiy-tadqiqot  ishlari 

natijasida  mazkur  mintaqada  qadim  davrlardan  beri  yashab  kelayotgan  uyg`ur 

xalqining  tarixi,  madaniyati  va  san’atiga  doir  juda  ham  ko`plab  qo`lyozma 

manbalari  va  boshqa  shu  kabi  moddiy-madaniy  buyumlar  topib  o`rganildi.  Ayni 

vaqtda mazkur noyob madaniy yodgorliklar Rossiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk 

Britaniya, Hindiston, Yaponiya va boshqa davlatlarning muzey va kutubxonlarida 

saqlanmoqda

8

. 

2. Mazkur  davrda  son-sanoqsiz  janglar,  qo’shni  mamlakatlar  bilan  o’zaro 

manfaatlarning  to’qnashuvi,  davlatchilik  hayotidagi  vaziyatlar  bilan  tavsiflanadi. 

Mazkur muomoli vaziyatda davlatning ichki va tashqi siyosati ta’sirini natijasi edi.